In hoeverre kan muziek is over de natuur of cultuur van een land zeggen? Of gewoon, is de taal van de muziek anders dan onze gewone taal? En op welke manier?
"Ibéria is het tweede van drie stukken die Debussy tussen 1905 en 1912 componeerde en die zijn opgenomen in de set getiteld "Images pour orchestre," waarvan de eerste Gigues is en de laatste Rondes de printemps. Ibéria zelf bestaat uit drie delen. Oorspronkelijk plande hij de stukken voor twee piano's, maar hij kwam tot het besef dat zijn visies het volledige palet van symfonische kleuren vereisten.
Voor Debussy lokte de muzikale essentie van Spanje subtiele insinuaties, elegante ritmische accenten en, wellicht verrassend in een picturaal werk als Ibéria, een aanzienlijke hoeveelheid polyfone activiteit uit. Het Spanje dat hij op het Ibéria toverde, is vrijwel geheel uit de verbeelding voortgekomen, want de Franse componist had niet meer dan een paar uur in het land doorgebracht.
Maar niemand minder een autoriteit dan de grote Spaanse componist Manuel de Falla getuigde van Debussy's oprechte omarming van het eigen karakter van het land, door over Ibéria te zeggen: “De echo's van de dorpen, een soort sevillana – het algemene thema van het werk – dat lijkt te zweven in een heldere atmosfeer van sprankelend licht; de bedwelmende betovering van Andalusische nachten, de feestelijke vrolijkheid van een volk dat danst op de vrolijke tonen van een band van gitaren en bandurria's... dit alles dwarrelt door de lucht, nadert en trekt zich terug, en onze verbeelding wordt voortdurend wakker en verblind door de kracht van een intens expressieve en rijk gevarieerde muziek.” Falla vond ook dat Debussy bij het componeren van Ibéria een ideale aanpak hanteerde, waarbij hij alleen de fundamentele elementen van de populaire muziek gebruikte in plaats van authentieke volksliederen.
Het eerste deel, ‘Langs de straten en langs de paden’, begint met dansende triolenfiguren in de wind (de houtblazers zijn de ware helden van Ibéria), castagnetten en tamboerijn, afgewisseld met snaren die in modaal verbogen opeenvolgende kwinten worden getokkeld. In deze insinuerende ritmische activiteit speelt het hoofdthema, deels klaaglijk, deels hooghartig, op klarinetten. Door het hele deel heen speelt dit thema, gefragmenteerd of in zijn geheel, op zichzelf of gebruikt in een contrapuntische structuur, de hoofdrol, ook al glinsteren andere in en uit de straten en paden, waaronder een smachtend Moors deuntje in hobo en altviool dat opnieuw zal verschijnen in het tweede deel en een krijgsproclamatie door hoorns en trompetten die tot enige lengte wordt in beslag genomen. Na een terugkeer van het hoofdthema lost de muziek op in het niets.
Het tweede deel, ‘De geuren van de nacht’, is pure impressionistische poëzie, die opent met een betoverde tuin van provocerende sonoriteiten: hoge gedempte strijkers, vleugjes blazers, xylofoon, celesta en tamboerijn vormen het decor voor een aarzelende hobo, die uiteindelijk de moed vindt om de verleidelijke melodie te zingen die het in het eerste deel voor-schaduwde. Een vurig, gesyncopeerd idee in de strijkers wordt een belangrijke factor in een steeds intenser wordende climax, waarna blazers, strijkers en gedempte trompetten het hoofdthema van het eerste deel oproepen.
Na nog een climax, een fluit- en een vioolstem, het melancholische motief dat eerder door de hoorn werd geïntroduceerd, en terwijl klokken in de verte klinken, begint het derde deel, 'De ochtend van een festivaldag', zonder pauze. Wanneer de dag volledig is ontwaakt, nemen de strijkers, die levendige akkoorden tokkelen als een gigantische gitaar, de festiviteiten een vreugdevolle manier over. Thema's uit het eerste en tweede deel worden in herinnering gebracht, en de finale, die uitbarst in oogverblindende uitbundigheid, is een essay in Iberische overgave, verlicht door Gallische controle." (bron: Orrin Howard, https://www.laphil.com/musicdb/pieces/5183/iberia)
--
Naar muziek moet of kan je luisteren. Mensen die taal gebruiken vinden vaak dat anderen niet luisteren. Maar bij muziek heb je dat probleem niet. Of toch ook? Kan je iets horen, maar niet goed luisteren? Is muziek in die zin anders dan taal?
Bij het luisteren naar Iberia van Debussy moet ik denken aan andere werken van dezelfde componist. Daar verschilt muziek van taal. Spreken kan iedereen, maar muziek maken niet, dat moet je eerst maken, of componeren.
