Ook hier weer het patroon:
- - historische, culturele en filosofische context van de filosoof
- - primaire ideeën van het denken van de auteur
- - Vergelijking met andere filosofen
- - actualiteit
- - een tekst, voorbeeldexamen en
- - conceptuele map
I Context. OyG (1883 - 1955) heeft twee wereldoorlogen meegemaakt die veel invloed hebben gehad op de politieke en economische ontwikkeling in de twintigste eeuw. Omdat het hier om een inwoner uit Spanje gaat zal de analyse daar ook meer op betrekking hebben. OyG was vijftien toen Spanje haar kolonies (Filipijnen, Cuba en Puerto Rico) in proces van afkalvende wereldmacht. In Spanje werd dit het catastrofe (desastre) del 98 genoemd. Het weer een startpunt voor een interne reflectie over politiek en sociaal vlak en die intellectueel een groep vormt die generatie 98 als naam krijgt, waar OyG maar ook Unamuno vertegenwoordigers zijn. Het is de tijd waarin de Bourbon opnieuw de macht krijgen in de figuur van Koning Alfonso XIII en die overgaat naar een dictatuur van Primo de Rivera. Dit is direct van invloed op OyG die door zijn oppositie tegen de dictatuur zijn leerstoel op de universiteit verliest. Aan het einde van deze periode wordt de tweede republiek uitgeroepen. IN Europa is het intussen ook crisis, in Duitsland, de WOI, maar ook in Italië waar het fascisme de macht krijgt in 1922. In Rusland gaat het stalinisme over in een bolchiviskische revolutie, maar ook in polen en Portugal ontstaan dictaturen. En in de VS is er de Crash van 1929.
IN de tweede republiek wordt OyG politiek actief als gedeputeerde (). Dit duurt echter niet meer dan een jaar omdat hij het niet eens is met het beleid. In 1936 ontstaat er een burgeroorlog waarin de principale ideologieën in conflict raken. Een voorspel voor de WOII in de rest van Europa. De dictatuur van Franco duurt ca. 4 decennia. OyG vraagt asiel aan in diverse landen, waaronder Argentinië. Maar hij verblijft uiteindelijk ook in Duitsland waar zijn intellectuele prestige gewaardeerd wordt.
Cultureel is het een rijke periode van eerder genoemde generatie 98, maar ook novecentismo en generatie van de jaren 14. Daarna is er nog die van 27 waar Lorca een belangrijke rol speelt.
De filosofische context... De context qua stromingen is divers. De fenomenologie van Husserl is prominent die uitte kritiek op het hegeliaans idealisme en probeert kennis terug te richten op het object. OyG kon ook het existentialisme niet ontlopen waar Heidegger de leidende figuur was en waar OyG een draai aan geeft voor zijn eigen ratiovitalisme, maar de belangrijkste invloeden komen van het vitalisme en het historicisme. In de eerste verdedigt hij het leven zelf, en is een manifeste rebellie van op het objectivisme en rationalisme die de Europese filosofie domineerden voor lange tijd. Zijn belangrijkste vertegenwoordiger was Nietzsche, met zijn concept van het leven waar de rest van zijn denken op gebaseerd was.
Bij het historicisme is de geschiedenis essentieel (primordial) en bepaalt de mens. Zijn primaire vertegenwoordiger is Dilthey, die het bestaan van een historische rede verdedigde als iets definiërend en bepalend voor de menselijke rede. In Spanje was daarnaast een beweging die het Krausisme genoemd werd (Giner de los Rios) als ook de Vrij institutie van het onderwijs.
De diversiteit van zijn werk kan opgedeeld worden in fase te vergelijken met kunstschilders, zoals het objectivisme (1900 - '10), het perspectivisme ('10 - '23), en later het ratiovitalisme dat als het idiosyncratische product van de filosoof gezien kan worden. En als laatste het historicisme.
II Primaire idee.
