Lof der dubbelzinnigheid (Willem Otterspeer)

Met toenemende verwondering las ik het boek, "Lof der dubbelzinnigheid." Ik lees veel boeken, maar weinig non-fictie-boeken hebben de laatste tijd zoveel indruk op me gemaakt. Opvallend vind ik ook de passage over de Vos en de Egel:

... volgens Erasmus ... het "vaak verkieslijker is slechts één strategie te hebben, zolang die echt doeltreffend is, dan een heel arsenaal listen en vage plannen."   Berlin vindt namelijk dat Erasmus toch meer de vos was, dan de Egel.

Het boek is eenvoudig van vorm. Het begint met Erasmus en zijn Lof der Zotheid. Hoogleraar Willem Otterspeer (WO) noemt Erasmus, een "Aandachtsjunk." Geweldig, maar vervolgens ook intrigerend, want hoe zit het dan met de geschiedenis, wanneer woorden van nu teruggebracht worden naar de tijd van toen? In dezelfde alinea krijgt Huizinga een andere titel (zie onder) mee. Twee tegenpolen?

Hoofdstuk twee gaat over Huizinga en zijn Homo Ludens, en hoofdstuk III over "de ernst van het spel."

Wanneer je zoekt op de titel van dit boek op het internet, vind je enkel deze samenvatting: 

LdD... is een essay over de ernst van het spel. De kern van beide werken is de botsing van twee levenshoudingen: de overtuiging dat elke zaak twee (of meer) kanten heeft tegenover de zekerheid dat er maar één kant is. Relativisme tegenover essentialisme, spel tegenover ernst... In onze tijd van fundamentalisme en populisme is de verhouding tussen spel en ernst belangrijker dan ooit. Erasmus en Huizinga vonden een even prachtig als Paradoxaal compromis: maak van ernst spel en van spel ernst... Hun oplossing is tegelijk het levensbloed van de literatuur. Literatuur is altijd paradoxaal, is altijd 'waar' en 'niet waar', werkelijkheid en fictie tegelijk. Dubbelzinnigheid is haar terrein... Literatuur is het beste antwoord tegen de zuiverheid van zeloten en de duidelijkheid van dogmatici.

Het boek sluit af met een Conclusie. Daarin komen nog eens de belangrijkste tegenstellingen aan bod, die van het Christendom van de Rotterdammer, en het symbolisme van de Groninger, het levensbloed van de literatuur.

Tijdens het lezen en herlezen, las ik de Kleine Huizinga, ook van WO (dat vertelt o.a. over zijn afkomst, over het Sanskriet en Boeddhisme, over de ontstaansgeschiedenis van de dualiteit van zijn leven die door zijn ouders - wetenschap versus religie - zijn leven binnensluipt, over zijn passie voor literatuur). En wanneer je dat leest wil je automatisch ook Herfsttij der Middeleeuwen lezen. 

En dan terug naar Lof de Dubbelzinnigheid. Want daar - in de taal en literatuur - krijgt die dubbelzinnigheid een plek. "Hoe afschuwelijker de werkelijkheid, hoe afschuwelijker de literatuur." En dat de lezer nooit meer dezelfde zal zijn... dat is de ernst van het spel.

... Hier stopt mijn tijd. Hopelijk heb ik binnen niet al te lange tijd, opnieuw ruimte om vooral over Huizinga te lezen. Want dat is misschien mijn persoonlijke conclusie. Erasmus als aandachtsjunk is welicht bekender, maar Huizinga als wegcijferaar haalt die afstand op termijn in, denk ik.

--

Meer lezen,

- Daan Rutten, De ernst van het spel. Willem Frederik Hermans en de ethiek van de persoonlijke mythologie. Proefschrift uit 2016.

- Richard Lanham, retoricus, is de "ontdekker van de tegenstelling Ernst - Spel. De eerste geeft de mens een afgebakende identiteit, de retorica is van mening dat de mens verschillende rollen speelt, zoals (mimicry) in het theater.

- De kleine Huizinga. Hierin vat WO de filosofie van Huizinga van de geschiedenis samen: "herhaling is de wet van de cultuur, vernieuwing de opdracht van de mens".