De fagot vind ik een moeilijk instrument om naar te luisteren. Ik moet ook denken aan Peter en de Wolf. De castagnetten zijn natuurlijk typisch Spaans. En dat is een instrument dat me persoonlijk niet zo bevalt. En dat denken bij muziek is natuurlijk niet goed. Muziek moet je ook aanvoelen. Je vind het leuk of niet. En in geval van Debussy merk ik dat ik zijn muziek erg zwevend vind. Zijn muziek beeldt vaak de natuur uit zoals bij La Mer, maar ook de menselijke natuur zoals die je in Spanje vindt?
Gezongen of gesproken muziek zoals bij de opera is een genre apart. Pelléas et Mélisande uit 1902 is ..."is de enige opera die Debussy ooit voltooide en wordt beschouwd als een mijlpaal in de muziek van de 20e eeuw. Het Franse libretto is een bewerking van Maurice Maeterlincks symbolistische toneelstuk Pelléas et Mélisande. Debussy onderstreept Maeterlincks symbolisme met verbazingwekkend originele muziek, ook al is zijn gebruik van motieven om alle acteurs en andere krachten te identificeren nogal Wagneriaans (https://www.udiscovermusic.com/classical-features/best-debussy-works/).
Maar misschien is het met muziek dat je het gaat om het leren waarderen. Net zoals Jazz, dat komt niet vanzelf voor sommigen.
Over muziek valt veel te leren. Het is een taal die je niet direct kan spreken en begrijpen. Net als schilderkunst. Zo schrijft iemand bij de NPO klassiek:
"... Bizar, onbegrijpelijk, onspeelbaar, een raadsel – geen positieve woorden om muziek mee te beschrijven. Gek genoeg gebruikten leraren van Debussy ze om de muziek van hun student te typeren. Toch bleef de jonge Claude, een vrije geest, zijn eigen ideeën volgen en trok hij zich niets aan van de gebaande paden. “Er is geen theorie”, zo zei hij. “Je hoeft alleen maar te luisteren. Genoegen is wet!”
...
Wat heeft de stijl van Debussy beïnvloed?
En zo ging Debussy verder op zijn verkenningstocht buiten de gebaande paden. Tijdens zijn werkzaamheden voor Von Meck ontdekte hij Russische componisten zoals Modest Moessorgski, die hem aanspraken omdat ze ongeschoold waren en daarom vrij in hun stijl. Het was de excentrieke componist Erik Satie in wie Debussy zijn gelijke vond; beiden vormden hun eigen stem tegen academische conventies in.
Hoewel het in de tijd van Debussy een trend was om exotische klanken in muziek te verwerken, paste het ook bij hemzelf om over de landsgrenzen te kijken voor inspiratie. Zo schreef hij een aantal muziekstukken met Spaanse invloeden, bijvoorbeeld Iberia uit Images en La soirée dans Granade uit Estampes. Maar met name klanken uit het verre oosten liet Debussy doorklinken in zijn stijl. De belangrijkste aanleiding hiervoor was zijn bezoek aan de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1889. Daar raakte hij gefascineerd door Balinese gamelanmuziek, wat je bijvoorbeeld terughoort in Pagodes uit Estampes. De beroemde Japanse prent De grote golf van Kanagawa van Hokusai hing in Debussy's werkkamer en prijkte op de voorkant van de eerste uitgave van La mer (De zee).
...
Is de stijl van Debussy impressionistisch?
Met zijn muzikale vernieuwingen zette Debussy een stap weg van de Romantiek. In plaats van een harmonische lijn te vormen, maakte hij de harmonie statisch en hij liet de akkoorden meer op zichzelf staan. De klankkleur werd het belangrijkst. Zo componeerde Debussy vaak voor grote orkesten met veel verschillende instrumenten, niet om een groot volume te creëren, maar om een zo rijk en subtiel mogelijke klankkleur te creëren. Ook wilde hij niet zozeer een bepaalde emotie of een achterliggend verhaal uitdrukken in zijn muziek, maar er eerder een sfeer mee oproepen of een bepaald tafereel uit de natuur mee uitbeelden. Je hoort deze stijlaspecten duidelijk in Nuages (Wolken) uit Debussy's Nocturnes voor vrouwenkoor en orkest.
...
de dromerigheid, rust en abstractie van de muziek van Debussy [zijn] inspiratiebronnen voor veel DJ's en fans van elektronische muziek" (
https://www.npoklassiek.nl/componisten/4691d836-8f32-4d7f-8f00-6d1d40abc9b2/debussy-claude)
Er zijn ook velen biografieën over de musicus geschreven, waaronder "Debussy: a Painter in Sound, van Stephen Walsh. Een musicus als schilder van geluiden.
-- In het nieuws:
‘Zijn muziek geeft mensen moed. Dat is precies waarom het Iraanse regime Toomaj dood wil’
Een Iraanse rapper, Toomaj Salehi, blijft ondanks zijn arrestaties en foltering zich verzetten tegen het regime met zijn anti-regime muziek. Het regime probeert hem te breken door hem doodstraf op te leggen wegens "corruptie op aarde" (nrc).
--
Reacties