Massa en Macht (Elias Canetti)
Dit boek gaat over een paradox, waarom zoekt het individu, trots op zijn eigen uniciteit, een uitvlucht in de handen van de groep? Canetti, een socioloog, (toneel) schrijver geboren in Bulgarije en van Duitse afkomst schreef dit boek in 1960. Ik las (eerst) de samenvatting op Blinkist, een bijzonder knap overzicht van het werk van bijna 500 pagina's:
Dat begint met het beschrijven van vijf verschillende soorten groepen tot massa. Een massa ontstaat wanneer een gebeurtenis mensen bij elkaar brengt, zo opent de samenvatting, Denk aan een trein die opeens stopt (of een vliegtuig dat een noodlanding moet maken): opeens zijn de mensen in de groep niet uniek en uitzonderlijk meer, maar: gelijk.
The baiting crowd (Hetzmassen in het origineel, als vertaling: de lokroep?) heeft een duidelijk doel: het doelwit doden, en een klassiek voorbeeld is de kruisiging van Jezus.
De vluchtmenigte (Fluchtmassen) is een groep die met een gezamenlijke bedreiging te maken heeft. Wanneer de bedreiging opgeheven wordt, ontbindt zich de groep.
The prohibition crowds, de verbodmenigte (verbotmassen) richt zich op de weigering, zoals bij een staking. Reversal crowds (Uhmkerungsmassen) zijn rebels en hun doel is om bestaande macht te omverwerpen. En als laatste is er de feestmenigte (Festmassen), een menigte die zich laaft aan eten in een festival. Alle vier deze menigten hebben vier eigenschappen gemeen: groei, gelijkheid, densiteit en doelgerichtheid. Zonder een doel valt een groep uiteen [hetgeen te zien is in slecht georganiseerde Occupy Wall Street massa's].
De oorsprong van de massa ligt bij "the pack," in het origineel. die Meute: de meute, een kleine groep die veel eerder bestond dan de massa, omdat er vroeger geen grote groepen bestonden. Mensen leefden als nomaden, en de meute is niet gericht op groei. Een meute is een geïsoleerde groep omgeven door wildernis. Densiteit is ook lager. Ook hier zijn weer (vier) typen te onderscheiden: de jachtgroep, de oorlogsgroep, de klaagmeute ("lamenting pack") en the increase pack (de vermeerderingsclan).
De rituelen van de religies zoals die van de islam en het christendom zijn gebaseerd op massa en meutegedrag. De sterkste verbinding is die van de klaagmeute, zoals bij de Shia tak van de Islam.
Naties zijn ook massa waarbij symbolen een grote rol spelen. Voor de Engelsen is het verbindende symbool de Zee (die hun land isoleert, en zorgt voor individualiteit), voor de Duitsers is het symbool, het leger dat zijn oorsprong vindt in het bos, met staande en geordende bomen en hier komt de "parallelle rigiditeit" van het volk vandaan volgens de schrijver. Voor de Fransen speelt de revolutie een grote rol, voor de Nederlanders de dijken, en voor de Spanjaarden het beeld van de matador.
Het symbool van de Joden is misschien nog wel het opmerkelijkst. Die van de exodus en het zoeken naar een eigen Beloofde land.
En nu Macht. Macht is de (be)dreiging van kracht. Kracht is de fysieke vorm die nu en hier geldt, maar bij macht is de dreiging alomvattend en disciplinerend. De oorsprong van macht ligt in dat van seizing, killing and eating die verbonden liggen aan de handen, vingers en mond. Grijpen heeft met grip te maken, een eerste vorm van macht en de klauw van de leeuw staat hier vaak symbool voor.
Vingers zijn nodig om te wijzen, een actie die lijkt op het neersteken. De machtigen zijn altijd in staat om te steken. De handeling van eten, gaat om het consumeren van de prooi, waardoor de substantie van de prooi verdwijnt en geabsorbeerd wordt. Diegene die het meeste eet is ook de kampioen en dus ... de leider.
Overlevenden zijn ook machtig, puur omdat overleven een teken van macht is. De Bijbelse mythe van Noach past hierbij en staat aan de oorsprong van de menselijke stamboom.
Bij macht gaat het vaak om symbolen. Symbolen die kracht uitstralen, staan model voor macht zoals die van leeuwen, of valken. Bij de Grieken stond Zeus symbool voor macht en het teken was daarbij de bliksem die uit de hemel neerdaalde. Maar macht gaat ook over manipulatie. Vragen stellen vormen hiervoor de basis. Diegene die de vraag stelt oefent macht uit op de ander. Het is een intrusie in iemand's leven. Onbeantwoorde vragen zijn machtig. Stilte is een vorm van bescherming. En macht houdt van geheimen, en deze zijn vitaal voor het uitoefenen van macht. Denk ook aan Socrates, en de macht van / door het vragen stellen...
