Meer Plato minder Prozac (2)
[Na het opnieuw lezen...] Wat zijn dan precies die filosofische aanbevelingen? En wat zijn de belangrijkste thema's van het menselijke bestaan - volgens de auteur?
Het begint met - eerst - een overzicht
- - de zoektocht naar een sentimentele relatie (hoofdstuk 5 uit het boek)
- - een relatie onderhouden (6)
- - het eindigen van een relatie (7)
- - familieleven en vechten
- - wanneer het werk niet werkt
- - ouder worden zonder crisis
- - Het waarom van een moraal of ethiek
- - Zingeving en een doel vinden
- - winst halen uit verlies
Ad 1. Die begint met een quote van Nietzsche, "om alleen te leven moet je ofwel een God zijn of een beest." Schopenhauer "vraagt zich af," wat er gebeurt wanneer alle wensen van een mens vervult zouden zijn. Een utopie, waar de amantes elkaar zonder probleem ontmoeten en eeuwig bij elkaar blijven, ... de mens zou van verveling sterven...
De mens is een sociaal wezen. En de Chinese filosofie geeft aan dat het eind in het begin opgesloten ligt. Ook het westerse denken ziet veel dingen zo dat wat je zaait je zult oogsten. In de jaren zeventig kwam Marshall McLuhan met het concept Global Village (toen al), zonder dat hij kon beseffen hoe de technologie van nu dit verder doorgevoerd heeft. Desondanks voelen velen zich eenzaam omdat het digitale contact vaak puur oppervlakkig is. Henri Bergson haalt hij aan als een filosoof die - als continentale gedachte - inzag dat de wereld in plaats van meer divers juist meer uniformiteit zou brengen:
- Wat voor wereld zouden we hebben als dit mechanisme het hele menselijke ras zou overnemen, en in plaats dat het volk zou evolueren naar een rijkere en meer harmonieuze diversiteit, men verward raakt in uniformiteit? []
De filosofische consultant (FC), zoals hij zich zelf noemt gaat hier in op twee therapeutische sessies. De eerste met Doug. Hij werkt voor een radiostation en staat zo in contact met duizenden luisteraars maar zo voelt het niet, hij is eenzaam en heeft afwijkende werktijden en daarmee moeite om een relatie te vinden. Het checken van aannames is een van de taken van deze consulent en de aanname dat Doug de enige zou zijn met problematische werktijden en dat dit zijn sociale leven zou bepalen is snel onschadelijk te maken. Ieder mens zit in een maalstroom van werk en een strijd tegen de klok en zal desondanks tijd moeten zien te vinden voor relaties en zingeving. Heeft iemand een voorgedefinieerde bestemming en heeft het vinden van een relatie een einddatum: kan het vinden van een partner te lang duren? Laozte (?) zegt dat wanneer je iets te graag wilt waarvan je denkt dat het onmogelijk is, zal ons ongelukkig maken. Onder een boom staan die nog geen appels produceert, is zinloos en pijnlijk. Kom maar terug wanneer het seizoen er rijp voor is. "Stop met zoeken en je zult vinden." is een andere wijsheid. Ook boeddha heeft hier een antwoord op (...)
Bij de tweede "sessie" met Susan gaat het ook over het vinden van een relatie maar zij legt de lat (te - is de vraag) hoog. Hier komt de therapeut met Aristoteles die over deugden onderwijst, en dat de capaciteit om te denken mensen gelijk zal geven, omdat contemplatie gelukkig maakt. Deugden en dus niet materiële zaken bepalen geluk. Ook vindt zij aansluiting bij de stoïcijnen als ook vind ze rust in het denken van Tolstoi en de lotsbestemming [... quote Lev Tolstoi].
Een relatie zoeken (5) is een, maar onderhouden en vasthouden (6) is een ander thema. [Denk aan een filosofische best-steller Zen and motorcycle maintenance] De filosoof zoekt hier aansluiting bij Heraclites (alleen de verandering is voortdurend) en bij Gao Feng (wederom een chinees): "de wereld is een schoorsteen; met welke gevoel staat kan iemand voorkomen dat hij opbrandt?" In de inleiding schrijft hij over Hobbes en Leviathan en dat relaties met macht van doen hebben.
