De agonie van Eros
Een review van een Nederlandse blogger en ... terugvertaald vanuit het Engels:
Byung Chul Han, Zuid-Koreaanse professor aan de Universiteit van Basilius, weet alles over liefde. Het wordt bedreigd. Eros is dood.
... Het was in 14-37 A.D. dat de grote god Pan dood werd verklaard door een zeeman genaamd Thamus. Hij had van zijn dood gehoord in een goddelijk gefluister. Met de dood van de gehoornde god Pan kwam de geboorte van de theologie. En nu heeft Byung Chul Han, ook al vaart hij niet op een schip, een soortgelijk goddelijk gefluister gehoord. De grote god Eros is dood… En in dit boek analyseert hij liefde in elke mogelijke manifestatie.
... In zeven hoofdstukken wordt liefde in de ring gebracht. Gesleept van depressie naar machteloosheid, naar pornografie en leegte, naar het hedendaagse oppervlakkige consumentisme. Maar het triggert ook je geest. Wat is liefde voor jou? Wat zijn je gevoelens over porno? Is er liefde in de politiek?
Byung Chul Han is een man. ... En dat zie je terug in zijn analyses en teksten. Ik vraag me af hoe een vrouwelijke filosoof de uitdaging van de dood van Eros zou hebben aangepakt. Herinner je je de film Pan’s Labyrinth nog? Het is ook een mannelijke visie op vrouwelijke initiatie in een patriarchale samenleving. Niets zou me meer plezieren dan een vrouwelijke visie op dit onderwerp.
... Als Jungiaan ben ik altijd bezig met het Zelf. Byung Chul Han is bezig met de Ander (geschreven met een hoofdletter O, net zoals het Jungiaanse Zelf altijd met een hoofdletter S wordt geschreven).
“Eros is een relatie met de Ander die zich voorbij prestatie, prestatie en bekwaamheid bevindt”. De Ander wordt in Lao’s von Trier’s Melancholia gedefinieerd als hoe de Ander je in een staat van disbalans brengt… De Ander-heid is ook de brandstof voor erotische aantrekkingskracht tussen partners. En om de Andersheid volledig te begrijpen en te waarderen is een dood van het Zelf op zijn plaats. Dat doet je denken aan de woorden van Joseph Campbell, nietwaar? Hoe hij sprak over het huwelijk als de dood. De kwelling van Eros, de afschrijving van de waarde van de Andersheid, ligt in de eenwording van de hedendaagse maatschappij. Of wat Byung Chul Han noemt: "de hel van hetzelfde" op elke hoek.
Conclusie - Dit boek is niet voor iedereen. Het veronderstelt een enorme kennis van filosofen en films die niet iedereen zal hebben.
Maar het is een uitstekende work-out voor je mentale spieren. Hoe verschilt Byung Chul Han bijvoorbeeld van Joseph Campbell? Joseph Campbell lijkt Byung Chul Han tegen te spreken omdat Joseph aannam dat de maatschappij in de middeleeuwen eros had ontdekt. In zijn interviews met Bill Moyers vertelt hij hoe de liefde in de 12e eeuw opnieuw werd uitgevonden door de troubadours. Zij verspreidden het woord over deze nieuwe standaard voor eros en het huwelijk heel snel. Byung Chul Han suggereert dat we nu de liefde begraven hebben. In een tijd met meerdere echtscheidingen lijkt het alsof we terug zijn in de tijd van vóór de middeleeuwen. Ik hoop van niet, ... (bron: Susanne van Doorn, https://mindfunda.com/byung-chul-han-agony-eros-book-review/)
Een tweede recensie
Liefde is geen bezit en overheersing van de ander, maar acceptatie van hun anders-zijn. Dit postulaat, dat zo aanvaardbaar is voor de rede en het hart, lijkt vandaag in duigen te vallen. Het kapitalisme atomiseert politieke gemeenschappen en elimineert alle andersheid, door de dialectiek van ‘ik’ en ‘jij’ te doorbreken en de persoon te onderwerpen aan de hallucinatie van het consumentisme. Zo ontstaat er een dynamiek waarbij de ander niet wordt gezien als een mogelijkheid van het goede, maar als een object dat geconsumeerd moet worden. Geconfronteerd met dit proces van reïficatie van het individu trekt Eros zich terug. In dit korte essay analyseert Byung-Chul Han, een filosoof van Koreaanse afkomst en hoogleraar filosofie en culturele studies aan de Berlijnse Hogeschool voor de Kunsten, de lijdensweg van Eros.