Commando's als laatste. Dit zijn gedomesticeerde bedreigingen. Commando's komen nooit uit ons binnenste, ze zijn altijd extern.... Legers zijn volgens deze gedachte nooit echte massa's want wanneer de commando's niet meer opgevolgd worden valt het uiteen. Mensen in het leger zijn niet gelijk.
Transformatie is een sleutelelement van macht.... Denk aan het dier dat simuleert dat het dood is, om zo aan zijn prooi te ontsnappen. Bij mensen gaat het niet om echte transformaties, maar om bv schijnbewegingen en doen als of, "doen alsof iemand je vriend is." Een masker dus.
Rangorde, postuur en regulering van tijd zijn ook verbonden met macht. Het buigen is een symbool van zwakte. Rechtop staan is een teken van kracht. Menselijke posturen zijn tekenen van macht en status. Staan is een teken van onafhankelijkheid, het laat zien dat je geen support nodig hebt. Zitten is zowel een teken van macht als van afwezigheid. En liggen is een teken van kwetsbaarheid.
Gereguleerde tijd (Julius Ceasar met de Julian kalender) is een teken van macht...
--
2019/03/het-camouflage-effect
Dat begint met het beschrijven van vijf verschillende soorten groepen tot massa. Een massa ontstaat wanneer een gebeurtenis mensen bij elkaar brengt, zo opent de samenvatting, Denk aan een trein die opeens stopt (of een vliegtuig dat een noodlanding moet maken): opeens zijn de mensen in de groep niet uniek en uitzonderlijk meer, maar: gelijk.The baiting crowd (Hetzmassen in het origineel, als vertaling: de lokroep?) heeft een duidelijk doel: het doelwit doden, en een klassiek voorbeeld is de kruisiging van Jezus.
De vluchtmenigte (Fluchtmassen) is een groep die met een gezamenlijke bedreiging te maken heeft. Wanneer de bedreiging opgeheven wordt, ontbindt zich de groep.
The prohibition crowds, de verbodmenigte (verbotmassen) richt zich op de weigering, zoals bij een staking. Reversal crowds (Uhmkerungsmassen) zijn rebels en hun doel is om bestaande macht te omverwerpen. En als laatste is er de feestmenigte (Festmassen), een menigte die zich laaft aan eten in een festival. Alle vier deze menigten hebben vier eigenschappen gemeen: groei, gelijkheid, densiteit en doelgerichtheid. Zonder een doel valt een groep uiteen [hetgeen te zien is in slecht georganiseerde Occupy Wall Street massa's].
De oorsprong van de massa ligt bij "the pack," in het origineel. die Meute: de meute, een kleine groep die veel eerder bestond dan de massa, omdat er vroeger geen grote groepen bestonden. Mensen leefden als nomaden, en de meute is niet gericht op groei. Een meute is een geïsoleerde groep omgeven door wildernis. Densiteit is ook lager. Ook hier zijn weer (vier) typen te onderscheiden: de jachtgroep, de oorlogsgroep, de klaagmeute ("lamenting pack") en the increase pack (de vermeerderingsclan).
De rituelen van de religies zoals die van de islam en het christendom zijn gebaseerd op massa en meutegedrag. De sterkste verbinding is die van de klaagmeute, zoals bij de Shia tak van de Islam.
Naties zijn ook massa waarbij symbolen een grote rol spelen. Voor de Engelsen is het verbindende symbool de Zee (die hun land isoleert, en zorgt voor individualiteit), voor de Duitsers is het symbool, het leger dat zijn oorsprong vindt in het bos, met staande en geordende bomen en hier komt de "parallelle rigiditeit" van het volk vandaan volgens de schrijver. Voor de Fransen speelt de revolutie een grote rol, voor de Nederlanders de dijken, en voor de Spanjaarden het beeld van de matador.
Het symbool van de Joden is misschien nog wel het opmerkelijkst. Die van de exodus en het zoeken naar een eigen Beloofde land.
En nu Macht. Macht is de (be)dreiging van kracht. Kracht is de fysieke vorm die nu en hier geldt, maar bij macht is de dreiging alomvattend en disciplinerend. De oorsprong van macht ligt in dat van seizing, killing and eating die verbonden liggen aan de handen, vingers en mond. Grijpen heeft met grip te maken, een eerste vorm van macht en de klauw van de leeuw staat hier vaak symbool voor.
Vingers zijn nodig om te wijzen, een actie die lijkt op het neersteken. De machtigen zijn altijd in staat om te steken. De handeling van eten, gaat om het consumeren van de prooi, waardoor de substantie van de prooi verdwijnt en geabsorbeerd wordt. Diegene die het meeste eet is ook de kampioen en dus ... de leider.
