Brazilië, land van de toekomst (Zweig)
Vandaag werd bekend dat Mario Vargas Llosa (gisteren) overleed. Dit verhaal gaat over het buurland van waar LLosa geboren werd.
Brazilië werd ooit als het land van de toekomst gezien. Die gedachte is vooral van Stefan Zweig die er het einde van zijn leven zag. Zelf schreef hij (zijn biografie) met als titel: de wereld van gisteren.
Hoe ver van de waarheid zat Zweig met dit verhaal? Wat ging er mis?
... EEN
"De publicatie in 1941 van Stefan Zweigs Brazil, a Land of the Future werd met groot enthousiasme en harde kritiek ontvangen. Veel recensenten vonden Zweigs visie op het land te exotisch, naïef, idealistisch, utopisch en zelfs het resultaat van de propaganda-inspanningen van de regering-Vargas. In een poging om de kloof tussen Zweigs idee van Brazilië en de «realiteit» van het land te begrijpen en te overbruggen, analyseert dit artikel de tekst hand in hand met Zweigs memoires en andere non-fictiewerken vanuit het perspectief van zijn utopische denken en ethische toewijding aan de begrippen vrijheid, vrede, kosmopolitisme, tolerantie en algemeen begrip" (https://revistes.ub.edu/index.php/Abriu/article/view/abriu2019.8.10)
"Voor duizenden Joodse immigranten die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Europa vluchtten, leek Brazilië een gastvrije sociale utopie en een vreedzame toevluchtsoord van chaos. De tropische warmte van het land en de schijnbare raciale en religieuze tolerantie vormden een schril contrast met de verwoestingen van de oorlog en het officiële antisemitisme dat destijds in Duitsland en andere Europese landen heerste. Stefan Zweig en zijn tweede vrouw Lotte Zweig (geboren Charlotte Altmann) hadden hun positieve mening over Brazilië al geuit in brieven aan familie en vrienden in Europa tijdens hun eerste reis naar Zuid-Amerika samen in 1940. In een brief aan zijn eerste vrouw, Friderike, legde hij uit dat Brazilië "der einzige Ort, wo es keine Rassenfrage gibt" is (de enige plek waar geen raciale kwesties zijn). Toch was het de vrede van Brazilië die het maakte
Nog in november 1941, slechts een paar maanden voordat het stel zelfmoord pleegde, uitte Stefan Zweig zijn geluk met Brazilië: "...we voelen ons hier buitengewoon gelukkig, de kleine bungalow met zijn grote overdekte terras (onze echte woonkamer) heeft een prachtig uitzicht over de bergen..."
Het voorstellen van een vredig Brazilië was belangrijk voor de dromen van de Zweigs, maar nadat ze de beslissing hadden genomen om zich daar te vestigen, hoe tijdelijk ook, werd het leven in Brazilië onhoudbaar. Vanwege hun relatieve economische, culturele en sociale privileges - waaronder hun Britse staatsburgerschap - leden de Zweigs niet onder dezelfde ontberingen als veel andere dakloze ballingen die in Brazilië aankwamen." (https://www.cambridge.org/core/books/abs/stefan-zweig-and-world-literature/exile-and-liminality-in-a-land-of-the-future-charlotte-and-stefan-zweig-in-brazil-august-1941march-1942/4C8E72241402EA82AD26CF2FFF21B71A)
Maar nadat meneer Zweig, ontmoedigd door de opmars van de nazi's, een paar maanden later op 60-jarige leeftijd zelfmoord pleegde in een zelfmoordpact met zijn jonge vrouw Lotte, werd hij in zijn geadopteerde land bekend door het bedenken van een van de meest afgezaagde zinnen die ooit met Brazilië in verband zijn gebracht: "Land van de toekomst".
Afgeleid van de titel van zijn boek uit 1941 waarin hij het grootste land van Latijns-Amerika prees, werd de zin uitgebreid en tot vervelens toe hergebruikt als een refrein, "Brazilië is het land van de toekomst - en zal dat altijd zijn", gebruikt om een land dat al lang geplaagd wordt door hoge inflatie en diepgewortelde corruptie achteloos af te doen.
Nu de vooruitzichten voor Brazilië aanzienlijk zijn verbeterd, heroverwegen Brazilianen meneer Zweig en zijn nalatenschap nu de titel van het boek opnieuw aan populariteit wint, met iedereen van reclamemanagers tot bezoekende Europese diplomaten en zelfs president Obama, die Brazilië in maart bezocht, die het in een toespraak gebruikte om te suggereren dat de "toekomst" van Brazilië misschien eindelijk is aangebroken.
"Brazilië is niet langer het land van de toekomst", zei Romero Rodrigues, een Braziliaanse internetondernemer, in een typische nieuwe verpakking van de term. "Het is het land van het heden."
