Wat deze filosoof bijzonder maakt, vanuit cultuur-oogpunt lijkt mij precies dit:
- - Hij was van origine Spanjaard (altijd gebleven) maar schreef en werkte voornamelijk in de VS en in het Engels.
- hij wordt gezien als goed prozaïst, en geprezen om zijn stijl en taalgebruik wat ook typisch Spaans genoemd kan worden of in ieder geval past bij zijn Spaanse "natuur," of komaf, waar welsprekendheid meer dan gemiddeld belangrijk is in die cultuur
- ...
Er is een Nederlandse pagina op wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Santayana met wat informatie.
... George Santayana, (1863 - 1952) Jorge Augustín Nicolás Ruiz De Santayana, "boogschutter," vermeldt de biografische site:
"Jorge Augustín Nicolás Ruiz De Santayana werd op 16 december 1863 in Madrid geboren uit Spaanse ouders. Hij heeft nooit afstand gedaan van zijn Spaanse staatsburgerschap, en hoewel hij subtiel en nuchter in het Engels schreef, begon hij die taal pas te leren toen hij in 1872 met zijn moeder naar Boston reisde. Santayana zou het grootste deel van de volgende veertig jaar in New England verblijven.
Hij bezocht de Boston Latin School en het Harvard College en studeerde in 1886 summa cum laude af. Vervolgens studeerde hij twee jaar filosofie aan de Universiteit van Berlijn voordat hij terugkeerde naar Harvard om zijn proefschrift af te ronden onder de pragmaticus William James. Hij trad in 1889 toe tot de faculteit filosofie en vormde samen met James en de idealist Josiah Royce een briljant driemanschap van filosofen. Zijn gehechtheid aan Europa was echter sterk. Hij bracht zijn zomers door in Spanje bij zijn vader, bezocht Engeland en bracht zijn sabbaticals door in het buitenland: aan de Universiteit van Cambridge, in Italië en aan de Sorbonne.
Op Harvard begon hij te schrijven. "The Sense of Beauty" (1896) was een belangrijke bijdrage aan de esthetiek. Het essay, dat handelt over de natuur en de elementen van esthetische gevoelens, stelt dat het oordeel dat alles mooi is ‘het feitelijk vaststellen van een ideaal’ is en dat het begrijpen van waarom iets mooi wordt geacht ons in staat stelt voorbijgaande idealen te onderscheiden van idealen die voortkomen uit meer fundamentele gevoelens die relatief permanent en universeel zijn.
De vitale affiniteit tussen de esthetische vermogens en de morele vermogens wordt geïllustreerd in Santayana's volgende boek, "Interpretations of Poetry and Religion" (1900), vooral in de bespreking van de poëzie van Robert Browning, een model in zijn soort.
"The Life of Reason" (1905-1906) was een groot theoretisch werk van vijf delen. Bedacht in zijn studententijd. Georg Hegels Phenomenology of Mind werd door Santayana beschreven als 'een vermeende biografie van het menselijk intellect'. Het leven van de rede was zowel voor Santayana als voor Hegel niet beperkt tot louter intellectuele activiteiten, aangezien de rede in al haar verschijningsvormen een eenheid is van impuls en ideatie. Het is een instinct dat reflecterend en verlicht wordt.
"The Theory" geeft een praktische illustratie in een reeks essays, verzameld in twee delen: Drie filosofische dichters: Lucretius, Dante en Goethe (1910); en Winds of Doctrine (1913), waarin de poëzie van Percy Bysshe Shelley en de filosofieën van Henri Bergson, een Franse evolutiefilosoof, en Bertrand Russell worden besproken.
Santayana werd in 1907 benoemd tot hoogleraar aan Harvard. In 1912 stierf zijn moeder echter, terwijl hij in Europa was, en nam hij ontslag. Hij keerde nooit meer terug naar Amerika, hoewel hij verschillende aantrekkelijke aanbiedingen van Harvard ontving in een poging het terug te krijgen.
