Zintuigelijke metaforen
Zoekend op de Allergory of the Five Senses kom je schilderijen tegen van diverse artiesten:
"„Blauw Bitterzoet‟ is een dubbele metafoor. Het woord bitter zegt iets over de zoetigheid en het woord blauw zegt iets over de bitter-zoetigheid. Een metafoor waarin woorden gebruikt zijn die betrekking hebben op een zintuig, heet een synesthesie. Bij een synesthetische metafoor omschrijf je een bepaalde term van een zintuig in termen van een ander zintuig. In het voorbeeld is het zintuig smaak (bitterzoet) omschreven in termen van zicht (blauw). Hierdoor is het mogelijk om eigenschappen van een bepaald zintuig te gebruiken om de term van een ander zintuig duidelijker te maken. Bij smaak is dit bijvoorbeeld handig, omdat je dan niet per se hoeft te laten proeven om eigenschappen van een smaak over te brengen. Volgens Shen en Gadir (2009) is er bij de vorming van synesthesieën sprake van een bepaalde voorkeur. Mensen zouden het passender vinden wanneer basale zintuigen (gevoel, smaak) worden gebruikt om de wat abstractere zintuigen (geluid, zicht) te omschrijven. Een voorbeeld van een synesthesie die hieraan voldoet is een zoete stilte. Synesthesieën waarbij een abstracter zintuig iets zegt over een basaal zintuig, zouden minder geaccepteerd zijn. Een voorbeeld van een synesthesie die hieraan voldoet is een stille zoetigheid. De theorie gaat ervan uit dat er een bepaalde hiërarchie is binnen de zintuigen. Van laag naar hoog is deze hiërarchie: tast, smaak, geur, gehoor en zicht. Synesthesieën zouden passender worden gevonden als de zintuigen „van laag naar hoog‟ zijn gebruikt dan wanneer ze „van hoog naar laag‟ zijn gebruikt in een synesthesie." (bron: Synesthesieën in context, Martijn te Bogt, bachelorscriptie, 2014)
Wikipedia geeft nog wat aardig voorbeelden:
- schreeuwende kleuren (heeft betrekking op gehoor en gezichtsvermogen)
- bittere woorden (heeft betrekking op smaakzin en gehoor)
- warme stem (heeft betrekking op temperatuurzin en gehoor)
- scherpe blik (heeft betrekking op tastzin en gezichtsvermogen)
- kil blauw (heeft betrekking op thermoceptie en gezichtsvermogen)
- scherpe geur (heeft betrekking op tastzin en reukzin)
- bittere verwijten (heeft betrekking op smaakzin en gehoor) (bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Synesthesie_(stijlfiguur))
In een ander werk vond ik specifiek afgestemde bijwoorden die vanuit het Latijn
Francesca Strik Lievers en Irene De Felice, werken ook aan semantiek en metaforen, en van hun kwam ik op deze Latijnse "sensory adjectives," bijwoorden die dus met onze zintuigen te maken hebben:
acer/acris, acerbus, acidulus, acidus, algidus, amarus, ardens, argutus, asper, austerus/auster,
calidus, candidus, clarus, coloratus, consonus, dulcis, durus, fervens, fervidus, foetidus/fetidus, flagrans, fragrans, frig(i)dus, fulgidus, fuscus, gelidus, glacialis, inlustris, insipidus, insulsus, lucidus, luminosus, mitis, modulatus, mollis, mordax, niger, nitidus, obscurus, opacus, pallidus, praeclarus, purpureus, rancidus, roseus, rubicundus, russus, sapidus, sonorus, splendidus, surdus, tepidus, torridus, umbrosus, viridis (bron: Chapter 5. Metaphors and perception in the lexicon, Perception Metaphors)
De eerste auteur deed ook linguïstisch onderzoek naar concreetheid en mate van abstracte tussen woorden en talen. Daarbij vond ze dat het Latijn en in mindere mate het Frans minder concreet zijn dan bijvoorbeeld het Engels. (Francesca Strik Lievers*, Marianna Bolognesi and Bodo Winter The linguistic dimensions of concrete and abstract concepts: lexical category, morphological structure, countability, and etymology)
Maar ik dwaal nu af.
Het punt is dat metaforen vaak als grootst gezien worden, maar ze beginnen in feite heel eenvoudig met onze zintuigen. De echte expert van metaforen is een bekende, voor velen, en heet Akerlof, over hem en de verdiepen van wat metaforen zijn en hoe ze te gebruiken gaat het een volgende keer.
Reacties