Het hoopcircuit

Dit boek is een autobiografie, een reis door de tijd van de westerse psychologie (door critici zelfs met "WEIRD" geduid), en een verhaal over verandering, wat misschien wat onderbelicht blijft is de context van de veranderende cultuur waarbinnen die verandering afspeelt.

In het boek Circuit of Hope (2018) beschrijft de bedenker van positieve psychologie Martin Seligman in achtentwintig hoofdstukken, hoe hij tot zijn theorievorming kwam aan de hand van de ontwikkeling van zijn eigen levensloop. Bijzonder is de parallel waarin de ontwikkeling van de psychologie haar aandacht verschuift van ziekte naar genezing, of beter gezegd van de focus op het verhelpen van kwalen en negatieve elementen (zoals boosheid, verdriet en anxiety), naar de focus op optimisme en positiviteit. Het is vooral voer voor psychologen maar ook wel voor geïnteresseerden in biografieën in het algemeen.

Martin Seligman ontwikkelt zich als gewoon kind in een normaal gezin, er zijn geen grote trauma's in zijn familie behalve op wat latere leeftijd wanneer zijn ouders scheiden. Hij ontwikkelt een obsessie voor Freud, maar waar zijn keuze voor psychologie nu echt vandaan komt, wordt niet echt duidelijk. Hij groeit op als een vrolijk en intelligent en gedreven kind, maar ontkomt er toch niet aan om in de adolescentie depressieve kenmerken te ontwikkelen. Ergens schrijft hij dat hij een IQ heeft van 185.

Nare ervaringen zijn er wel, wanneer de psycholoog zelf twee keer in een scheiding terecht komt. De eerste keer omdat hij enkel met zijn werk bezig is, en op dat werk iemand ontmoet. De tweede scheiding omdat dit keer zijn vrouw vertrekt met een collega en dat is het moment dat Seligman in een depressie valt.
Tot die tijd is hij bezig geweest met de psychologie in een andere richting te krijgen, die was aan het begin van de vorige eeuw vooral gedragsgericht en er was nauwelijks cognitieve aandacht. De theorie van Freud (en Schopenhauer) overheerst in het veld.
Hij doet dierenproeven, onder andere met honden - waarvan hij de ethiek met een utiliteitsargument  relativeert "omdat er meer levens mee gered worden dan dat het deze beesten pijn oplevert." Via schokken leren sommige honden dat wanneer ze bevrijd worden in een situatie zonder deze schokken toch geen actie meer ondernemen om weg te komen. Het is een voorbeeld van geleerde weerloosheid, een theorie die hij samen ontwikkelt met collega Steve Maier.
Een ander werkgebied - hieruit voorkomend - is de verwerping van de traditionele gedachte dat de mens met een tabula rasa op de wereld komt en vanaf geboorte ervaringen opdoet die hem in geval van negatieve ervaringen of trauma's problemen geeft. Een stelling die hij weerlegt met de learned helplesness dat niets met ervaring te doen heeft maar met denken zelf, vanuit de cognitieve therapie.

Vlak voor de wending in zijn leven doet hij ervaring op met de psychiatrie en werkt hij samen met iemand die wiskundig heel slim is en de psychologie meer wetenschappelijk wil maken. Hierna en gelijktijdig met de ontmoeting van een slimme doctoraal studente begint Seligman zijn focus te richten het tegenovergestelde van geleerde hulpeloosheid: aangeleerd optimisme. Het is deze wending in zijn leven die symbolisch is. Mandy zijn nieuwe en huidige vrouw zorgt ervoor dat de psycholoog zich richt op de positieve zaken in het leven.
Hij werkt wederom met iemand samen (Chris Peterson) die een test ontwikkelt (VIA) voor het bepalen van kracht en deugd in iemands karakter. De test - zo vond ik op het internet - levert een twee-dimensioneel profiel afhankelijk of iemand meer met zijn hoofd dan wel met zijn hart beslist, en aan de andere dimensie  of deze meer geconcentreerd is op zichzelf dan wel op anderen. Zo ontstaan er vier standaard profielen (de CEO, Meester, Professor en Administrateur).

Uiteindelijk richt hij zich puur op positieve psychologie dat dan ook een echte stroming wordt in het vakgebied. Er is wat onduidelijkheid wie er nu echt recht heeft op deze titel omdat anderen (waaronder Maslov) ook met dit thema en invalshoek bezig zijn geweest. Maar Seligman wordt de vader van het nieuwe terrein. In het hoofdstuk Homo Prospectus laat hij zien dat de mens helemaal niet aan mindfulness hoeft te doen (mijn interpretatie; al bestaat dat fenomeen dan nog niet helemaal) omdat de mens van nature toekomst gericht is. De mens is geen gevangene van het verleden.
Daarmee is Seligman ook duidelijk een aanhanger van de theorie van Steven Pinker die beweert dat de wereld steeds beter wordt voor de mens.

Wat ook opvalt in het boek zijn de vele foto's. Hij laat portretten zien van belangrijke mensen waarmee hij samengewerkt heeft (dan wel ontmoet heeft, zoals Carl Sagan of de Dalai Lama) en richting het eind staan foto's van zijn vrouw en kinderen, als ook het huis dat hij samen met zijn vrouw bewoont. Wat overdone denk ik dan als Europeaan. In het hoofdstuk waarin hij zijn vrouw ontmoet, schrijft hij haar een liefdesbrief.

De titel van het boek slaat op circuits in het brein die geholpen hebben bij zijn onderzoek. Zijn collega Steven richt zich vervolgens op neurologie en later komen ze elkaar weer tegen. Dan vertelt deze dat de aanvankelijk theorie van hen niet klopt. Er is wel een circuit in het brein (NDR dat Serotonine vrijgeeft bij elektrische schokken) maar de conclusie die ze destijds trokken was onjuist. In plaats van hulpeloosheid bestuurt het circuit controle, en dan wordt duidelijk hoe het mechanisme precies werkt. Mensen (vooral die erop getraind zijn, zoals piloten) kunnen wel degelijk de controle terugkrijgen in hun leven na angstimpulsen (zoals ik het begrepen heb).

--
Over het cultuurelement van positieve psychologie is nog veel te zeggen. Seligman gaat een verandering door in zijn leven en richt zich op positieve elementen van het leven en buigt zijn focus om van zaken als verlies en depressie naar veerkracht. Voor dat laatste wordt hij o.a. gevraagd voor het Amerikaanse Leger een resilience-programma op te zetten. Dit is natuurlijk bedoeld om soldaten veerkrachtiger te maken...

--
2015/07/think-twice