Buendia, Toranaga en Gatopardo

Het boek en de film. De entertainment industrie heeft ook een onderwijzende tak, die met vertraging van jaren en soms decennia kennis afstoft en doorgeeft aan het publiek.

Twee [met il Gatopardo, drie] tv-publicaties van twee totaal verschillende boeken, uit toch wel een soortgelijke periode. Een voor de Zuid-Amerika-gangers, de andere voor de Azië-reizigers. Tenminste zo was dat in die tijd. Sommigen toerden naar het zuid-westen, de andere naar het Verre-Oosten.

Honderd jaar

"Honderd jaar eenzaamheid" (originele titel: "Cien años de soledad") van Gabriel García Márquez is een meesterwerk van de Latijns-Amerikaanse literatuur, vaak geassocieerd met het magisch realisme. De filosofie die door het boek heenloopt, kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd, maar hier zijn enkele centrale thema's die filosofische implicaties hebben:

• Cirkel van Geschiedenis en Herhaling: Een van de meest prominente filosofische ideeën in het boek is het concept van de cyclische geschiedenis. De geschiedenis van de Buendía-familie en van Macondo zelf herhaalt zich, met generaties die verdoemd zijn om dezelfde fouten te maken als hun voorouders. Dit kan worden gezien als een reflectie op de menselijke natuur en het onvermogen om te leren van het verleden. 
• Eenzaamheid en Isolatie: De titel zelf verwijst naar een fundamentele eenzaamheid die de mensheid kenmerkt. Dit is niet alleen fysieke isolatie maar ook een spirituele en emotionele. De roman onderzoekt hoe eenzaamheid de menselijke ziel aantast en hoe verbindingen met anderen vaak vluchtig of onbevredigend zijn.
• Tijd en Herinnering: García Márquez speelt met de notie van tijd, waar verleden, heden en toekomst lijken samen te smelten. Dit weerspiegelt een filosofische benadering van tijd die niet lineair is maar cyclisch of zelfs non-lineair, waar herinneringen en vooruitzichten elkaar overlappen.
• Magisch Realisme als Filosofie: De integratie van magische elementen in een realistische setting stelt vragen over de aard van de werkelijkheid, perceptie, en waarheid. Dit kan worden gezien als een filosofische verkenning van hoe we de wereld interpreteren en hoe verhalen en mythen onze realiteit vormgeven. 
• De Rol van Destinatie versus Vrije Wil: Het boek suggereert op verschillende manieren dat de Buendía's zijn voorbestemd om een bepaald pad te volgen. Dit roept vragen op over vrije wil versus voorbestemming, een klassieke filosofische discussie.
• De Invloed van Geschiedenis op Identiteit: Door het verhaal van de Buendía's en Macondo wordt ook de rol van geschiedenis in het vormgeven van individuele en collectieve identiteit onderzocht. Hoe verleden en cultuur de identiteit van een persoon of een gemeenschap bepalen.
• Kritiek op Macht en Kolonialisme: Hoewel subtieler, biedt het boek kritiek op machtsstructuren, kolonialisme, en de verwoestingen die ze met zich meebrengen, zowel fysiek als cultureel, wat een filosofische reflectie is op ethiek, rechtvaardigheid, en menselijke interactie. 

Deze thema's worden niet als expliciete filosofische verklaringen in het boek gepresenteerd, maar ze doordringen de vertelling op een manier die lezers aanmoedigt om over deze diepere vragen na te denken. "Honderd jaar eenzaamheid" nodigt uit tot reflectie over het menselijk bestaan, de dynamiek van tijd, en de complexe weefsel van menselijke relaties en geschiedenis.

Shogun

Shogun is van minder literaire kwaliteit maar even goed een referentie in de wereld van haar supporters. Menig Azië-reiziger had de dikke pil van Clavel in zijn rugzak.

Van de serie Shogun heb ik duidelijk genoten, niet alleen door de mooie beelden, maar ook de uitwerking van het verhaal, waar de cultuurverschillen tussen de Spaans- en Portugese aanpak mooi werd verweven met de de locale cultuur. Ook zit er een herkenbaar element in die aansluit op de actualiteit van (de)globalisering.

Alles veranderen om niets te veranderen

Sinds kort - op de streamingsdienst van de moderne film- en serieproducent is er een nieuwe oogst van een wederom literaire parel: Il Gattopardo van Lampedusa. Wat dit boek - en de serie - met Shogun deelt is het fundament van de historische roman:

Het boek speelt zich af ten tijde van het Risorgimento, de wederopstanding van een Italiaanse staat, als Giuseppe Garibaldi Sicilië verovert op het koninkrijk der Beide Siciliën en beschrijft hoe dit door een Siciliaanse prins, loyaal aan de koning der beide Siciliën, wordt ervaren en hoe zijn loyaliteit langzaam en welbewust wordt omgebogen in trouw aan de nieuwe koning van Italië (wikipedia).

Net zoals de andere twee boeken speelt verandering een grote rol. In Colombia is het de machtsverandering, bij Shogun gaat het om de verandering van Japan dat zich opent voor het westen en hier gaat het om de revolutie en eenwording in Italië. 

Het boek heeft een eigen leven gaan leiden door het overbekende gezegde over veranderingen. De serie viel me wat tegen, maar ik had ook geen duidelijke verwachting.

... 

 Geen van de drie boeken heb ik gelezen. "Honderd jaar," heeft lang op mijn moet-ik-lezen-lijst gestaan, totdat eerlijk gezegd de aandacht aan Zuid-Amerika ook bij mij afzwakte. In die zin volg ik de populaire cultuur. Als ook mijn eigen filosofie dat ik nu eenmaal geen expert op het gebied van literatuur ben.

Maar waar ik vooral aan moet denken is, hoeveel kennis er binnenkomt met grote vertraging, door de verfilming van dit soort meesterwerken. En wat is het effect daarvan op ons leven? Ik moet dan denken aan de tijd van Soldaat van Oranje. Dat was ook zo'n epos, wat grote invloed op ons, in ieder geval op mij, ik generaliseer maar even. Heeft gehad.

Of Claudius. Hoeveel weet de gemiddelde Nederlander waar ik me hier even achter schuil van de geschiedenis van Rome? Veel heeft hier te maken met een opleidingsniveau, zeker in het geval van Ik Claudius. Maar we zien ook series op de nieuwste streamingsdiensten over de moord op bekende filmsterren. Waar we ook lang nooit het het hele verhaal van geweten hebben.

Met grote vertraging moeten we het verleden bijstellen, zoals we over een paar jaar ook de echte details van de oorlog krijgen voorgeschoteld.

...

Of het boek beter is dn de film? Hmm dat debat zoek ik niet. Maar wel of verfilmingen steeds verder van de waarheid afkomen dan historische gegevens waar de film (of het boek) op is gebaseerd? Mijn gevoel zegt dat (historische) verfilmingen steeds meer impact zoeken en daarmee noodzakelijkerwijs afwijken van wat in het echt gebeurd is.

En dan is er het debat of een literaire verhaal zoals "100 jaar," meer filosofische waarde heeft dan een filosofisch idee of stroming.

--