De tonaliteit van het denken (Byung-Chul Han)
Tonaliteit zou ik als woord zelf nooit gebruiken. Als synoniemen lees ik: toonaard; toonsoort; klankgehalte; kleurschakering (schilderij); toongehalte; toongeslacht... Klankgehalte lijkt me het meest toepasselijk bij het gebruik van een beschrijving. Tonaliteit is meer een muzikaal begrip in de theorie van muziek, maar hier gebruikt een filosoof het voor het denken. Er wordt tergenwoordig onderzoek gedaan naar de emoties die muziek oproept, en in dit geval gaat het o.a. om de relatie tussen muziek en het leven of filosofie.
Het boek waar ik het over heb, kwam ik in de bibliotheek tegen en geeft een letterlijke vertaling van drie van zijn - en dan heb ik het over de Koreaanse filosoof, Byung-Chul Han - toespraken voor een conferentie in drie verschillenden steden.
Leipzig 
De eerste conferentie vindt plaats in Leipzig en heeft de titel van het boekje. Daarin spreekt hij logisch, een Duits publiek aan en begint met zijn lofzang op de Duitse taal, die hij een filosofische taal noemt (eerder al dan in dit werk). Hij vertelt over zijn vleugel en over pianospelen dat hij met liefde doet en een soort tweede passie is en "hem helpt om te denken." De GoldBerg variaties van Bach zijn zijn lievelingswerk. Zodoende leer je dat de filosoof van meerdere markten en niet de minste, thuis is. Vleugel is net als op zijn Duits (Fluegel) een woord met twee betekenissen, of met een andere betekenis naast die van een type piano. Die schoonheid ontberen andere talen, en vooral het Engels waar Grand Piano, een wereld op zich oproept, maar ver staat van de schoonheid van de vleugel. Het Engels is "een economische taal." En het Duits is veel meer poëtisch en hier verwijst hij naar T.W. Adorno die het Duits een typische affiniteit met filosofie toedichtte.
Die Goldberg variaties gebruikt hij ook weer als metafoor waar hij de kritiek ontkracht waarin men vindt dat hij zichzelf te veel herhaalt. Maar herhaling ziet hij in termen van variaties. [steeds wat verder en dieper komen in een visie of betoog?]. Naast de piano heeft hij een andere passie voor zang. Vandaar is de stap naar zijn ontboezeming dat zijn denken zijn wortels vindt in het Duitse Romanticisme, vrij klein.
[En vreemd genoeg denk ik dat hier een relatie ligt naar mijn positieve visie op het werk van de filosoof, dat me altijd zonder duidelijke reden heeft aangesproken en waar ik nu de oorsprong van begrijp]
"We hebben de macht van de aarde als bron van gewaarwording verwaarloosd, die zoveel leven en geluk uitstraalt en inmijn tuin voel ik een diepe vrede." Holderin als ook Bertold Brecht citeert hij als ook Roland Barthes en Rosa Luxemburg en vandaar springt hij over naar het Humoreske van Schuman die heeft het over een interne stem en het werk Zarabanda gebruikt hij als een boegbeeld om zijn eigen gedachtes uit te werken.
Pas in de stilte kunnen we een brug leggen naar het ongenoemde en vandaar sprint hij over naar De Boulevard du temple van Daguerre. "Mijn boeken beginnen en eindigen met Peter Handke, waar hij het on.a. heeft over de maatschappij van de moeheid. Deze heeft het in dat werk over de collectiviteit en met de Nederlandse maatschappij uit de zeventiende eeuw als voorbeeld - Bodegon Holandes, "alles in een," en dodelijke natuur waarin bloemen verschijnen.