Het aftreden van Santayana schokte zijn collega's, aangezien hij het hoogtepunt van zijn carrière had bereikt. Al zijn boeken werden bewonderd en waren invloedrijk, en er leek een nauw verband te bestaan tussen deze boeken en zijn leer. Het was duidelijk dat hij een begaafd leraar was: geïnteresseerd in zijn studenten, verstoken van pedanterie, en met een schitterend vermogen om verwante filosofieën en poëzie met heldere sympathie te analyseren en ze te beoordelen volgens normen die rationeel en menselijk bleven. Zijn ontslag kan echter als onvermijdelijk worden beschouwd: hij hield niet van het academische pak; hij wilde zich uitsluitend aan zijn schrijven wijden; en hij voelde zich zeer op zijn gemak in Amerika. Zijn Latijnse afkomst en loyaliteit gaven zijn denkvermogen een opmerkelijk bereik, maar het uiteindelijke resultaat was dat hij 'zoveel mogelijk on-Engelse dingen op plausibele wijze in het Engels wilde zeggen'.
Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, bevond Santayana zich in Oxford, en hij vestigde zich daar voor de duur van de oorlog. Hoewel hij de vriendschap genoot van verschillende vooraanstaande mensen, maakte de oorlog hem verdrietig en leidde hij een geïsoleerd leven. "Egoïsme in de Duitse filosofie" verscheen in 1916, wat zijn sterke loyaliteit aan de geallieerde zaak duidelijk maakte; Hij schreef ook een aantal populaire essays over het Engelse karakter en het platteland. Aan het einde van de oorlog kreeg hij een levenslang lidmaatschap aangeboden aan het Corpus Christi College, Oxford, maar hij sloeg het aanbod af.
In 1924 vestigde hij zich definitief in Rome. De sfeer was aangenaam voor een geboren rooms-katholiek die, hoewel hij evolueerde naar een filosofisch materialisme voor wie de wereld van de geest volkomen ideaal en non-existent was, altijd de klassieke katholieke tradities had bewonderd. Drie nieuwe boeken consolideerden zijn reputatie als humanistisch criticus en letterkundige, en deze kant werd perfect tot uitdrukking gebracht in een roman: "The Last Puritan" (1935).
Het grootste deel van zijn energie in het interbellum ging echter naar speculatieve filosofie. 'Scepticism and Animal Faith' (1923) markeert een belangrijke afwijking van zijn eerdere filosofie en dient als een 'kritische introductie' en samenvatting van zijn nieuwe systeem, ontwikkeld in het vierdelige 'The Realms of Being'.
(1928, 1930, 1937, 1940), een ontologische verhandeling (de aard van het zijn) met een grote concentratie en afwerking. In deze latere werken vergrootte Santayana zijn status als filosoof door een grotere theoretische precisie, diepgang en samenhang te bereiken. Hij formuleert zijn theorie van onmiddellijk begrepen essenties en beschrijft de rol die 'dierlijk geloof' speelt in verschillende vormen van kennis.
In The Realms of Beings worden buitengewoon complexe problemen met heldere beknoptheid duidelijk gemaakt: Santayana baant zich met atletisch gemak een weg door bossen waarin ontologische filosofen als Edmund Husserl of existentialisten als Jean-Paul Sartre toegeeflijk wegzinken. 'Het rijk van de essentie' is in Santayana's systeem dat van de veilige en onbetwistbare kennis van de geest. Ze omvatten kleuren, smaken en geuren, maar ook ideale objecten van gedachte en verbeelding. ‘Het koninkrijk van de materie’ is de wereld van natuurlijke objecten; Het geloof daarin berust – zoals alle overtuigingen over het bestaan – op dierlijk geloof. Naturalisme, het dominante thema van zijn hele filosofie, blijkt uit zijn nadruk op het feit dat de materie voorrang heeft op de andere domeinen.