Filosofie is even belangrijk als het leven zelf en hij stelt een even rigoureuze methode voor als die voor de wetenschap. In het objectivisme keert hij zich tegen het subjectivisme en het gevaar dat dit tot dogmatiek leidt. OyG zoekt integrale oplossingen voor problemen waarin alle visies en perspectieven nodig zijn. Hij ziet het als een militaire aanval (asedio). Op deze fundamentele manier moet de waarheid boven kunnen komen. Hierin zit ook invloed van het positivisme, waarin hij ziet dat afstand nemen tot het probleem helpt bij het vinden van een oplossing.
Bij perspectivisme gaat het om het overkomen van idealisme en realisme dat tot lange tijd de filosofie overheerst. Bij het idealisme hebben de dingen en de realiteit een bestaan dat eigen is aan het onderwerp / subject op het moment van kennen. De werkelijkheid staat centraal bij het onderzoek. En het subject en haar faculteiten is minder van belang in het proces van kennisverwerving. Bij het idealisme gaat het als bij Descartes en later Kant om het subject die de dingen denkt. Ortega is echter kritisch op deze dualiteit. Hij richt zich meer op het idealisme, omdat het realisme al voldoende kritiek heeft gekregen in de filosofie van en tot die tijd. Over het idealisme stelt hij dat het subject belangrijk is om het object (de externe wereld) te kennen. De wereld bestaat niet zonder dat ik er over nadenkt. En het is dus volgens hem principieel onmogelijk het denken en de wereld van elkaar te scheiden: ik ben ik en mijn omstandigheden (yo soy yo y mi circunstancia).
Na beide stromingen behandeld te hebben gaat het om kennisverwerving en om het leven te kennen en daarin vervult het Ratiovitalisme de basis. Het vitalisme is al bekend sinds Nietzsche en het rationalisme is in gang gezet door Descartes. Hij schrijft het boek Het Thema van onze tijd, waarin hij pure rede wil vervangen door vitale rede. Hij wil beiden fuseren: rede en leven. De eerste werkt goed bij abstracte problemen als wiskunde maar minder goed om het leven zelf te begrijpen. Het leven voor Ortega is radicale werkelijkheid (realidad radical) als som van objecten die ons omringen en ons zelf. Deze vitale rede is ook een historische rede want naar mate de mens voortleeft wordt deze gevormd.
In het boek, wat is filosofie voegt hij een aantal attributen van het leven toe, zoals: zich levend voelen, zichzelf vinden, als ook het bezig zijn (occupacion - professie), en kiezen tussen mogelijkheden en als laatste futurisme: je bent altijd bezig met de toekomst. De toekomst is wat het meest de mens karakteriseert.
III De vergelijking tussen Ortega en Nietzsche ligt voor de hand omdat Ortega beïnvloed is door hem en het vitalisme beiden verbindt. Nietzsche leeft gedurende een rumoerige tijd waar hij het begrip decadentie gebruikt om de sociale ontwikkelingen te karakteriseren. Ortega leeft in een even buitengewone periode van het begin van de twintigste eeuw.
Antropologie. Voor Nietzsche is de mens in ontwikkeling, een project waar het rationele het meest zichtbare is, de mens wordt mede bepaalt door de cultuur terwijl het vitale deel lange tijd buiten beschouwing is gebleven. Voor Ortega is de mens ook continue in beweging / proces en interactie met de wereld om hem heen. De mens is afhankelijk van de tijd en de situatie waarin bepaalt het gewicht in die ontwikkeling naast dat de toekomst belangrijk is voor de mens.
Epistemologisch. Voor Nietzsche is de rede slechts een van de factoren in het leven en hij zoekt een uitwijk voor het beperkte zicht van het gevoel voor de mens. De mens heeft irrationele kanten die in het rationele proces buiten beschouwing blijven. Instincten zijn even belangrijk. Voor Ortega is verandering (en daarin de toekomst) essentieel voor het begrip van de mens. De rede is ook de basis om de mens en zijn omgeving te begrijpen. Maar voor Ortega is het ook het tijdperk en de geschiedenis die bepalend zijn voor de mens en de kennis van de mens.