Over Eros - Porto
Deze toespraak begint hij over een film die hij geproduceerd heeft en over een detail dat zijn boeken vooral in Zuid Amerika en Spanje gelezen worden, en daar dus zijn lezerspubliek zit. [Ook dit valt op zijn plaats want is zie vaak Spaanstalige uitgaven op het internet]. "De ander verdwijnt," is een uitspraak van de filosoof die zijn denken samenvat en daarmee verbindt hij de tijd van de pandemie waar het sociale contact ook op rantsoen kwam te staan. Hij maakt hier de overstap op de woning die in die tijd - maar ook algemeen - meer als geïsoleerde cel kwam te staan waaruit de mens de wereld toetrad. Communicatie zonder presentie. Hij zoomt terug naar de tijd van Kafka die toen al onbegrip had voor een tijd waarin men ging corresponderen, zonder fysiek in contact te staan met de ander. Een vernieuwing uit die tijd. Door Zoom - de applicatie- maar ook het digitale contact is de uiterlijke vorm belangrijker geworden. We zien onszelf elk moment inde spiegel en willen er goed uit zien. Ook isoleert de smartphone ons van het verdere leven. Zo verdwijnt - legt hij uit - de ander dus. Hij refereert hier (impliciet meen ik) aan een andere filosoof (Lacan) over Sujet à en subject to. Subject heeft nu de betekenis van onderworpen aan, subject to performance bijvoorbeeld. Martin Buber schreef ook, dat je met een object geen relatie kan hebben, en het consumisme doet dat met ons. We verliezen de ander door de overmaat aan keuzes en we hebben dat niet in de gaten, dat we de ander verliezen. En daarmee Eros. En erotiek dus. Zo komt hij bij een animatiefilm van Charlie Kaufman, anomalisa. Die film gaat over een succesvolle coach zich ondanks het succes zichzelf verliest. De film Melancholia gaat hier ook over, over depressiviteit van het verlies of tekort aan de ander en dat er een bewustwording komt door een extern gevaar waar de ander opeens weer "opdoemt" [letterlijk omdat het in de film om een komeet gaat]. George Bataille is de filosoof van Eros bij uitstek en schreef erotica de la transgression. En hij wist al dat objectisering van de ander het erotische afzwakt. Als de ander een sexueel object wordt, verliest het zijn "jij." En de hedendaagse liefde gaat over genot niet over suffering, hetgeen het is. Je valt niet in de liefde (falling in love) maar love hurts (Illouz...). Liefde van nu is een pure bevrediging, maar de ander kan je niet consumeren. Victor van Weizsacker heeft het over genezen en curar staat in verbinding met aanraken. Ook bij taal (en whatsapp) zien we dat de ander verdwijnt, wanneer taal een dragen van informatie wordt niet en de locutor uit zicht verdwijnt [mijn interpretatie]
Lissabon - over hoop
In Lissabon leer ik beter begrijpen waarom zijn lezers in Spanje en Zuid Amerika huizen,omdat hij enthousiast is over het Jeronimo kloosster aldaar. Hij is practiseren katholiek en heeft naast filosofie ook theologie gestudeerd. een detail dat me in eerdere werken of ontgaan is, of niet boven kwam. Hij houdt zijn coloquim voor het vijftigjarige jubileum [een term waar hij ook aandacht aan besteedt] van deze universiteit. "Ook al ben ik geen priester," voegt hij toe, "ik ben altijd aan het prediken." als hij geen priester was dan misschien was hij een magier, zegt hij omdat hij van magie en geheimen houdt. Theodore Adorno zei dat zijn vriend Walter Benjamin een magier was [e Byung ziet hem als rolmodel of voorbeeld] en dat is wat een filosoof is, iemand die weet te betoveren. In het werk van Plato zegt Alcibiades dat Socrates anderen betoverden met zijn woorden en het lot van Socrates hangt met deze betovering door woorden samen. dan vertelt hij over de vlucht van Benjamin van Marseille naar Spanje waarin hij een Joodse vrouw meeneemt, maar uiteindelijk in de handen valt van de politie en hem opsluit voor een tocht naar het concentratiekamp, waar hij voor dat vertrekt zelfmoord pleegt. Jubileum verbindt hij met het Duitse Hoch-Zeit. En over feesten. Als brug naar de Hoop waar hij zijn monoloog op richt. Want een tijd zonder feest is een tijd zonder hoop. Dan begint hij ook over de rijkdom van de bijbel en over Marcus die zegt dat wanneer je het object van hoop ziet, de hoop verdwijnt. Kan je hopen op iets dat onzichtbaar is?