In het eerste hoofdstuk verzekert Byung-Chul Han dat we te maken hebben met een fenomeen van erosie en verdwijning van de ander, iets dat nauwelijks wordt waargenomen door onze steeds narcistischer wordende samenlevingen. Zo verdrinkt het onderwerp in zijn eigen ego en houdt het narcisme persoonlijkheden gevangen als een spinnenweb. De narcist heeft niet lief, hij ziet in de ander alleen een projectie van zichzelf, waardoor hij stikt in de ‘hel van hetzelfde’. Daarom wordt depressie volgens de Koreaanse filosoof de paradigmatische ziekte van onze tijd.
Geconfronteerd met Foucaults disciplinaire samenleving, gedefinieerd door 'je moet', worden we vandaag de dag geconfronteerd met de prestatiemaatschappij die wordt verwoord door 'je kunt'. De Koreaanse filosoof is van mening dat de tweede samenleving dwingender is dan de eerste. Ten eerste omdat het een luchtspiegeling van vrijheid genereert en ten tweede omdat de mens zichzelf daarin vrijwillig uitbuit tot het punt van uitputting.
En wat gebeurt er dan met onze vleselijkheid? Welnu, het is onderworpen aan de noodzaak van prestatie. Zo worden seks en sensualiteit ‘een kapitaal dat moet worden vergroot’. De andere fragmenten worden een seksueel object dat geconsumeerd kan worden, wat een ontheiliging van Eros veroorzaakt. Het paradigma van deze ontheiliging is pornografie, die “een seksueel front ontbeert en het toneel van één bevolkt.” “Het kapitalisme intensiveert de vooruitgang van pornografie in de samenleving, omdat het alles als koopwaar blootlegt en tentoonstelt.” De tentoonstelling ontbeert mysterie, vernietigt het anders-zijn en daarmee de erotische communicatie. Lévinas zei: “strelen is een spel met iets dat ontsnapt.”
Aan de andere kant produceert het kapitalisme, volgens de Koreaanse filosoof, de verabsolutering van ‘louter het leven’, dat wil zeggen, het bevordert een onbeduidende modus vivendi, waarin de mens alleen maar streeft naar werk en de uitbreiding of het behoud van zijn kapitaal. Deze zeer mercantiele manier van leven, die in de oudheid door Aristoteles werd bekritiseerd, is het tegenovergestelde van wat de Griekse filosoof het ‘goede leven’ noemde. Gezondheid wordt voor Byung-Chul Han ook het grootste streven van onze samenleving. Zo ‘maakt theologie plaats voor therapie, of wordt therapie theologie’. Werk en gezondheid, op deze manier met elkaar verbonden, maken de erotische ervaring teniet en introduceren de mens in een soort ronddraaiend muiswiel waarin “het proces van kapitaal en productie zich versnelt tot in het oneindige.”
Voor Byung Chul Han leven we in een narcistische, pornografische, consumentistische, depressieve, uitgeputte, ‘vermoeide’ samenleving. Alsof dit nog niet genoeg is, versterken de media de verwarring, omdat ze zo'n hoeveelheid gegevens en informatie genereren, kortom, dat ze de mogelijkheid om het denken, de logos, te verwoorden, teniet doen en zo de werkelijkheid vervormen. Bovendien wordt de narratieve spanning, die zo noodzakelijk is in het licht van de simpele accumulatie van gegevens, tenietgedaan. Deze moeilijkheid zou, samen met andere oorzaken, de huidige crisis van de Europese literatuur en kunst, die historisch gezien zo dynamisch is, verklaren.
