De verbindende werking van taal in de EU

Deze foto* stond dit weekend in de krant El País. De president van Spanje zit "solo" terwijl collega-staatshoofden met elkaar in gesprek zijn - luidt de ondertitel. Het bijbehorende artikel gaat over de Engelse taalbeheersing van de president. In een recent voorval stopt Obama een speech en spreekt hij Zapatero toe met de woorden, "excuus, ik was vergeten dat je geen Engels spreekt." Een pijnlijk moment. Hoe hij dat precies wist is niet helemaal duidelijk, maar de voorganger van Zapatero werd een symbool van de Spanjaard die de Engelse taal onmachtig was: Aznar. Die is overigens nu over die handicap heen en geeft zelfs les op een Amerikaanse Universiteit. 

Hoe komt het toch dat de Spanjaarden geen Engels spreken, vraagt de journalist in het artikel. Komt het door de typische trots in de Spaanse cultuur waarin de gebruiker zich schaamt als hij de taal niet meester is; daarom oefent deze het spreken in een vreemde taal niet en zo komt het taalgevoel ook niet tot ontwikkeling? Voor de gemiddelde Nederlander is deze schaamte vreemd, hetgeen eigen is aan onze cultuur; we zijn juist trots dat we een woordje mee-spreken, terwijl je aan de andere kant van de spiegel je soms zou afvragen waar die trots vandaan komt. Als ik op een Franse camping wat woordjes over de receptietoonbank gooi dan lijkt het heel wat, maar hoe zou het echt overkomen? 

We overschatten onze taalkunst meestal. Echt goed een taal spreken vraagt een behoorlijk niveau, maar op een veel lager niveau zijn we meestal al tevreden. hoe het ook overkomt. In Spanje niet dus, daar schaamt men zich voor niet-perfecte vreemde-taal beheersing. In een land als Spanje, maar ook in Duitsland wordt er op de TV nog volop gedubd (ipv ondertiteld) hetgeen ook niet bijdraagt aan de ontwikkeling van het vreemde-taalgevoel. Dat de Duitsers beter Engels spreken dan de Spanjaarden - hetgeen algemeen aangenomen is - ligt echter niet daaraan lijkt me. De Duitser is meer internationaal georiënteerd terwijl het reizen in Spanje echt pas van de laatste jaren is. Het schoolniveau wordt in Duitsland in het algemeen hoger geacht dan in Spanje, maar er zijn nog twee factoren van belang. Allereerst is Spaans toch een van de drie wereldtalen. Dat betekent automatisch dat buitenlanders eerst deze talen spreken en dan pas hun eigen niet-wereldtaal gebruiken in situaties waarin dit handig is. Zo zal een Engelsman in Spanje eerst Engels spreken, en pas als de vreemdeling niet direct in dezelfde taal reageert zal deze de vreemde taal spreken. Dit is één van de redenen waarom Engelsen en Spanjaarden zo moeilijk met elkaar omgaan, in vergelijking met andere buitenlanders in Spanje. De Engelsen gaan er van uit dat HUN taal, HUN wereldtaal op de eerste plaats komt. De ander moet zich maar schikken. De Spanjaarden zijn even trots en koppig en dat botst. Slechts in uitzondering zal een Engelsman Spaans spreken in Spanje. Op eenzelfde manier zal de Spanjaard eerst Spaans spreken denkend dat de buitenlander zijn taal wel machtig is. Obama schijnt een woordje Spaans te spreken, maar hij zal zich niet tot het Spaanse niveau "verlagen." Nederlanders spreken al snel een woordje Spaans en zijn ook hier weer trots op. Dat ze vervolgens al snel iets niet goed begrijpen deert niet. Het komt mij ook voor en ik spreek de taal al 23 jaar. Een andere reden waarom in Spanje men niet zo snel een buitenlandse taal spreekt zoals een Nederlander geneigd is te doen is de grote mate van taal-rijkdom die de gemiddelde Spanjaard machtig is. 

De welsprekendheid van een Spanjaard is voorbeeldig. Nu praten deze mensen graag en dat zal ongetwijfeld bijdragen aan het succes van deze kunst. De Nederlander is totaal niet trots op zijn taal en blinkt ook niet uit in welsprekendheid - ook hier gaat het om dé Nederlander die natuurlijk niet echt bestaat. De eerste fout die Zapatero gemaakt heeft bij aantreden als voorzitter van de EU was zijn focus op de uniforme economische crisisaanpak. "Los eerst maar de problemen op in de 17 deelstaten bij jullie," scheen de reactie geweest te zijn. Meer symbolisch kon het haast niet. Als het gaat om cultuur dan is taal toch het mechanisme om cultuurverschillen te overbruggen. En juist, Spanje met de ervaring van deelstaten die in zeer grote mate onafhankelijk zijn, treedt Zapatero aan en probeert goed te maken wat in Spanje maar niet lukken wil. In die context zouden we de hele taaldiscussie nog eens moeten nagaan. In hoeverre is het nu belangrijk dat iedereen Engels spreekt? Want ook al spreekt men deze taal op een gemiddeld niveau en wordt het de taal van de Unie, zou dat de samenwerking bevorderen? Ik vraag het me af. Cultuur is taal. Maar met die stelling wordt management van cultuur nauwelijks eenvoudiger; er is de taal van de economie, van de politiek en macht net als binnen een bedrijf waar de taal van de vertegenwoordigers anders is dan die van de techniek. Probeer dan maar eens een gezamenlijk doel te vinden.

* - De foto is niet meer het origineel, die was niet meer te vinden bij ElPais.com.