Bij Ortega is de tijd lineair, generaties volgen elkaar op en de mens is afhankelijk van die historische ontwikkeling. Bij Nietzsche is de tijd cyclisch en voor hem is het eeuwige begin of terugkomst belangrijk. De ontwikkelingen herhalen zich. In essentie lijken beide filosofen op elkaar voor het vitalisme-element waar Ortega Ratiovitalisme benadrukt.
IV Actualiteit. Europa en het nationalisme. Spanje is het thema geweest voor Ortega en hij wilde Spanje ver-europeaniseren. Dit kan ingegeven zijn door een half leven in exile in o.a. NL en Frankrijk. Voor Ortega was Europa en de EU een noodzaak omdat deze landen een gezamenlijke geschiedenis hebben. Zijn zorg was de desintegratie van Spanje (nog actueel) en in een essay (España Invertebrada) vraagt hij zich af wat de oorsprong is van separatisme en nationalisme
Multiculturalisme en globalisering. Zijn filosofie die met een metafoor te verduidelijken is van twee mensen die naar een landschap kijken, verdedigt hij de verschillen aan visies van de mensen. De stroming cultureel relativisme gaat tegen zijn visie waarin de situatie bepalend is voor de mens en hij vecht tegen het etnocentrisme. Hier ziet [toch iets van idealisme...] een dialoog tussen de verschillende visie en het ontstaan van een global village (Marshall Mcluhan).
Conceptuele kaart:
- niet verder uitgewerkt.
Boek: El tema de nuestro tiempo (Is in geen andere taal beschikbaar op Wikipedia dan in het Spaans!: https://es.wikipedia.org/wiki/El_tema_de_nuestro_tiempo), deel / thema: "la doctrina del punto de vista."
In deze tekst die gekozen is (dit onderdeel laat ik meestal achterwege, gaat het om deze doctrine van het perspectief in het thema van onze tijd) en daarin vond ik het idee van primitieve filosofie, te vergelijken met de primitieve kunststroming waarin schilder een primitief beeld schetsen juist omdat ze zich concentreren op een (beperkte) visie. Echter in de filosofie is er vooruitgang...
-- Dit is de laatste filosoof uit deze serie, echter in deze blog komt deze voor Nietzsche, Marx en Rawls.
Wat mij het onder andere gebracht heeft, los van de kennis, is mijn eigen idee tegenover filosofie als vak. Als filosoof moet je goed kunne formuleren. En daarvoor is het nodig niet te emotioneel tegenover je onderwerp te staan, maar gedegen en in detail rustig nadenken over wat je schrijft en of je formulering klopt. Dat gaat natuurlijk ook wel op voor elk ander vak waarvoor je een soort van uittreksel of samenvatting maakt, maar hier gaat het om het denken zelf. En dat kan alleen maar met de juiste taal (gebruik). Bij andere vakken, anders dan de exacte vakken is taal meer een noodzakelijk kwaad, hier is de taal ook de basis van het vak zelf.
Over Ortega y Gasset, die heb ik zelf wel vanuit andere optiek bestudeerd enige tijd geleden...
-- bron: Historia de la Filosofia. Bachillerato, McGraw-HIll, 2013.