Wat moeten we dan doen zodat het geweld van Ares Eros niet domineert? De Koreaanse denker hijst de vlag van het denken en de narrativiteit, bastions die hij claimt tegen berekening en ‘Google-wetenschap’ die zichzelf uitput in het vergelijken en egaliseren van gegevens.
Bovendien verdedigt Byung-Chul Han de noodzaak dat deze gedachte voortkomt uit stilte, op de vlucht voor de duizeligheid van versnelling. Zo claimt de Koreaanse filosoof het belang van het formuleren of herontdekken van sterke theorieën, zoals dat destijds de platonische ideeëntheorie was, om de kenniscrisis te bestrijden die is beschadigd door het dataïsme en die we dag en nacht door de macht zien worden bevorderd. Kortom, laten we niet vergeten dat elke verdediging van het denken onvruchtbaar is zonder de aanwezigheid van Eros, omdat 'het noodzakelijk is een vriend, een minnaar te zijn geweest, om te kunnen denken'. En laten we hopen op liefde, want “de Logos mist kracht zonder de kracht van Eros.” (Bron: Javier Aparicio, https://democresia.es/pensamiento/la-agonia-del-eros-segun-byung-chul-han/)
Het boekje
Dat verkleinwoord is intentioneel: het is een boekwerk van ca. 70 "netto" bladzijden (pagina's), maar die zijn volgepropt met een filosofisch jargon waardoor je door de bomen het bos niet meer ziet.
In Nicht-Können-Können begint hij met de impliciete stelling dat er een achievement-society is naast de disciplinaire-maatschappij (ik zoek al schrijvend naar een Nederlandstalig woord voor het eerste: prestatie-maatschappij?). Bij de eerste gaat het om kunnen (het modale werkwoord), en in de tweede over het werkwoord zouden. Op een bepaald punt echter loopt de productiviteit van de disciplinaire maatschappij tegen een grens aan (?) en gaat deze over in een kunnen-"versnelling" [mijn interpretatie], want de roep om motivatie is krachtiger dan geboden. Wat een prachtige vondst.
...
Het voorwoord - de heruitvinding van liefde - werd geschreven door Alain Badiou, die zich afvraagt wie de liefde zulke rake klappen heeft uitgedeeld. Als antwoord ziet hij het hedendaagse individualisme, de inspanning om van alles de markt waarde te bepalen en de hiermee in lijn liggende interesse in geld dat al het gedrag (bij)stuurt. Hij geeft zo een knappe vertaling en samenvatting en stelt dat als minimale eis om lief te hebben, de moed is om een deel van jezelf moet opgeven ter wille om de Ander te ontdekken.
...
Melancholia.
Gaat over de film van LvT en over de vele aankondigingen dat (het fenomeen) liefde, wegkwijnt door de hoeveelheid keuzes die over ons uitgestort wordt. In een wereld van onbegrensde mogelijkheden moet Liefde het afleggen en ook passie heeft het dan moeilijk. Eva Illouz heeft dit teruggevoerd op de rationalisering van liefde en de toenemende technologie van keuze. Echter er is nog een andere kracht: de erosie (dan wel het verdwijnen) van de Ander en dat is een logische consequentie van de toenemende narcissificatie van het zelf. IN een maatschappij waar het ego-regime overheerst, ontstaat een hel van hetzelfde, en erotieke ervaringen bestaan daar niet meer. Deze ervaring vereisen een asymmetrie en exterioriteit van de ander.
Woordgebruik
- - positiviteit (positief) - negativiteit (negatief)
- - nothing, eroticism (erotic, sexuality), thumos, logic / logos
- - work, use
- - achievement
- - porn, transgression, neoliberal
- - burnout, secularization
- - vanishing, nakedness
- - data, power, thresholds
- - freedom, crisis
- - fantasy, narcisstic, melancholia, imagination
- - exist(s)
- - otherness, inferno
- - spiritual, fenomenology, chance, theology
- - individualism, surrealism
- - live, desire, hapiness, hurts, passion, melancholy, agony, pleasure, disappointment
- - hegel, levinas, plato, foucault, heidegger, socrates
- - absolute, slave
- - end, means
- - life, death, information
Reacties