Gracian als kenner van cultuur

Gracian was niet enkel een filosoof uit de tijd van Barok, hij was goed op de hoogte van de actualiteit en vooral een kenner van cultuurverschillen. Als zijn werken laten dit zien. Hierbij een korte bloemlezing. 

"De Leugen en het Bedrog bestormen daarom samen de onvoorzichtige naïviteit van de mens als jeugdige en als kind gebruik makend van hun uitvindingen, trucs, intriges, plannen, sporen, ficties, leugens, verwikkelingen, trucs, bedrog, kluwens, illusies, valstrikken, bedrog, misvattingen en allerlei andere soorten van Italiaans gedrag." (Dl1, C7)

..

 “Ze verslinden de provincies in oorlog, ze bevoorraden de velden, en zelfs om die reden vormde keizer Karel de Vijfde van de Duitsers de buik van zijn leger. Onstandvastigheid naar Engeland gebracht, Eenvoud naar Polen, Ontrouw naar Griekenland, Barbaarsheid naar Turkije, Sluwheid naar Moscou, Wreedheid naar Zweden, Onrecht naar Tartarije, Verrukkingen naar Perzië, Lafheid naar China, Roekeloosheid naar Japan, Luiheid, zelfs deze keer kwam laat aan, en het vinden van alles wat zwanger was, moest naar Amerika om tussen de Indianen te wonen” (Deel1, hoofdstuk 13).

"Zoals wie?" Nou, kwamen de schaar uit Segovia, de kaarder uit Valencia, de maaier uit Barcelona en de slager uit Napels hier niet vandaan?: dat ze allemaal hoofden bleken te zijn en goed onthoofd waren. Ze luisterden een beetje en hoorden dat sommige in het Spaans waren, andere in het Frans, sommige in het Iers, en allemaal in Duits (Tudesco) (dl2, 18)

Ze zagen de Spanjaarden in een ander voor kwaadaardig, de Italianen voor uitvinders, de Duitsers voor woedend, de Fransen voor honderd dingen, en de Polen voor de ander. (dl2, 26)

 dat Spanje de rijken, Italië de edele, Duitsland ook het zat is. 

"Hé, dat is geen ondeugd, maar een noodzaak: wat moest een Duits lichaam zonder wijn?" (Dl3, 29)

in Spanje tegen boosaardigheid, in Frankrijk tegen gemeenheid, in Engeland trouweloos (perfidus), in Duitsland grofheid en in Italië leugens (dl3, 32)

"Dat wat Enrico scoren van een run tegen de kerk na de andere erger als u al onthoofd koningin van de Schotten, nu zijn kleinzoon, Charles Stuart. Ik zie in Frankrijk dat een gedood Enrico Enrico en een andere, en dat re-emerge de  hydra hoofden van ketterij. Ik zie in Zweden dat wat er gebeurd met Gustavus Adolphus in Duitsland gebeurt op dezelfde rand van zijn neef in het katholieke Polen. (Dl3, 36)

Dan zijn er nog de details van elk volk of natie, zoals dit:

“zodanig behandeld, dient het als penningmeester Genua, Sicilië huishoudster, Lombardije schenker, carver, Napels, Florence serveerster, Lazio butler, verpleegkundige Venetië, Modena, Mantua, Parma Luca Menen en Rome meesteres.” (Dl3,35)

En de Mutaties, uit Rome, antwoordden; los Letargos, uit Spanje. de Apoplejías, uit Duitsland; de dysenterie, de Frankrijk; de pijn in de zij, uit Engeland; de lichaamsvochten, uit Zweden; De besmettingen uit Constantinopel en Sarna uit Pamplona. “En wie is er op het Stinkende Eiland geweest?” (dl3, 37)

... En dan is er nog de passage over het cultuurverschil tussen Castilië en Aragon (uit die tijd):

"'Met dat alles,' zei Merit, 'wordt de kennis van koningen zo gewaardeerd dat ook al is het niets anders dan Latijn, hoeveel te meer astrologie, ze moeten worden toegelaten tot het koninkrijk van Roem. En onmiddellijk opende hij de deuren. Maar waar brachten ze alle bewondering door, en meer als ze er meer hadden, toen hoorden ze dat de grootste koning ter wereld, omdat hij de grootste monarchie die ooit is geweest en nooit zal zijn, aan de katholieke koning Don Fernando, geboren uit Aragon voor Castilla, zijn eigen Aragonese benadeelde hem niet alleen, maar ze vormden het grootste contrast om daar binnen te gaan omdat ze ze herhaaldelijk hadden achtergelaten het brede Castilla. Meer dan dat hij met volle tevredenheid reageerde door te zeggen dat de Aragonezen hadden hem zelf de weg gewezen toen ze zoveel beroemdheden hadden mannen in Aragon, ze lieten ze allemaal achter en gingen op zoek naar hun grootvader, de infante de Antequera, daar naar Castilla om hem hun koning te maken, meer waarderend het grote hart van een Castiliaans dan de Aragonese Straat, en vandaag de dag de grootste huizen worden daarheen verplaatst en bereiken zo'n schatting van de dingen van Castilië dat de zeggend dat de mest van Castilië barnsteen is in Aragon." (El criticon, deel III, crisis 12)

OF:

Van een verbleekte Engelsman; van een gestripte, Duitse; van een eenvoudige, Biscayan; van een hooghartige, Castiliaans; van een cuitado, Galicisch; van een barbaar, Catalaans; van een beetje ding, Valenciaans; van een luidruchtige onruststoker, Mallorcaans; van een ellendeling, Sardijns; van een koppige, Aragonese; van een goedgelovige, Fransman; van een betoverde... (Crisis 3, deel 3).

-- De foto laat een toneelgezelschap zien die het werk El Criticon heeft opgevoerd (2018) als toneelstuk, in het theater van Zaragoza.

--
Talent-kapitaal-bekwaamheid-in-het-werk