Een dergelijke filosofie stelde Santayana in staat onverstoorbaar een nieuw begin van de oorlog te aanvaarden. Hij nam kamers in een katholiek verpleeghuis en begon aan een driedelige autobiografie, People and Places (1944, 1945, 1953). Toen Rome in 1944 werd bevrijd, kreeg de 80-jarige auteur bezoek van een ‘lawine’ van Amerikaanse bewonderaars. Voorlopig verdiepte hij zich in "Dominations and Powers" (1951), een analyse van de mens in de samenleving; en vervolgens wijdde hij zich met heldhaftige vasthoudendheid, want hij was bijna doof en halfblind, aan het vertalen van Lorenzo de Medici's liefdesgedicht 'Ambra', waarin hij werd overvallen door zijn laatste ziekte. Hij stierf in september 1952, een paar maanden voor zijn 89ste verjaardag, en werd, zoals hij had gewenst, begraven op de katholieke begraafplaats in Rome, op een perceel dat gereserveerd was voor de Spanjaarden." (Bron: https://www.biografias.es/famosos/george-santayana.html)
DAN, HET BOEK: George Santayana, Literary Philosopher by Irving Singer
1 - A Pilgrimage to Santayana, speurtocht naar de man als filosoof en literator (schrijver)
2 - His host the world
In een lang leven, waarvan de laatste veertig jaar gezegend waren met financiële en beroepsvrijheid, kende Santayana veel mensen en woonde of bezocht ze verschillende landen. Maar de individuen waren over het algemeen academische kennissen of schoolvrienden of familieleden, en in geen van de landen deed Santayana veel moeite om de kleine maar onontkoombare problemen te delen van gewone mensen die zich bezighielden met de dagelijkse activiteiten van politieke, sociale en economische routine. Net als Socrates was en wilde Santayana een horzel zijn; maar in tegenstelling tot Socrates weigerde hij een gadabout te worden. Zijn plaats was in de omheinde tuin, niet op de open agora
...
Hij wilde vooral de inventiviteit van een dichter combineren met de integriteit van een filosoof
...Hij beschouwde vrijheid over het algemeen niet als het vermogen om te handelen, maar als het vermogen om niet te handelen.
...
In zijn leven als geheel lijken ze constant te zijn gebleven: verfijnd en onberispelijk, nee
twijfel, maar statisch, niet dynamisch. Je voelt niet dat hij zoiets had als de groei van gevoelens die is vastgelegd in The Remembrance of Things Past of Pascal's Pensées.
...
Santayana was ervan overtuigd dat de behoefte om te handelen en te voelen ondergeschikt is aan de behoefte om schijn van werkelijkheid of sofisterij van logica te onderscheiden. In veel belangrijke opzichten leek zijn filosofie sterk op zowel het pragmatisme als het intuïtionisme, maar altijd in de context van een meer doordringende gedachte.
scholastiek en rationalisme.
...
Als basis voor zijn bezorgdheid over authentiek geloof en wat waar is, maakte Santayana onderscheid tussen twee elementen van de menselijke geest: rede en geest. De eerste was onderdeel van het dierlijke organisme dat handelt en voelt en bevindt zich in ruimte en tijd – de ‘psyche’, zoals Santayana het noemde. De rede was verantwoordelijk voor de intelligente aanpassing van de psyche aan haar omgeving. De reden was praktisch en zou kunnen helpen een werkende harmonie met de natuur tot stand te brengen. De geest stond echter buiten de doelgerichte behoeften van ons wezen. Het was zowel afstandelijk als immaterieel, een ongeïnteresseerde waarnemer die dat ook kon
sympathiseren gemakkelijk met entiteiten die ver weg zijn in ruimte en tijd, net als met degenen die dichtbij zijn.
...
Hoewel de rede een organisme in staat kan stellen te overleven en gelukkig te zijn, kan de geest het organisme alleen maar onpartijdig bewust maken van wat waar, goed en mooi is. Zonder reden één
kon niet goed leven; zonder geest zou men geen helderheid, inzicht of fundamentele integriteit kunnen bereiken
...
liep nauw parallel met het conflict tussen religie en wetenschap waar veel reflectieve mensen in die tijd last van hadden. In dit opzicht was Santayana, net als in andere opzichten, een representatief product van de negentiende eeuw.