In het nieuwe geval van Janet - Een relatie beëindigen (7) - gaat het om een relatie die op de klippen dreigt te lopen. Zij zit in de knoop met zichzelf door drukte van werk en het loslaten van haar vorige scheiding en haar man die ook problemen heeft. De FC komt uit bij Ayn Rand met The Fountainhead en Atlas Shrugged, en met het inzicht dat je eerst goed met jezelf moet zijn wil je anderen kunnen helpen. Zij zag dit principe over het hoofd en kwam met haar goedwillende hulp in problemen met zichzelf. Ayn Rand:
- Ik zweer – op mijn leven en de liefde die ik ervoor voel – dat ik dat nooit voor een andere man zal leven, noch van een andere man zal vragen om voor mij te leven.
- Probleem: moet ik (Janet) met mijn man proberen de problemen op te lossen of moet ik naar een hotel om afstand te nemen en na te denken?
- Emoties: ze voelde (o.a.) wanhoop om terug naar huis te moeten naar haar man, maar naar een hotel voelde even angstig omdat ze daarmee haar relatie definitief op spel zou kunnen zetten
- Analyse: als analyse blijkt in de therapie dat ze nooit gewaardeerd werd (door haar vader) en pathologisch een vals geloof heeft opgebouwd dat ze liefde niet waard zou zijn (van haar man). Daardoor is ze onbewust de onjuiste man getrouwd zodat haar geloof waarheid zou worden. in analogie met Plato en Socrates had ze een filosofische vroedvrouw nodig om dit inzicht uit te baren.
- Contemplatie: het is alleen mogelijk om de valse beliefs te ontdoen van hun effect door een situatie in nieuw licht te zien.
- Evenwicht: Het inzicht dat ze het volle recht zou hebben om afstand te nemen, gaf haar evenwicht om haar eigen waarde te voelen...
- Het verzekeren van het eigen geluk is een plicht, tenminste op een indirecte manier; ontevredenheid over de eigen toestand, onder de druk van verschillende angsten en te midden van onvervulde verlangens, zou gemakkelijk een grote verleiding kunnen worden om een plicht te overtreden.
- Het principe vereist vrijheid van smaak en activiteiten, vrijheid
- Jezelf bevrijden van de overtuiging dat er geen vrijheid bestaat, is dat wel. wees vrij
en Sartre:
- Een mens kan niets verlangen tenzij hij eerst begrijp dat je alleen op jezelf hoeft te rekenen; wat is alleen, verlaten op aarde te midden van het oneindige verantwoordelijkheden, zonder hulp, met geen ander doel dan het doel dat hij zichzelf stelt, met geen ander lot dan het doel dat hij voor zichzelf bedenkt het land.
Hij sluit af met een quote en inzicht van Carl van Clausewitz, die stelde dat " oorlog niet meer dan een voortzetting is van de politiek, alleen dan met andere middelen". Voor diegenen die een einde van een relatie contempleren zou dit inzicht kunnen helpen, in het feit dat een scheiding niet meer dan een verlenging van het huwelijk is, alleen dan met andere middelen...
Familieleven (8)... Begint met een quote van Mary Wollstonecraft die zegt dat een groot deel van de miseri in de wereld komt voort uit een verontachtzaming in de opvoeding van de ouders op hun kinderen. Ouders willen hun waarden - zoals een verantwoordleijkheidsgevoel - opleggen aan hun kinderen, maar in hoeverre lukt dat [en wat is dat precies voor een gevoel?] Bij Margaret gaat het om plichten die ze koos voor haar kinderen, zoals meehelpen in het huis. "geld komt namelijk niet uit de lucht vallen," (en even later, een socio-economische les: niets komt voor niets) maar ze wil haar kinderen ook niet exploiteren. "Nietzsche komt te hulp," met de uitspraak dat een beetje vergif niet kwaad kan. Nietzsche moest niets hebben van traditionele moraal en de protestante werkethiek [oh, dat wist ik niet...] Nietzsche is ook van: wat je niet doodt maakt je sterker. Twee vrouwen houden er verschillende ideeën op na wat goed is, en de filosoof analyseert deze verschillen met het filosofisch adagium dat de ene er een relativistische kijk op de wereld heeft en de andere een absolute visie. Deze laatste is meer rigide en houdt vast aan concrete waarden die altijd gelden: gij zult niet doden, etc. Voor de relativist is het eenvoudiger om met een absolutist om te gaan, omdat deze begrijpt dat die levensvoorkeur er is, maar kan deze relativeren. "Andersom is het veel moeilijker."
