Verlichting in a-mineur
Alles moet groeien.
Een van de kritieken op het hedendaagse economische model, dat model dat als overwinnaar uit de bus is gekomen, is dat het een groeimodel is. Maar welvaart kan je ook op andere manieren uitdrukken dan in termen van groei van de productie of GDP. Een negatieve groei is slecht, want technisch valt het wiskundige "negatief" te vertalen met "teruggang." Of vermindering. En dat wil niemand.
Voordat ik dit ging schrijven had ik het idee van Eric Fromm in mijn hoofd, tevens een boektitel, Hebben of Zijn. Die titel kwam in me op terwijl ik een ander boek van dezelfde auteur las: psychoanalyse en Zen, o.i.d. Psychoanalyse en Zen of boeddhisme: "Beiden zoeken verlichting."
In het Engels is dat Enlightenment. Nu is verlichting niet een gewone term of woord. De Verlichting geldt als een periode in de geschiedenis, die gekarakteriseerd werd met de normale betekenis van het woord als dat het meer licht laat schijnen op de zeg maar werkelijkheid. Licht komt ook nog in een andere betekenis voor, als dat van niet-zwaar.
Misschien wordt het leven lichter met meer kennis, techniek en andere ontwikkelingen die in die periode genoemd worden. In zekere zin zou elke periode lichter moeten zijn dan de voorgaande periode. Zou je denken.
Maar niet voor de psychiater die dagelijks patiënten in zijn kamer ontmoet, of voor de filosoof of andere denker die een schets van een periode kan geven. Dat is misschien ook het probleem van woorden. Op het moment dat "verlichting" zijn intrede doet, kom je ook vast te zitten op een ander vlak. Want als de verlichting is geweest. Wat dan?
Fromm zegt zoiets in zijn boek dat verlichting dat de filosoof, of mediterende boeddhist zoekt, ook in feite de zoektocht naar geluk is. Dat gaat gepaard met begrippen zoals bewustzijn en onderbewustzijn (un-consciousness), want daarin zit de weerstand of het probleem waardoor we de echte werkelijkheid niet onder ogen durven te komen. Of gewoon kunnen komen.
Mediteren is mij nooit gelukt en ik zou het graag anders hebben gehad, want iedereen is lyrisch over het bereiken van die verlichting, of Satori (maar betekent niet echt "verlichting," leer ik), dat dan weer ontwaken in zich heeft. Je wordt verlicht of je ontwaakt. Iedereen kan er wel een beeld bij vormen. Het leven als roes.
Vandaag op de radio hoorde ik dat de term Burn-out niet meer welkom is*. In Nederland wordt deze nog gebruikt, maar het begrip moet wijken. Zo kan het natuurlijk ook. Ooit is er de Verlichting gekomen, maar dat zegt niets over de toekomst. Burnout (in de Engelstalige wereld, als ik het nieuws volg, wordt dat zonder streepje geschreven) moet vernietigd worden. Het is - zo begrijp ik - een te brede termen waardoor je geen goede diagnose kan maken. Ik hoop dat ik dat goed vertaald heb.
Weg met woorden die niet meer functioneel zijn. Authenticiteit zou je er dan voor mij ook uit kunnen flikkeren, want dat is ook zoiets dat steeds meer moeite moet doen om te overleven. Ooit was er nog authenticiteit te vinden, maar hoe technologischer de wereld wordt en hoe we van modern, na post-modern verhuizen wordt het steeds moeilijker om authenticiteit te behouden. Tegelijkertijd is dat jammer, want authenticiteit blijft ook een begrip voor een kleine doelgroep die wil vasthouden naar iets dat onbeweeglijk is, in een veranderende wereld. Een soort van integriteit behouden, ondanks alle veranderingen. Een essentie misschien.
Wanneer ik naar mensen luister die wel kunnen mediteren, dan vraag ik me af wat voor een soort muziek ze horen, daar in die stilte. Is geluk iets dat hoort bij een toon in majeur of mineur? Het antwoord is waarschijnlijk dat er geen muziek klinkt, maar mediteren gaat wel met geluid, het zoemend geluid van een stromende beek. Je ziet vaak ook beelden van iemand die in het avondlicht voor de zee op het strand zit te mediteren. Dat is natuurlijk ook marketing, maar toch.
Muziek leidt af, dat begrijp ik ook wel en de vraag naar mineur of majeur is ongepast, en ik denk dat stilte de afwezigheid is van toonsoorten. Bij muziek blijft je toch altijd denken (voelen), en juist dat wil je niet bij mediteren.
Geluk is zoals burn-out, misschien. Iets dat je beter gewoon maar uit het lexicon kan verwijderen, want het levert niet diagnosticeerbare situaties op, waarin mensen zich in de abstractie kunnen verliezen.
* - in eerste instantie dacht ik dat het ironisch bedoeld kon zijn, maar dat bleek niet het geval:
- Sweden to abolish burnout diagnosis under new WHO guidelines -19 mar 2025. Sweden is currently the only country that has fatigue syndrome, also known as burnout, as a recognized diagnosis. The number of stress-related sick leaves is increasing and every year around 20,000 Swedes are taken ill with the diagnosis. (https://nordictimes.com/health/sweden-to-abolish-burnout-diagnosis-under-new-who-guidelines/)
Reacties