-- Op YouTube staat een presentatie van DeBalie, met diverse visies van deskundigen over Ortega:
https://youtu.be/XJ4vQCWX8go?si=fsy9wwVy-8LxeIAs
-- Een ander boek van deze filosoof, "de opstand der massa / horden" behandelt (volgens Bing AI):
[Geef een samenvatting van het boek opstand der mass van Ortgea y Gasset]
"In zijn hoofdwerk “De opstand van de massamens” (1930) doordenkt José Ortega y Gasset in welke richting onze democratische maatschappij zich zou kunnen ontwikkelen. Hij ziet een groeiende rol van de massacultuur, een overwaardering van de overheid, een falende elite en een bevolking die vooral tevreden is met zichzelf123. Ortega zag in de op drift geraakte massa’s een grote bedreiging voor de christelijk-grieks-romeinse erfenis. Hij erkent dat de grote bevolkingsgroei Europa ver had gebracht; democratisering acht hij bovendien een groot goed. Maar de explosieve toename van zowel welvaart als bevolking creëerde in zijn opvatting het gevaar dat de beschaving van binnenuit opgegeten zou worden. De massamens wil alleen nog maar de geneugten van de economische welvaart. Hij verheft zichzelf als maat der dingen en accepteert geen autoriteit meer. Hij is er met andere woorden trots op te zijn wie hij is: massamens. Met die observaties sluit Ortega aan bij een geluid dat in de negentiende eeuw overal hoorbaar was geworden: de kwaliteit van leven en beschaving werd ernstig in gevaar gebracht door de kuddegeest, een woord dat denkers als Kierkegaard en Nietzsche graag in de mond namen."1. (1 nexus-instituut.nl, 2 lemniscaat.nl, 3 standaardboekhandel.be, 4 en.wikipedia.org)
-- Het thema van onze tijd, gaat - in AI termen - over, "Wat is de essentie van het boek, het thema van onze tijd van Ortega y Gasset"
Copilot: De essentie van het boek “Het Thema van Onze Tijd” van José Ortega y Gasset is een diepgaande verkenning van de sociale en culturele veranderingen die plaatsvonden in de eerste helft van de 20e eeuw. Het boek, oorspronkelijk getiteld “El tema de nuestro tiempo,” werd gepubliceerd in 1923 en is een invloedrijk werk waarin Ortega y Gasset zijn filosofische gedachten over de moderne samenleving en de rol van individuen daarin uiteenzet1.
In dit boek stelt Ortega y Gasset dat de massa’s (de brede bevolking) een steeds grotere invloed uitoefenen op de samenleving. Hij beschrijft hoe de opkomst van de massa’s leidt tot een vervlakking van cultuur, een afname van individuele verantwoordelijkheid en een verlies van diepgang in het denken. Ortega y Gasset waarschuwt voor de gevaren van een samenleving waarin de massa’s de boventoon voeren en waarin individualiteit en intellectuele reflectie in de verdrukking komen.
Kortom, het boek onderzoekt de spanning tussen individuele vrijheid en de druk van de massa, en het roept op tot een kritische houding ten opzichte van de moderne tijd. Ortega y Gasset’s werk blijft relevant en uitdagend, omdat het ons aanspoort na te denken over onze eigen rol in een wereld die voortdurend in beweging is12. (Meer informatie 1 nl.wikipedia.org, 2 bibliotheek.nl, 3 en.wikipedia.org, 4 verkenjegeest.com, 5 gettyimages.com)
U - Hoe heeft het boek invloed gehad op de filosofie?
Copilot: Het boek “Het Thema van Onze Tijd” van José Ortega y Gasset heeft een aanzienlijke invloed gehad op de filosofie en het denken over de moderne samenleving. Hier zijn enkele manieren waarop het boek impact heeft gehad:
Kritiek op massamaatschappij: Ortega y Gasset bekritiseert de opkomst van de massa’s en hun invloed op de cultuur. Hij waarschuwt voor de gevaren van een samenleving waarin de massa’s de boventoon voeren en waarin individualiteit en intellectuele reflectie in de verdrukking komen.
Individualisme en verantwoordelijkheid: Het boek benadrukt het belang van individuele verantwoordelijkheid en intellectuele autonomie. Ortega y Gasset moedigt lezers aan om kritisch na te denken over hun rol in de moderne wereld en om niet blindelings de massa te volgen.
Filosofie van geschiedenis: Ortega y Gasset bespreekt de historische ontwikkelingen die hebben geleid tot de huidige tijd. Hij onderzoekt hoe de geschiedenis de menselijke ervaring vormt en hoe individuen zich verhouden tot de tijd waarin ze leven.
