Krieg (#Dag89)
Een bijzondere film, geproduceerd vanuit een script van een boek, dat misschien wel enige kritiek kreeg, maar dan wel heel goed past bij onze huidige tijd. Dat was bij publicatie niet zo.
--
... laten we bij het begin beginnen: in het begin echoën schoten en geschreeuw - niet helemaal tastbaar, misschien alleen denkbeeldig - door de twee verhaallijnen van het boek, waardoor ze verbinden wat er op verschillende tijdstippen gebeurt en ze pas later weer samenbrengt.
In het hier en nu wil de voormalige leraar van Arnold Stein een steen zijn. In korte zinnen, bijna zwijgzaam, vertelt het verhaal van een man die de bergberg en de hond hond noemt en zijn namen liever niet herinnert. Arnold probeert zich terug te trekken van de wereld naar een berghut ergens in de Oostenrijkse Alpen.
Uit een overvloed aan flashbacks ontdekt de lezer al snel dat zijn leven als kluizenaar de late fase is van een persoonlijk en familiaal verval dat begon toen zijn zoon Chris aankondigde dat hij ten strijde wilde trekken in de Hindu Kush. Er wordt goed verteld hoe het onderwijzersechtpaar de argumenten mist om hun gewaagde zoon ervan te weerhouden deel te nemen aan de oorlogsinspanning. Hij zegt: "Ik ben tegen oorlog, zoals politieagenten tegen moord, verkrachting en inbraak zijn."
Ingehouden en discreet vertelt de roman over de zich langzaam uitbreidende machteloosheid en pijn van degenen die thuis bleven. Op zijn sterkst wordt in korte zinnen begrijpelijk hoe de gevolgen van de gevechten zich steeds meer verspreiden, hoe slachtoffers slachtoffer zijn, niet alleen de direct betrokkenen.
De ouders zijn ziek van de oorlog, er is geen rust met een zoon aan het front, het burgerlijk geluk in de nieuwe woonwijk met zijn goed gemaaide voortuinen begint weg te glippen, de ideale wereld wordt saai en banaal.
Want 's nachts komen de e-mails van Chris, waarnaar wordt verlangd en toch nachtmerrieachtig. Deze secties in hun beknopte jeugdtaal profiteren van het sterke contrast met de rest van de stijl van de roman. In hun ontoereikendheid vallen de e-mails bijzonder grotesk op, Chris kiest pijnlijk ongepaste woorden voor de kwelling van de oorlog tussen gapende verveling en doodsangst, overdreven kameraadschap, "grappen" en YouTube-video's. En als hij in zijn bijna kinderlijke stijl verslag doet van afgescheurde ledematen, krijgt via deze verhalende omweg de grimas van de oorlog een bijzonder beklijvende, bizarre vorm.
Er wordt slechts kort een verhalende link gelegd met de generatie die significant gevormd is door de oorlog, al wordt er slechts gesuggereerd hoe de verwoesting van deze menselijke catastrofe generaties lang een nawerking kan hebben. Arnolds vader keerde terug uit de Tweede als een bange man, niet in staat tot vreugde en spontaniteit. Deze vader gaf zijn moedeloosheid door aan zijn zoon, zo kan men vermoeden. In zijn e-mails herhaalt de kleinzoon formeel het verzoek om de moeder te vertellen dat alles in orde is. Arnold voert dit plichtsgetrouw uit, stijgt op uit een onbegrepen beschermende rol om de interne censuurautoriteit te worden en onthoudt alles wat zogenaamd belastend is - zoals bijna alles - van de moeder, wat nieuwe rampzalige gevolgen heeft. De Steins raken vervreemd van hun oude leven en van elkaar. Rausch laat vakkundig zien hoe broos de vestiging van het burgerlijke leven kan worden en hoe een schijnbaar abstracte en verre catastrofe de reguliere samenleving treft. En de meeste bewoners van dit centrum kijken gehaast weg: hun collega's van het onderwijzend personeel vluchten als het gesprek over de oorlog gaat.
Het gebeurt zoals het moet gebeuren dat Arnold in de woestenij belandt: Chris sterft in een gevecht. Maar vanaf dat moment geeft de roman elke verwijzing naar de realiteit op, en Rausch laat plotseling het onderwerp Afghanistan vallen.