...
Net als Santayana beschouwde Eliot de ondergeschiktheid van gevoelens aan overtuigingen als het grootste probleem van het leven; maar terwijl Santayana's gevoelens religieus waren en zijn overtuigingen naturalistisch, waren de gevoelens van Eliot
waren naturalistisch of sceptisch en zijn overtuigingen waren religieus.
...
De overgang van het orthodoxe katholicisme naar een min of meer orthodox naturalisme verliep voor de jonge Santayana niet zonder slag of stoot. Hij maakte een periode van wanhoop en desillusie door, vergelijkbaar met de ervaring van James Joyce’s personage Stephen Daedalus, die ook het conflict voelde tussen naturalistische overtuigingen en katholieke gevoelens, en die ook weigerde de eerste ondergeschikt te maken aan de laatste. ‘Ik was er vrij zeker van’, schrijft Santayana over deze fase van zijn ontwikkeling, ‘dat het leven niet de moeite waard was; want als religie vals was, was alles waardeloos, en bijna alles, als religie dat wel was waar . . . Ik zag de . . . alternatief tussen katholicisme en volledige desillusie; maar ik was nooit bang voor desillusie, en ik heb ervoor gekozen.
...
Dit is hoe ze de verandering [in leven en denken van S. en zijn ethische theorie bestaan...] beschrijven: Als jonge man wijdde Santayana zijn hele vijfdelige boek The Life of Reason aan het proefschrift
dat het goede leven alleen kan worden bereikt door de harmonisatie van de verschillende impulsen die van nature met elkaar in conflict zijn binnen het menselijk dier.
...
Hij noemde zichzelf een ‘moreel relativist’, waarmee hij onder andere bedoelde dat noch het leven van de rede, noch het leven van de geest gerechtvaardigd kan worden aanbevolen voor alle mensen onder alle omstandigheden.
...
Oliver Alden, ‘de laatste puritein’, streeft naar spirituele emancipatie zonder te leren, totdat het te laat is, dat hij dat doet. Zijn ontwikkeling wordt verstoord en gefrustreerd door zijn puriteinse omgeving en door het feit dat de wereld nooit gastvrij is voor degenen die perfectie zoeken. Net als Santayana zelf heeft Oliver last van het probleem van het geloof, niet van het handelen of voelen. Tot het einde toe behoudt hij zijn rigoureuze en puriteinse vermogen om te handelen, en de behoefte om zijn gevoelens te verfijnen was geen drijvende kracht in zijn ervaring. Wat voor Oliver het belangrijkst was, was de ontdekking van een concept of ideaal dat de moeite waard was om voor te handelen, een levensplan dat zijn intellect als waarheidsgetrouw kon aanvaarden in het licht van wat de werkelijkheid is. Hij heeft een hartstochtelijke honger naar de waarheid, en hij ontvangt uiteindelijk zijn kroon. openbaring wanneer hij merkt dat hij zichzelf heeft misleid in zijn relaties met de mannen en vrouwen van wie hij dacht dat hij hield: "Ik zag helemaal niet de realiteit in hen, maar slechts een beeld, slechts een luchtspiegeling, van mijn eigen ambitie / aspiratie."
Nog wat zaken om verder bij stil te staan dan wel uit te zoeken zijn:
- ...[Kernel theory of the self]
- [Daniel Cory's memoir, Santanaya, the later years ...]
3- the last puritan. Dit hoofdstuk gaat in op de roman van deze filosoof. "Santayana’s ability to combine philosophy and literary awareness is paramount in The Last Puritan" ... "The Last Puritan, Santayana’s only novel,was an immediate bestseller when it appeared in 1935." ... "Later [Horace M.] Kallen adds that the novel is “far more authentic than the autobiographical books [person and places] ..."