Invloed op existentialisme: Hoewel Ortega y Gasset geen existentialist was, heeft zijn nadruk op individuele vrijheid en verantwoordelijkheid invloed gehad op latere existentialistische denkers zoals Jean-Paul Sartre.
Kortom, het boek heeft bijgedragen aan het denken over de moderne samenleving, individualiteit en de rol van filosofie in tijden van verandering .
--
U - Hoe heeft het boek invloed gehad op politiek denken?
Copilot: Het boek “Het Thema van Onze Tijd” van José Ortega y Gasset heeft een diepgaande invloed gehad op het politieke denken en heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van verschillende politieke ideeën en stromingen. Hier zijn enkele manieren waarop het boek politiek denken heeft beïnvloed:
Kritiek op massademocratie: Ortega y Gasset bekritiseert de opkomst van de massa’s in de moderne democratie. Hij waarschuwt voor de gevaren van een samenleving waarin de massa’s de boventoon voeren en waarin intellectuele diepgang en individuele verantwoordelijkheid verloren gaan. Deze kritiek heeft bijgedragen aan discussies over de rol van de massa in politieke besluitvorming.
Elitisme en intellectuele verantwoordelijkheid: Ortega y Gasset pleit voor een elite van intellectuelen en leiders die verantwoordelijkheid nemen voor het vormgeven van de samenleving. Hij benadrukt het belang van intellectuele autonomie en kritisch denken. Deze ideeën hebben invloed gehad op debatten over de rol van elites in de politiek.
Cultuur en politiek: Het boek onderzoekt de relatie tussen cultuur en politiek. Ortega y Gasset betoogt dat politieke veranderingen nauw verbonden zijn met culturele ontwikkelingen. Dit perspectief heeft geleid tot discussies over de invloed van cultuur op politieke processen.
Individualisme en politieke participatie: Ortega y Gasset benadrukt het belang van individuele betrokkenheid bij politieke kwesties. Hij moedigt lezers aan om niet passief toe te kijken, maar actief deel te nemen aan het politieke leven. Dit heeft invloed gehad op discussies over politiek engagement.
Kortom, het werk van Ortega y Gasset heeft bijgedragen aan het politieke denken door kritische vragen te stellen over de moderne samenleving, de rol van de massa en de verantwoordelijkheid van individuen in politieke processen.
-- Wat bedoelt Ortega met "el punto de vista"? het gezichtspunt?
Copilot: In zijn filosofische werk “Het Thema van Onze Tijd” gebruikt José Ortega y Gasset de term “el punto de vista,” wat in het Spaans “het gezichtspunt” betekent. Deze uitdrukking verwijst naar het perspectief, de positie of het standpunt van een individu ten opzichte van een bepaald onderwerp, situatie of vraagstuk. Het is de manier waarop iemand de wereld ziet en begrijpt, beïnvloed door zijn of haar ervaringen, overtuigingen en context.
Ortega y Gasset benadrukt dat elk individu een uniek gezichtspunt heeft en dat dit perspectief bepalend is voor hoe we de wereld interpreteren en betekenis geven aan gebeurtenissen. Hij moedigt lezers aan om kritisch na te denken over hun eigen gezichtspunt en om open te staan voor andere perspectieven, omdat dit bijdraagt aan een dieper begrip van de complexiteit van het menselijk bestaan.
Kortom, “el punto de vista” is een centraal concept in Ortega y Gasset’s werk en nodigt ons uit om bewust te zijn van onze eigen subjectiviteit en de veelheid aan perspectieven die de wereld vormgeven.
-- 9 mei 25. Wat is het vocabulaire van Ortega Y Gasset (project #30F):
ALÉTHEIA
Ortega gebruikt de Griekse term "alétheia" om het concept van waarheid te interpreteren als ontdekking, onthulling of openbaring. "Geschiedenis is geen manipulatie, maar de ontdekking van realiteiten: Alétheia." Deze waarheid van het leven, een metafysische waarheid, zou worden gecontrasteerd met de gnoseologische waarheid van kennis, gebaseerd op de samenhang en adequaatheid van ideeën.