In een familieleven geeft liefde (van de ouders) waardering, borging en veiligheid. De ouders bereiden de kinderen voor op een leven in de maatschappij. Ouders hebben een genetische investering gedaan in hun kinderen, maar zijn geen eigenaar. Volgens Kant moet je ieder mens en dus ook een kind als doel op zichzelf beschouwen en niet als middel om je eigen doel te bereiken. (Jalil Gibran heeft hier ook een mooie stelling over). In een volgend verhaal gaat Marinof in op de speltheorie van Neuman over hoe beslissingen te nemen die consequenties kunnen hebben die afhankelijk zijn van de andere spelers. Het doel is om verlies en winst aan beide zijden te beheersen. [het hoofdstuk uitlezend lijkt het me wat losstaande ideeën over familieleven, maar een echt filosofisch antwoord op wat een familie is en moet zijn lees ik er toch niet in.]
Wanneer het werk onvoldoende is en niet functioneert (9). Dat begint met competitie en daarin zit geen ethiek opgesloten: iemand die wint is niet per sé ook een goede persoon. Als het om werk gaat is een quote van Thomas Carlyre doeltreffend: elk werk, zelfs draden trekken is nobel, niets doen is dat niet omdat de mens daar voor niet gebouwd is. Over Voltaire gaat de anekdote dat hij met vrienden ging nachtbraken en toen ze hem vroegen de volgende avond opnieuw te gaan, repliceerde hij: de eerste keer filosoof, de tweede als pervert. De mens wordt vrij geboren, zegt Rousseau maar zit aan allerlei ketenen vast (als ook: de mens wordt in essentie als goed geboren, maar wordt door de maatschappij gecorrumpeerd). Werken is een teamsport. hier spendeert Marinof een pagina aan, als ook over het type baas, waar een chinees gezegde stelt dat de beste baas zich onder de rest bevindt (vrij naar Laozi)... Hier moet gezegd worden dat dit boek en thema uit de vorige eeuw wel de nodige nieuwe ideeën heeft gekregen in onze eeuw, en de tijdloosheid van dit hoofdstuk beperkt is.
Ouder worden zonder crisis, gaat in op veranderingen en crises. Hierin valt mijn blik op de anekdote van Gaugain die zijn bank-carrière vaarwel zegt en leert schilderen. Iets dat kan, maar niet iedereen zal doen [en het hele verhaal is mij nog onbekend]. Als het gaat om crises motiveert de filosoof ons om het [volgens mij van oorsprong Slaughterhouse Five citaat] het sereniteitsgebed op te zeggen: ik hoop dat ik de kracht bezit om te accepteren wat ik niet kan veranderen en de kracht en moed bezit om wat ik wel kan veranderen zal veranderen en het verschil tussen beiden zal herkennen [vrije vertaling] Ook hier kan je je afvragen of een filosofieboek uit de vorige eeuw nog recht van spreken heeft.
Waarom een moraal of ethiek (10) dan? Moraal zegt ons wat wel goed en fout is in ons gedrag. Ethiek geeft een systeem wat goed en fout is. Mythologie en religie zijn de oudste bronnen van de ethiek. Hobbes gaat tegen Plato in, in de gedachte dat er geen universeel idee is van wat goed of fout is. Goed en fout zijn etiketten wat we haten of mogen. Er zijn twee filosofische systemen die hier een kijk op hebben: deontologie en teleologie. Bij de eerste is het resultaat niet van invloed op de vraag of een aktie goed of kwaad is, bij de tweede (Teleologie) wel: daarin is een daad goed als het resultaat goed (uit)komt. Het doel heiligt de middelen [voeg ik toe].
Men denkt in de hedendaagse maatschappij ten onrechte dat het recht moreel is. Tabaksindustrie werkt binnen het recht, maar opereert niet ethisch, legt Marinof nog even uit. En zo is. het. De mythe van de ring van Gigues van plato met de mogelijkheid om onzichtbaar te worden voor diegene die deze draagt. Als een misdaad niet te zien is (door gebruik van de ring), is deze dan immoreel. We lezen en zien dagelijks de praktijk van het gemis aan integriteit van bv een agent die een koffer met geld niet aangeeft als bewijs maar deze zelf houdt. OF juist niet, "want wat kan ik anders doen dan dit bewijsstuk overhandigen aan de autoriteiten?" zegt de integere agent, wetend misschien dat de maatschappij haar ogen op hem gericht heeft [voeg ik maar toe]
Winst behalen uit een verliessituatie laat ik voor wat het is. Het hoofdstuk ervoor, een doel of purpose en zingeving vinden (12) klinkt relevant. Beide begrippen zijn niet gelijk, begint met het menu is niet gelijk aan het eten en de map is niet gelijk aan het gebied (van Alfred Korzybski)...
...
--
Zijn dit de echte thema's van een mensenleven, en waren die in de tijd voor het jaar 2000 anders dan nu, misschien?
Reacties