Overlevenden zijn ook machtig, puur omdat overleven een teken van macht is. De Bijbelse mythe van Noach past hierbij en staat aan de oorsprong van de menselijke stamboom.
Bij macht gaat het vaak om symbolen. Symbolen die kracht uitstralen, staan model voor macht zoals die van leeuwen, of valken. Bij de Grieken stond Zeus symbool voor macht en het teken was daarbij de bliksem die uit de hemel neerdaalde. Maar macht gaat ook over manipulatie. Vragen stellen vormen hiervoor de basis. Diegene die de vraag stelt oefent macht uit op de ander. Het is een intrusie in iemand's leven. Onbeantwoorde vragen zijn machtig. Stilte is een vorm van bescherming. En macht houdt van geheimen, en deze zijn vitaal voor het uitoefenen van macht. Denk ook aan Socrates, en de macht van / door het vragen stellen...
Commando's als laatste. Dit zijn gedomesticeerde bedreigingen. Commando's komen nooit uit ons binnenste, ze zijn altijd extern.... Legers zijn volgens deze gedachte nooit echte massa's want wanneer de commando's niet meer opgevolgd worden valt het uiteen. Mensen in het leger zijn niet gelijk.
Transformatie is een sleutelelement van macht.... Denk aan het dier dat simuleert dat het dood is, om zo aan zijn prooi te ontsnappen. Bij mensen gaat het niet om echte transformaties, maar om bv schijnbewegingen en doen als of, "doen alsof iemand je vriend is." Een masker dus.
Rangorde, postuur en regulering van tijd zijn ook verbonden met macht. Het buigen is een symbool van zwakte. Rechtop staan is een teken van kracht. Menselijke posturen zijn tekenen van macht en status. Staan is een teken van onafhankelijkheid, het laat zien dat je geen support nodig hebt. Zitten is zowel een teken van macht als van afwezigheid. En liggen is een teken van kwetsbaarheid.
Gereguleerde tijd (Julius Ceasar met de Julian kalender) is een teken van macht...
--
2019/03/het-camouflage-effect
-- specifiek stuk over de Nederlandse cultuur:
Met name het belang van nationale menigte-symbolen kan worden gezien sterk in het contrast tussen de Engelsen en de Nederlanders. de twee volkeren komen van vergelijkbare afkomst, hun talen zijn verwant en de religieuze ontwikkeling van beide landen is vrijwel hetzelfde. Beide zijn zeevarende naties en grondleggers van maritieme rijken. Het lot van een Nederlandse zeekapitein op een reis van noodlot en ontdekking verschilde in niet heel anders dan die van een Engelse kapitein. De oorlogen waarmee ze elk vochten andere waren die van nauw verwante rivalen. En toch is er een verschil
tussen hen, wat misschien onbelangrijk lijkt, maar in feite heel belangrijk is. Het betreft hun nationale menigtesymbolen.
De Engelsen veroverden hun eiland, maar ze dwongen het niet af de zee. Alleen door zijn schepen onderwerpt de Engelsman de zijn ; de heerser is de kapitein van het schip. De Nederlander moest het land veroveren leefgebieden uit de zee. Het ligt zo laag dat hij het met dijken moet beschermen.
De dijken zijn het begin en het einde van zijn volksleven. De menigte van men stelt zich gelijk aan de dijk en samen trotseren ze de zee. Als de dijken beschadigd raken, komt het land in gevaar. In tijden van crisis de dijken worden doorbroken en de Nederlanders zijn veilig voor hun vijanden kunstmatige eilanden. Nergens anders is het gevoel van een menselijke muur tegenover de zee zo sterk ontwikkeld. In vredestijd vertrouwen mensen op de dijken, maar wanneer ze moeten worden vernietigd voor een opmars vijand, wordt hun kracht overgedragen aan de mannen die ze zullen oprichten weer na de oorlog. De dijk handhaaft zich in hun geloof tot het kan weer werkelijkheid worden. Op een merkwaardige en onmiskenbare manier de Nederlanders, draag in tijden van echt gevaar hun barrières tegen de zee naar binnen zich.
Wanneer de Engelsen op hun eiland werden aangevallen, vertrouwden ze erop de zee; met stormen kwam het hen te hulp tegen hun vijanden. Zij waren zeker van hun eiland en op hun schepen voelden ze zich allemaal veilig. De Nederlanders hadden het gevaar daarentegen altijd in de rug; voor hen was de zee nooit helemaal ingetogen. Het is waar dat ze erop zeilde naar de uiteinden van de aarde, maar het zou altijd tegen kunnen keren, thuis en in tijden van nood moesten ze de zee keren zelfs tegen zichzelf om de vijand die hen bedreigde tegen te houden.
(E. Canetti, Massa en Macht, The Crowds in History, National Crowd symbols, Google)
Reacties