VERSTORING
Een quasi-dierlijke toestand van de mens, waarbij de aandacht gericht is op de buitenwereld en men er mechanisch op reageert. Het verzet zich tegen de staat van zelfabsorptie.
RATIONEEL DIER
Ortega bestrijdt het ongefundeerde optimisme dat de mens een rationeel karakter verleent. Zijn verzet tegen idealisme als utopisme komt voort uit het feit dat hij de materiële rede als een van de oorzaken, zo niet de belangrijkste, van de crisis van de Europese cultuur in de 20e eeuw beschouwt.
OMSTANDIGHEID
Daarmee wordt 'wereld' bedoeld, of preciezer gezegd: de wereld eromheen, geordend in niveaus van nabijheid en afstand. Het is zowel de materiële als de sociale context; tegelijkertijd een systeem van 'faciliteiten' en een reeks van 'weerstanden'. Het vormt, samen met het zelf, het essentiële ingrediënt van elk menselijk leven.
REKENEN OP
Het is een van de belangrijkste termen in Ortega's metafysica.
Het duidt de werkelijkheid zelf aan, in tegenstelling tot de ideeën of voorstellingen die we ervan maken: "“Counting on” drukt die effectieve aanwezigheid uit, dat bestaan voor mij dat alle ingrediënten van mijn situatie altijd hebben" (PMRV, vui, 579). Het staat in contrast met het louter ‘opmerken’ van ons intellect.
ONVOORSPELBAARHEID
De toevalligheid van het menselijk leven is een van de meest bepalende categorieën. Dat het menselijk leven op zichzelf contingent is, betekent dat het niet noodzakelijk is, dat het door niets wordt ondersteund en dat het geen fundament heeft. In sommige passages gebruikt Ortega liever de radicalere term 'armoede', waarvan de etymologie het karakter van ontbering benadrukt. De metafoor van het menselijk leven als schipbreukeling drukt dit idee heel goed uit.
OVERTUIGINGEN
Bepaalde basis'overtuigingen' die, omdat ze zo vanzelfsprekend zijn, als bron van handelen dienen, zonder dat we erover nadenken. Het is de manier waarop het leven zich aan het zelf presenteert en het vormt 'de verpakking van ons leven'. Ortega onderscheidt ze van ideeën als louter een gebeurtenis of representatie. Wat wij als realiteit beschouwen is ‘datgene waarvan wij met een vast en gegrond geloof geloven dat het realiteit is’.
CULTUUR
Het is datgene wat het leven ‘redt’, wat het vorm en rechtvaardiging geeft. Hoewel de betekenis van cultuur in zijn werk verandert, beschouwt Ortega cultuur altijd als een geheel van normen en principes die de vitale spontaniteit disciplineren. Vandaar het voortdurende gevaar dat de creatieve ingrediënten ervan worden verstikt, het gevaar van 'culturalisme'.
ABSORPTIE
Het is de reactie die volgt op het besef van 'verstoring' dat de mens ervaart wanneer hij zich verloren voelt en die bestaat uit het terugtrekken in zijn eigen intimiteit om ideeën te vormen over wat de dingen zijn en hun mogelijke overheersing.
GELUK
Een belangrijk concept in Ortega's ethiek, met een onmiskenbare aristotelische roeping, is een reactie op de Kantiaanse strengheid van de plicht, waarmee hij de ethiek van enthousiasme en sportieve inspanning contrasteert. De mens leeft op deze wereld met een roeping voor geluk die soms onmogelijk te bevredigen is.
FILOSOFIE
Het doel van de filosofie is, in tegenstelling tot dat van de wetenschappen, om met de dingen zelf om te gaan, met de werkelijkheid in haar meest passende samenhang, volgens de principes van 'autonomie' (niet afhankelijk zijn van externe aannames) en 'pantonomie' (omgaan met alles wat bestaat). In zijn filosofische opvatting is steeds een duidelijke fenomenologische inspiratie te bespeuren, die zich verzet tegen iedere vorm van positivisme.