- Hoop is geen optimisme of de verwachting dat iets goed zal komen, maar de zekerheid dat iets zin heeft, onafhankelijk van het resultaat.
Dan over Gabriel Marcel, die stelt dat hoop, credits geven is aan de werkelijkheid. Vaclav Havel symboliseert ook Hoop in zijn tijd. Voor Havel was hoop een soort kompas waardoor ons hart en geest geleid wordt. Albert Camus lees ik is de oponent van Gabriel Marcel en criticus van Hoop, en schrijft dat Pandora als laatste de hoop losliet uit de doos, als grootste slechtheden van allen. Erich Fromm zag Hoop als paradoxaal en als gereedstaande om het nieuwe te helpen geboren te worden. Hoop genereert toekomst. En daar is onderscheid tussen de toekomst en adventus. De toekomst is op een bepaalde manier voorspelbaar, zoals morgen, planificeerbaar en calculeerbaar, maar de toekomst als advent (avenir) is onverwacht. De theoloog Jurgen Moltman heeft het over de theologie van de hoop. En hoop, vertrouwen (faith) en liefde zijn broers, de drie schone broers zoals Achim van Arnim stelt.
- De cult van de positiviteit isoleert de mens en maakt deze egoïstisch en erodeert de empatie omdat de mens zich niet meer interesseert voor het lijden van de ander.
In het Duits zal hij een boek publiceren dat Der Geist der Hoffnung heet en uitgebracht wordt bij de katholieke uitgeverij Herder. "Vandaag de dag kijken we somber naar de toekomst," in een klimaat van angst. En Obama had gelijk toen hij zei dat de democratie wijkt wanneer we toegeven aan angst. En dat is wat Trump doet, die wakkert de angst aan en vernietigt de democratie. Angst isoleert de personen. Het is onmoglejk dat je samen angst hebt. Hij sluit zijn betoog af met een verwijzing van Ingeborg bachman over de banaliteit van et optimisme en de negativiteit condenseert zich in de hoop tot een (a pesar de) "ondanks" het absolute. Dat verwijst naar een Spaanse retoriek van estrella (ster) en desastre een ster die valt. Hoop is de weerstand bieden aan de totale (absolute) verwoesting die ons te wachten staat [mijn vrije vertaling].
* - Essay over moeheid (Handke):
'De prozafragmenten over de jeugd van Handke bevatten prachtige beelden van moeheid.' (Ries van der Wouden, NRC Handelsblad)
'Peter Handke is een van de laatste profeten uit de Duitse literatuur. Peter Handke overtuigt zijn lezers spelenderwijs. Zijn gedachten over de compositie van de wereld krijgen in Versuch über die Müdigkeit voor het eerst een acceptabele vorm.' (Oscar van Weerdenburg, de Volkskrant)
'Vermoeidheid is macht, is tovenarij. Vermoeidheid - een toverwoord voor paradijselijke toestanden op aarde, waar de leeuw naast het lam slaapt. Daar ergens sluimert ook de moede Adam, alias Peter Handke, bevrijd van de demonen van het verleden.' (Julia Quak-Stoilova, Haagse Post) - https://www.hebban.nl/boek/essay-over-de-moeheid-handke
-- nieuws: 4 maart:
Profiel: Byung-Chul Han
De filosoof van het feest -- Ons leven in het laatkapitalisme is dood en collectief narcistisch, stelt de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han. Bepaald geen vrolijke boodschap. Maar er Ãs een betere wereld mogelijk: wees lui, vier de Ander, leef achteruit (https://www.groene.nl/artikel/de-filosoof-van-het-feest).
Reacties