Het verhaal, dat het verhaal had kunnen zijn van een concreet sociaal en individueel trauma, wordt tegen het einde willekeurig en ongeloofwaardig.
De explosiviteit van de discussiewaardige werkelijkheid maakt plaats voor slecht gemaakte spanning.
Op verhalend niveau, dat geleidelijk de hierboven beschreven gebeurtenissen reconstrueert, vordert het plot nogal voorzichtig en bedachtzaam. Maar het plot van de thriller (volgens de uitgever is het boek vooral "een perfecte psychologische thriller") blijft ongemotiveerd en verward. In de bergen, van alle plaatsen, waar Arnold rust en stilte zoekt, is een mysterieuze schurk (tot het einde toe) van plan om het gebied blindelings en zonder onderscheid te terroriseren en te terroriseren (zijn motieven en identiteit worden aantoonbaar genegeerd als onbelangrijk). Verrassend genoeg begint Arnold nu de escalatie door te zetten en de confrontatie met de vreemdeling aan te gaan.
Dit "thriller"-niveau blijft gesuperponeerd, hulpconstructie, niets wordt opgelost, al het ongeloofwaardige blijft ongeloofwaardig.
Men weet niet echt of de auteur de hierboven beschreven kwaliteiten van zijn boek gewoon wantrouwde en het nodig vond om het langzame ontbindingsproces tegen te gaan met een simpele boog van spanning tot een direct duel in te stellen. Of hij het echt meende om de koppige, mentaal onstabiele held te helpen een louterende zelfontdekking te vinden in een daad van geweld, hoe dan ook, die hem in staat stelt weer tot leven te komen - en ook om hem in staat te stellen een volledig verhaal te hebben ongemotiveerd happy end.
Op een gegeven moment werkt de stijl ook niet meer. De gespannen taalkundige reductie - is dat de zogenaamd adequate stijl voor lezers van de Twitter-generatie die risico lopen op ADD? –, de poging om alleen iets te laten zien en nauwelijks iets te beschrijven of te becommentariëren, is een beproefd middel om het verval van de Steins te presenteren zonder emotioneel pathos of overdreven psychologisering. Maar Arnolds emotionele starheid en koppige houding van weigering kunnen maar heel weinig worden overgebracht in termen van verhalend, en wanneer de zwijgzame man en zijn zelfmedelijdende hond dezelfde gedragspatronen keer op keer herhalen (zeuren en berispen, janken en berispen, enz. .), werkt het op mijn zenuwen.De poëtica van de soberheid wordt verhalende armoede. De onvermoeibare beschrijving van de turbulente natuur staat ook in schril contrast met Arnolds weigering van enige emotionele sympathie voor lange tijd (en illustreert waarschijnlijk zijn innerlijke 'storm'), maar wordt steeds meer overbodig.
Het verhaal voldoet uiteindelijk niet aan zijn oorspronkelijke doel. Nee, zelfs oneerlijk: ze laat de Afghaanse oorlog ontaarden in een (twijfelachtig gekozen) haak, om een ruwe, speculatieve filosofie te suggereren. Je krijgt de indruk dat de roman uiteindelijk toch probeert om zulke goedkope stellingen met de haak of de boef te illustreren, zoals die dat geweld alleen maar geweld weer voortbrengt. Of dat in ons allemaal, noodlottig verankerd in de menselijke conditie, het wilde roofdier ergens sluimert. Het lijkt alsof de voormalig diplomatieke leraar zijn gecastreerde, beschaafde bestaan afwerpt en zijn krijgerskarakter ontdekt, de krachtmeting uitlokt om zichzelf in de laatste confrontatie in gevaar te brengen en zo zichzelf te vormen om, herboren als een hele kerel in een onweersbui van staal, wordt onmiddellijk beloond met een verwisselbare vrouwelijke figuur aan zijn zijde.
...Uiteindelijk heeft deze 'oorlog' niets meer met Afghanistan te maken. Jammer eigenlijk. (Bron: Thomas Pöttgen http://culturmag.de/rubriken/buecher/jochen-rausch-krieg/76687)
Reacties