GENERATIE
Dit is een van de belangrijkste concepten uit de geschiedenis, cruciaal voor het begrijpen van de mobiliteit ervan. Een generatie bestaat uit 'tijdgenoten', mensen die in dezelfde tijdzone geboren zijn en een 'kring van coëxistentie' vormen. Tijdgenoten en hedendaagse mensen vallen niet samen, omdat dezelfde historische periode meerdere verschillende levensperioden omvat, dat wil zeggen groepen die op verschillende data geboren zijn, met verschillende interesses en gevoeligheden.
HELD
Het is het ethische vak bij uitstek. Een held is iemand die trouw is aan zichzelf, die de missie die de omstandigheden hem opleggen nastreeft en zich met enthousiasme, ondanks alle tegenslagen, inspant om deze uit te voeren. De figuur die Ortega's levenslange held belichaamt, is de Boogschutter en zijn legende: "Laten we in ons leven zijn als boogschutters die een doel hebben."
IDEE
Het betekent 'voorval', een mentale voorstelling die een persoon maakt wanneer hij op intellectuele wijze een probleem probeert op te lossen. Het is het tegenovergestelde van 'geloof', omdat ideeën het resultaat zijn van onze intellectuele bezigheid. Geordend en gesystematiseerd vormen ze de ‘innerlijke werelden’, de wereld van de wetenschap, de literatuur, enzovoort.
IDEALISME
De term wordt door Ortega gebruikt als een definitie van een filosofisch tijdperk dat loopt van het cartesiaanse rationalisme, via het empirisme en Engels, tot aan het 'idealisme' dat begon bij Kant en dat doorwerkte in de 19e eeuw. Het is de grote vijand van zijn filosofie van de vitale of historische rede, voor zover deze wil aantonen dat de rede haar wortels heeft in het leven. De overheersing van de rede zou een gedevitaliseerde cultuur hebben gecreëerd, een cultuur die bestaat uit ideeën over ideeën en niet uit ideeën over de werkelijkheid.
PERSPECTIEF
De term heeft een dubbele betekenis. Op gnostisch vlak betekent het ‘gezichtspunt’ op de werkelijkheid, een deel van de wereld – hetzij gevoelig of intellectueel – waartoe een subject toegang heeft. Metafysisch gezien betekent dit dat, volgens Ortega, de werkelijkheid is georganiseerd in perspectieven: "perspectief is een van de componenten van de werkelijkheid."
PROJECT
Het ‘ik’, een bestanddeel van het menselijk leven, wordt vooral gekenmerkt door het feit dat het een project en een roeping is. Het leven is een realiteit die vooruitgaat, omdat het zelf altijd moet beslissen wat het het volgende moment gaat doen. De diepe inspiratie die hem in zijn voortdurende werk inspireert, komt voort uit een levensproject, wat Ortega terecht een 'roeping' noemt.
FYSISCH-WISKUNDIGE REDE
Het is het moderne model van de rede, dat ontstond uit de crisis van de Renaissance en dat op zijn beurt aan het begin van de 20e eeuw in een crisis terechtkwam. Deze crisis zou zijn oorsprong vinden in het feit dat de moderne rede haar eigen beperkingen als een vorm van kennis niet erkent. Het object van de natuurkunde, de natuur, en haar methode, mathematisering, zouden niet geldig zijn voor de menselijke wereld. De algemene principes van de theorie vinden hun oorsprong, hoe ver weg ook, in de levenservaringen van een persoon.
VITALE OF HISTORISCHE REDEN
De rede moet de werkelijkheid verklaren, maar die bestaat niet uit het zijn van materie of geest, maar uit het zijn van individuele menselijke levens. Vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw sprak Ortega dan ook over het verlaten van het model van de idealistische rede ten gunste van een wezenlijke rede die haar eigen methoden zou vinden in de manier waarop het leven zich manifesteert. Maar omdat het menselijk bestaan in essentie historisch is, begon Ortega vanaf een bepaald moment de voorkeur te geven aan de uitdrukking 'historische rede'.