4 - [tot hier gaat het verslag]
-- Will Durant, Historicus en Filosoof, zegt o.a. over Santayana:
a. De Verenigde Staten verschilt intern qua cultuur als het gaat om het oosten of het westen. Het oosten is het deel dat zich verbonden voelt met het oude Europa, het nieuwe Amerika, de yankees, the ... etc. Het is het Amerika van het westen, dat zich identificeert met de nieuwe cultuur ver van het oude Europa. Dat is de cultuur van ondernemen. De rusteloze geest van de native, oorspronkelijke Amerikaan, zijn innovatieve geest en waar de eerste filosoof Johnathan Edwards symbool staat.
Santayana, zo stelt Durant, is als oude aristocraat uit Europa verloren terecht gekomen in het middle class america en voelt zich er niet thuis. Hij keert later terug naar Europa en zetelt zich uiteindelijk in Italië, in Rome. Hij is iemand die houd van eenzaamheid / solitude en meent dat de oude filosofen genoeg zijn, men zou beter het oude werk van die filosofen moeten toepassen of leren dan nieuwe theorieën uitvinden. Aristoteles is zijn favoriet [volgens mij vooral door zijn beroep als bioloog en vergelijkingen met de natuur]...
-- In zijn intellectuele biografie (exercicios de autobiografie intelectual) gaat de filosoof dieper in op zijn achtergrond, maar geeft vooral een schets van de ontwikkeling van zijn denken. Qua achtergrond, kan naast bovenstaande biografische details toegevoegd worden dat zijn moeder een eerste huwelijk met een Amerikaan had, Sturgin, van wie ze drie kinderen kreeg. Die beloofde ze na zijn dood op te voeden en daardoor vertrok ze naar de VS nadat ze haar tweede man [en vader van George] ontmoette. Deze (man) kan niet aarden in de VS en ging terug naar Madrid, na in zijn jongere jaren de wereld over gereisd te hebben.
Niet iedereen is enthousiast over deze biografische notities (... vindt GS pedant of arrogant), maar er zijn toch wel aardige details in te vinden:
- In de negentiende eeuw waren alle professoren idealist
- hij studeert onder (pragmatist) James en Royce, deze laatste was een absolute skepticus
- Religie is (vindt GS) het principe van alle dingen
- James wantrouwde de metafysica (als Analitisch filosoof) en zijn maxima was, dat als je het normale wilde begrijpen, je het abnormale moest bestuderen
- James geeft literaire psychologie op. GS zoekt daar juist de oplossing. De universele ervaring van de mens ... aporta fantasie van de psycholoog of historicus.
- Detoxicatie. Is de geest (spirit) hostil / kwaadaardig voor de reden en andersom?
- Zowel religie als poëzie zijn ultamente imaginatief
- mijn dogmatisme kan voortkomen uit een gebrek aan temperament of (teveel aan) gewoonte
- skeptisme (als filosog¡fische stroming) heeft het goede voor met conventies
- ...
Ik laat dit boek nu met rust. Het kost me op dit moment te veel tijd om me erin te verdiepen, terwijl ik twijfel aan de waarde ervan. Santayana zegt zelf dat hij op de rand van het academische is gekomen en daardoor uit het mainstream discours is geraakt (mijn vertaling), maar hij heeft nogal kritiek op nagenoeg alle (grote) filosofen, zoals Plato en Kant. Over deze laatste schrijft hij - in het hoofdstuk over Dogmatiek (en later in Skepticisme) dat ... Kant kennis op een sofistische manier reduceerde om plaats te maken voor geloof (fe)... "Zelf wil ik die fe / dat geloof behouden om de ratio wat lucht / ruimte te geven." Dat soort uitspraken maakt het moeilijk om de waarde ervan in te zien, omdat niet echt duidelijk wordt wat hij bedoelt met zijn eigen stelling en die van Kant of Plato (over zijn ideeenwereld, in relatie met het escepticisme). Santayana geeft toe dogmatisch te zijn, maar er zijn twee vormen van dogmatiek, en hij is tevens scepticus. Hoe het precies zit...?
Misschien dat ik later dit boek nog een keer oppak. En het dan begrijp of er door heen kom.
--
Reacties