Het huis waar de heer Zweig hier zelfmoord pleegde door vergif in te slikken, zal binnenkort weer opengaan als museum. Ondertussen hebben Braziliaanse schrijvers en historici nagedacht over de betekenis van "Land of the Future" en enkele van de politieke intriges rond de publicatie ervan 70 jaar geleden.
In een recente televisiediscussie over de heer Zweig vergeleek Alcino Leite Neto, redacteur van de uitgeverij Publifolha, zijn belang in Brazilië met dat in de Verenigde Staten van Alexis de Tocqueville, de Franse politieke denker die schreef over Amerikaanse concepten van vrijheid en gelijkheid in "Democracy in America".
"We hadden Stefan Zweig", zei de heer Leite Neto, "die ons dit boek naliet waarin hij pleitte voor tolerantie, begrip tussen mensen, een aanklacht ten gunste van vrede, geschreven tijdens de Tweede Wereldoorlog."
Er is ook een bredere waardering voor zijn werk gaande, met twee Braziliaanse speelfilms in productie die gebaseerd zijn op zijn werk, een uit “The Invisible Collection”, over de Duitse ervaring met inflatie, en een andere uit “Leporella”, over een huishoudster die verliefd wordt op haar werk.
Maar het is “Land of the Future” zelf (hier sinds de jaren 40 in verschillende edities gepubliceerd als “Country of the Future”), en de omzwervingen van dhr. Zweig in Brazilië voor zijn dood, die onlangs de meeste interesse hebben gewekt.
Culturele functionarissen in Petrópolis organiseerden dit jaar een multimediatentoonstelling genaamd “Stefan Zweig Lives!”, en sommige Brazilianen zijn zich gaan aansluiten bij de Europeanen en Amerikanen die af en toe in de stad verschijnen om zijn huis in de Gonçalves Dias Street te bekijken, of zelfs de begraafplaats waar hij en Lotte naast elkaar begraven liggen.
“Het is een beetje vreemd om iemand mee te nemen naar de plekken van zo’n tragedie, maar we zijn blij om elk soort bezoeker te ontvangen,” zei Walter Raposo, 80, een koetsier in Petrópolis die verschillende Zweig-liefhebbers naar deze plekken heeft geleid; ze vinden dhr. Raposo en zijn koets voor het voormalige zomerpaleis van de Braziliaanse keizer, nu een museum.
Alberto Dines, een televisiepresentator en eminent onder de Braziliaanse journalisten die meneer Zweig als kind ontmoette toen de schrijver zijn school in Rio de Janeiro bezocht, is een drijvende kracht geweest achter de hernieuwde aandacht in Petrópolis en daarbuiten.
Zijn onderzoek en zijn eigen boek over meneer Zweig, "Death in Paradise," onderzoeken in detail de ingewikkelde oorsprong van de titel van het boek, die meneer Dines uitlegt niet de creatie van meneer Zweig was, maar een suggestie van James Stern, die zijn boek van het Duits naar het Engels vertaalde.
In een vleugje ironie zinspeelde de heer Zweig, geboren in de gouden eeuw van Wenen uit welvarende Joodse ouders, in het motto van het boek op een zin in het Frans, "une terre d'avenir", uit correspondentie ontvangen door Arthur de Gobineau, een 19e-eeuwse Franse aristocraat, diplomaat en theoreticus van Europese raciale superioriteit die Brazilië verafschuwde.
"Het is een merkwaardig iets, want Gobineau was de vader van het moderne racisme," zei de heer Dines, die op 79-jarige leeftijd toezicht houdt op de voltooiing van Casa Stefan Zweig, het museum dat is opgericht in het huis waar de heer Zweig woonde. "Zweig kwam uit het racistische Europa en was verbaasd om te zien hoe de verschillende rassen zich zo vrijelijk vermengden in Brazilië."
Natuurlijk beweren sommigen dat de grotendeels optimistische observaties van de heer Zweig over rassenrelaties destijds omstandigheden logenstraften die aanzienlijk complexer waren - en dat nog steeds zijn, aangezien affirmative action-programma's die zich over Brazilië verspreiden, proberen eeuwen van uitsluiting terug te draaien.
Toch werd het optimisme van dhr. Zweig niet getemperd door de voor de hand liggende uitdagingen in Brazilië in de vroege jaren 40, zoals een gemiddelde levensverwachting van 43 jaar en een bevolking die voor 56 procent analfabeet was. Sommige van zijn optimistische beoordelingen maken nog steeds indruk.
Hij beweerde bijvoorbeeld dat Portugal vooruitziend was geweest door Brazilië deels te koloniseren door Portugese gevangenissen leeg te halen van ongewenste elementen en ze over de Atlantische Oceaan te sturen. "Zoals gewoonlijk is het niet helemaal schone mest die de beste voorbereiding op toekomstige oogsten is", schreef dhr. Zweig.