RADICALE REALITEIT
Dit is de stelling bij uitstek die Ortega's 'metafysische innovatie' typeert. De eerste formulering luidt: "Leven is de radicale manier van zijn" (QF), en later zal deze de vorm aannemen: "Het menselijk leven is de radicale werkelijkheid". Deze uitdrukking moet niet worden begrepen alsof het leven een fundament is in de aristotelisch-scholastische zin van het woord, maar geeft veeleer aan dat het leven voor ieder mens de ultieme werkelijkheid is die alle andere omvat en draagt.
REDDING
1] Het concept van ‘reddingen’ bevat een van de sleutels tot de filosofie van Ortega, aangezien het gebruikt werd in de canonieke formule van de Meditaties over Don Quichot: ‘Ik ben mezelf en mijn omstandigheden, en als ik die niet red, zal ik mezelf niet redden.’ Het verschil tussen het enkelvoud van de religieuze formule en het meervoud van de seculiere formule dat Ortega gebruikt, verwijst juist naar het feit dat er voor het christendom slechts één redding is die zich buiten deze wereld bevindt, terwijl de filosofie van de vitale rede zich richt op de hypothese dat het menselijk leven een schipbreuk lijdt en dat het daarom noodzakelijk is het voortdurend te redden.
TECHNIEK
Naarmate Ortega zich verder verdiepte in de structuur van het menselijk leven, werd technologie steeds belangrijker in zijn beschouwingen. Technologie is een essentieel onderdeel van het menselijk leven. Het maakt het menselijke dier humaner door het in staat te stellen de behoeften van de natuur te beheersen en de vrijheid te hebben om zijn 'levensproject' uit te voeren, waarbij het verder gaat dan 'objectieve' behoeften. De fundamentele behoefte van de mens is niet om te bestaan, om zich aan te passen, maar om 'welzijn' te ervaren. Vandaar Ortega's opvatting van technologie als 'productie van het overbodige'.
SOCIAAL GEBRUIK
Het zijn handelingen die we uitvoeren op basis van waarden en overtuigingen die volledig verankerd zijn in onze maatschappij. Het vormt het instrument van maatschappelijke druk dat het collectieve leven op het individu uitoefent en dat maatschappelijk samenleven mogelijk maakt. Ze zijn mechanisch, onpersoonlijk en irrationeel. Ortega maakt onderscheid tussen sterke gebruiken (rechtsstaat) en zwakke gebruiken (gewoonten in kleding, 'wat mensen zullen zeggen', etc.). Het systeem van sociale gebruiken vormt de 'ziel' of de manier van bestaan van een samenleving.
UTOPISME
Sinds het einde van de jaren twintig van de vorige eeuw gebruikt Ortega deze uitdrukking om te verwijzen naar de centrale fout van de moderniteit: het denken over menselijke aangelegenheden alsof ze niet gekoppeld zijn aan een plaats of een datum. 'Utopisme als intellectuele methode' gaat ervan uit dat de werkelijkheid beantwoordt aan het abstracte profiel dat het intellect schetst. Revolutie is daarom de vorm van politiek die kenmerkend is voor de moderniteit, in die mate dat de rede zelf gelooft dat de werkelijkheid zich moet conformeren aan het idee.
LEVEN (ALS DRAMA)
«Het leven is per definitie drama.» Het belang van dit idee is om te verdedigen dat de werkelijkheid, in tegenstelling tot wat de oude filosofie dacht, niet bestaat uit materiële dingen en de moderne filosofie niet uit ideale wezens; Dat wordt niet formeel gegeven in de vorm van een substantie of onderwerp, maar als een gebeurtenis. Deze gebeurtenis komt overeen met een realiteit die bestaat uit een "personage", het zelf van iedere persoon, die een ongeschreven rol speelt op het toneel van de wereld. Ortega presenteert het menselijk leven met de metafoor van een man die op een podium wordt gegooid waar al een toneelstuk aan de gang is.
Reacties