Gracian over Schaamte
In hoeverre is het thema van schaamte al actueel in de tijd van barok, en specifiek in het werk van Gracian. De nummers hieronder verwijzen naar het handorakel van Baltasar Gracian.
#78. De kunst van het uitproberen
Dwazen komen altijd binnenvallen, want ze zijn overmoedig. Dezelfde eenvoudigheid die ervoor zorgt dat ze geen aandacht geven aan gevaar, berooft hen van elk gevoel van schaamte bij mislukking. Maar prudentie komt behoedzaam binnen. Omzichtigheid en bedachtzaamheid zijn haar verkenners, die haar voorgaan zodat ze zelf zonder gevaar door kan. Elke onverschrokkenheid wordt door de voorzichtigheid bestraft met mislukking, hoewel Fortuna soms gratie verleent. Wees voorzichtig waar u grote diepte verwacht: laat wijsheid de weg aftasten en laat zo prudentie terrein winnen. In de menselijke interactie ontmoet u menige zandbank; zorg ervoor dat u voortdurend de diepte peilt.
#172. Rivaliseer nooit met iemand die niets te verliezen heeft
De strijd zal ongelijk zijn. De ander zal de arena onbekommerd binnengaan, want hij heeft zelfs zijn schaamte al verloren; hij heeft alles afgeworpen, heeft verder niets meer te verliezen en stort zich onbeschaamd in de strijd. Stel uw reputatie nooit bloot aan een dergelijk wreed risico; het heeft jaren gekost om haar te verwerven, maar ze kan door iets onbelangrijks in een enkel moment weer verloren gaan. Eén enkel schandaal bevriest veel eerbaar zweet. De rechtschapen persoon weet hoeveel er op het spel staat. Hij weet wat zijn reputatie kan schaden, en omdat hij zich pas na rijp beraad ergens op vastlegt, vordert hij langzaam, zodat prudentie ruimschoots de tijd heeft om zich terug te trekken. Zelfs bij een overwinning zal hij niet terugwinnen wat hij heeft verloren door zich bloot te stellen aan het gevaar van verlies.
#177. Word niet te familiair met anderen, of sta niet toe dat ze het met u worden
Word het zelf niet en sta anderen niet toe familiair met u te worden. Hij die familiair is met anderen verliest zijn superioriteit die hij met zijn oprechtheid had verkregen en verliest daarmee zijn reputatie. De sterren behouden hun schittering als ze niet in aanraking komen met gewone mensen. Goddelijkheid vereist waardigheid en familiariteit kweekt minachting. Menselijke zaken die het meest gebruikt worden, worden het minst gerespecteerd, want communicatie onthult de gebreken die gereserveerdheid verborgen hield. Met niemand is het gepast om te familiair te worden; met superieuren niet omdat het gevaarlijk is, met uw minderen omdat het onwaardig is. Nog minder gepast is het om met het gepeupel op gelijke voet te treden, omdat dit dwaas en schaamteloos is. Ze zijn niet in staat te beseffen dat u hen een gunst bewijst, maar meent dat het uw verplichting is. Familiariteit stamt af van vulgariteit.
#205. Leer het spel der minachting
Het is een manier om dingen te verkrijgen, door ze te minachten. U vindt ze gewoonlijk niet als u naar ze op zoek gaat en later, wanneer u niet oplet, komen ze u tegemoet gesneld. Alles van het hier en nu zijn de schaduw van de eeuwige dingen en gedragen zich ook als zodanig; ze vluchten wanneer u ze achtervolgt en achtervolgen u wanneer u ze ontvlucht. Minachting is ook de beste politiek om wraak te nemen. Een wijze leefregel: verdedig uzelf nooit met de pen, want dit laat een spoor na en verheerlijkt uw rivalen, in plaats van hen te straffen voor hun onbeschaamdheid. Minderwaardige mensen zijn sluwe opponenten van de groten: ze trachten indirect roem te verwerven, zonder het werkelijk te verdienen. Vele mensen zouden onbekend gebleven zijn, als hun excellente opponenten geen aandacht aan hen hadden geschonken. Er is geen zoetere wraak dan de vergetelheid: anderen begraven in het stof van hun nietigheid. De schaamteloze dwazen proberen onsterfelijkheid te bereiken door de wonderen van de wereld en de eeuwen in brand te steken. Een manier om roddels tot zwijgen te brengen, is die geen aandacht te geven. Het te betwisten zal u beschadigen. De geloofwaardigheid schenken maakt u ongeloofwaardig. Wees blij dat mensen u willen veranderen, hoewel hun adem de grootste volmaaktheid kan bezoedelen, zo niet zwart maken.
#288. Leef het moment
Besturen, redeneren en al het andere, moeten op het juiste moment gebeuren. Doe iets wanneer u er toe in staat bent, want tijd en gelegenheid wachten op niemand. Leef niet in algemeenheden, tenzij het om een daad van grote deugd gaat, en vraag het verlangen niet om precies de wet te volgen, want u zult morgen van het water drinken dat u vandaag versmaadt. Sommige mensen zijn zo paradoxaal schaamteloos, dat ze veronderstellen dat de omstandigheden zich schikken naar hun eigen grillen om te slagen, in plaats van andersom. De wijze weet dat de poolster van prudentie ligt in het bijsturen van de wind.
Reacties