Dhr. Zweigs herwaardering valt hier samen met een hernieuwde crisis in Europa — en met een nieuwe golf van Portugese emigratie naar Brazilië, maar dit keer van werkloze professionals, niet van veroordeelden. Sommigen van degenen die op zoek zijn naar kansen in Brazilië weten misschien zelfs dat dhr. Zweig nog steeds zeer gewaardeerd wordt in delen van Europa, met name Frankrijk, waar zijn boeken nog steeds overal verkrijgbaar zijn.
Vreemd genoeg werd het boek van dhr. Zweig over Brazilië kort na de publicatie fel bekritiseerd in Brazilië. Critici haalden fel uit naar de Oostenrijkse schrijver, waardoor hij insinueerde dat hij door het autoritaire regime van Getúlio Vargas was betaald om het boek te schrijven.
Dhr. Dines zei dat de vernietigende recensies een manier waren geweest voor recensenten om indirect wraak te nemen op de censoren van dhr. Vargas, aangezien de critici het prijzen van Brazilië gelijkstelden aan het prijzen van de dictatuur. Hoe dan ook, de auteur van talloze bestsellers had weinig behoefte aan de financiële steun van Brazilië.
Maar dhr. Zweig had op dat moment wel iets anders nodig: een toevluchtsoord voor de nazi's. Dhr. Dines beweert, op basis van zijn eigen onderzoek naar dhr. Zweigs weg naar Brazilië, dat de schrijver een impliciete deal had met de Braziliaanse autoriteiten om zijn boek te produceren in ruil voor de verblijfsvergunningen die hem en zijn vrouw in Buenos Aires overhaast waren verleend.
Na al dat gedoe blijft er een mysterie bestaan over de reden waarom hij kort na aankomst in Brazilië zelfmoord zou plegen. Hij had erkend dat een heel leven misschien niet genoeg zou zijn om Brazilië goed te begrijpen. Maar in de zelfmoordbrief die hij achterliet waarin hij zichzelf beschreef als “iemand zonder land”, had hij nog steeds alleen maar lof voor het “geweldige” Brazilië dat hem ontving.
“Nadat ik het land van mijn eigen taal zag vallen, en mijn spirituele land — Europa — zichzelf vernietigde,” concludeerde hij, “zou het immense kracht vergen om mijn leven te reconstrueren.” "(Door Simon Romero 21 november 2011, https://www.nytimes.com/2011/11/22/world/americas/stefan-zweig-viennese-born-writer-gets-fresh-look-in-brazil.html)
..
LAATSTE OVERWEGINGEN
Als verbannen man, pacifist, intellectueel en anti-totalitaire schrijver; als Jood, een man zonder thuisland, vervolgd, internationalist en kosmopoliet, markeert Zweig een reeks mogelijke paden om over de wereld na te denken. Door de opkomst van het nazisme werd Zweig een "buitenlander", een eeuwige "gast", iemand die staatloos was, zoals hij zelf stelde in zijn The world of yesterday: an autobiography. Hij reflecteerde, vervolgens, op de relevantie van internationalisme en kosmopolitisch denken in de Joodse traditie. Na zijn aankomst in Brazilië werd hij een vertolker van het land en een denker over de raciale, religieuze en culturele diversiteit, zoals duidelijk in Brazilië, het land van de toekomst.
In dit artikel hebben we geprobeerd om enkele van de verbanden tussen Brazilië, land van de toekomst en het Braziliaanse sociale denken te presenteren en een mogelijke dialoog met de Verenigde Staten en Europa te suggereren in termen van antiracistische agenda's in een soort driehoeksspel van spiegels. We analyseerden Zweigs reis naar Brazilië als een zoektocht naar een hernieuwd begrip van de kosmopolitische "eenheid" van de wereld gezien vanuit het zuiden.
Zweig behoort tot een groep Joodse intellectuelen die hun zinnen hebben gezet op Brazilië. In hun streven om het land te deracialiseren, investeerden ze in de deracialisering van Joden (Benedicty-Kokken, 2016). Naast Zweig waren er onder anderen Melville Herskovits, Ruth Landes, Marvin Harris, Benjamin Zimmerman, Otto Klineberg, Levi-Strauss en Alfred Métraux.
Brazilië, land van de toekomst is een boek over ballingschap, tegelijk een reisverslag, een toeristische reis en een verkenning van anders-zijn. Een eurocentrische tekst die vraagtekens plaatst bij Eurocentrisme, een interpretatie van Brazilië die verbijstering en fascinatie, culturele andersheid en kosmopolitisme combineert. Door de diepe ambivalentie van de tekst en de auteur zelf te benadrukken, die moeilijk te classificeren en in te passen is in een vaste taxonomie of identiteit – religieus, nationaal, cultureel, raciaal of discursief – hebben we geprobeerd een aantal dilemma's van het kosmopolitisme in de twintigste eeuw te heroverwegen (Alejandra Josiowicz , Marcos Chor Maio, STEFAN ZWEIG IN EXILE: A COSMOPOLITAN CITIZEN’S INTERPRETATION OF BRAZIL).
Reacties