Schrijvers en artiesten in Crisis

Waar het begon? Of is dit iets van aller tijden? Ik herinner me actie van de acteur (Robert de Niro)... die zich opeens politiek ging uitspreken. Dat een acteur of willekeurige andere professional van beroep verandert is niet nieuw maar gewoon. Why not. Wat afwijkt is dat een auteur zijn productieve werkpalet gaat uitdiepen en er nieuwe rollen bij gaat nemen. De schrijver als activist is het meest bekende fenomeen. Het probleem daarmee is dat de nieuwe stijl zich keert tegen beide professies: de auteur krijgt een smet op zijn blazoen, en als activist zijn deze personen nooit zo succesvol als waarmee ze hun beroep tot grote hoogten hebben gebracht.

Twee recente voorbeelden van dit fenomeen zijn Grunberg en McEwan. De eerste schrijft een toespraak voor de 4mei-herdenking, en leest deze aan een groot publiek voor; "als het gaat om Marokkanen, dan weet ik, dit gaat over mij," in woorden van die strekking. Leuk provocerend natuurlijk, maar wat moet een schrijver op dit vlak van de integratie en het probleem van de vluchtelingencrisis?

De Britse schrijver Ian McEwan maakt het helemaal bont, hij schrijft een nouvelle over de nare gevolgen van de Brexit, kakkerlak genoemd.

Beide kunnen het hebben, dat is ook niet het probleem, ze hebben zo veel krediet opgebouwd dat hun reputatie er niet onder lijdt. Misschien worden ze bij een bepaald publiek meer onthaald en verliezen ze wat marktterrein bij andere lezers. Maar per saldo, niemand die het merkt. Geen haan die...

Maar professionaliteit werkt aan de hand van het principe: mind your own business. Met de nadruk op (eigen) business. Of in iets gewijzigde vorm in het Nederlands: schoenmaker, blijf bij je leest... Het verhaal van McEwan is best grappig, maar het is zo snel in elkaar geknutseld dat je het nauwelijks als roman of nouvelle serieus kan nemen. Het verhaal opent met de transformatie van de hoofdpersoon in kakkerlak, is op zich wel uniek. Die beestjes leven 's nachts, lezen we later. Het staat vol van politieke referenties en economisch begrippen die in de tekst uitgelegd worden, de uitleg stuurt de auteur mee, en dat maakt het verhaal vermoeiend. Wat overblijft is dat je denkt, misschien moet ik het oorspronkelijke verhaal nog eens lezen. En de tijdgeest van toen. Als dat het idee geweest is...

Waarom doen deze profs dit? Dat is een vraag die me intrigeert. Is het omdat ze hun eigen rol, die je toch niet kan onderschatten, zelf onderwaarderen in de maatschappij. Rijk en invloedrijk zoals ze zijn, staan ze machteloos tegen de veranderende wereldorde en willen ze harder schreven, maar hun pen is zacht en verdwijnt op papier in de kast.
Zoiets moet het haast wel zijn. Normaal zijn professionals die hun eigen vakgebied veronachtzamen ten bate van een nieuwe rol waar ze nauwelijks iets te vertellen hebben, kwetsbaar voor zowel hun oude als nieuwe verschijning. Het heeft niks met "je comfortzone" te maken. Ook een schrijver mag experimenteren. Maar een schrijver is iets anders dan een politiek activist.

Hun menselijkheid is wat ze gemeen hebben met de normale professionals, die een minder zichtbaar beroep hebben.  Als het volk fouten maakt ziet niemand ze. Nu worden ze uitvergroot. En zijn ze duidelijk een teken van schrijverschap in crisis. Dat is dan positief aan het geheel: dat we niet alleen staan in deze crisis, zelf topauteurs worstelen met deze tijdgeest.

Was dit vroeger anders? Ik moet dan denken aan Sartre, die was ook van alles: filosoof, auteur en (wederom) politiek activist. Misschien wel hierdoor dat hij als schrijver werd ingehaald door zijn vriendin. Als je alles wilt zijn kan er aan het eind niets overblijven. In mijn wereld geldt het gezegde: You're only as good as your last trade.

--
2018/09/de-moed-om-niet-in-de-smaak-te-vallen

-- okt 2022. Is er een nieuw boek van McEwan. LEssons is een "hele eeuw vervat in een magische roman," schrijft NRC. Een boek waar de huidige situatie van de oorlog in Europa een plaats krijgt...