Zizek over .. links, Mamdani en moderne sex
(1) Het verraad van links (juli 2022)
Er is een rode draad die veel zittende en aspirant-politieke leiders over de hele wereld verenigt, van Vladimir Poetin en Xi Jinping tot Donald Trump en zijn mede-Republikeinen. Ze willen allemaal de macht veiligstellen en uitoefenen op willekeurige, onverklaarbare manieren – precies de dreiging die vroeger internationaal links verenigde.
... Aan het einde van de film Fight Club uit 1999 van David Fincher stuurt de naamloze verteller ... zijn alter ego, Tyler Durden..., op pad en kijkt vervolgens toe hoe de gebouwen om hem heen in vlammen opgaan, waarmee hij en zijn alter ego’s verlangen om de moderne beschaving te vernietigen, worden vervuld. Maar in de Chinese versie die eerder dit jaar werd uitgebracht, werd het einde vervangen door een Engelstalige titelkaart waarin werd uitgelegd dat: "De politie het hele plan snel had bedacht en alle criminelen had gearresteerd, waardoor de bom niet kon ontploffen. Na het proces werd Tyler naar een gekkenhuis gestuurd om psychologische behandeling te krijgen. Hij werd in 2012 uit het ziekenhuis ontslagen."
Waarom zouden de Chinese autoriteiten het einde veranderen van een film die zeer kritisch is over de westerse liberale samenleving en de kritische politieke houding ervan diskwalificeert als een uiting van waanzin? De reden is simpel: voor de Chinese leiders is het verdedigen van de gevestigde macht belangrijker dan het bevorderen van een bepaalde ideologische agenda.
Bedenk dat Chinese media medio oktober 2019 een propagandacampagne lanceerden waarin werd beweerd dat,..., “demonstraties in Europa en Zuid-Amerika het directe gevolg zijn van de westerse tolerantie ten aanzien van de onrust in Hong Kong”, wat impliceert dat demonstranten in Chili en Spanje hun signalen volgden van die in Hong Kong. Zoals vaak het geval is, promootte de Communistische Partij van China op discrete wijze een gevoel van solidariteit onder allen die de macht in handen hebben en te maken krijgen met een opstandige of ongelukkige bevolking. Westerse en Chinese leiders, ..., hebben uiteindelijk hetzelfde fundamentele belang – dat ideologische en geopolitieke spanningen overstijgt – bij het handhaven van de politieke rust.
Neem nu de recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten. Op 18 juni verklaarden de Republikeinen in Texas dat de Amerikaanse president Joe Biden “niet legitiem gekozen was”, in navolging van soortgelijke verklaringen van andere Republikeinen in het hele land. De afwijzing door de Republikeinse Partij van de legitimiteit van Biden komt neer op een afwijzing van het Amerikaanse democratische systeem. De partij heeft steeds meer gepleit voor brute macht over de regering door middel van instemming.
Beschouw dit feit naast de groeiende vermoeidheid van het Amerikaanse publiek over de oorlog in Oekraïne, en er ontstaat een duister vooruitzicht: wat als Bidens voorganger, Donald Trump, de presidentsverkiezingen van 2024 wint? Naast het hardhandig aanpakken van afwijkende meningen en politieke oppositie in eigen land, zou hij ook een pact met Rusland kunnen sluiten, waarbij hij de Oekraïners in de steek zou laten, op dezelfde manier als hij dat met de Koerden in Syrië heeft gedaan. Trump is tenslotte nooit terughoudend geweest om solidair te zijn met de autocraten van de wereld.
Tijdens de Maidan-opstand in Oekraïne in 2014 werd op een uitgelekte opname van een telefoongesprek een hoge functionaris van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Victoria Nuland, gevangen genomen, die tegen de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne zei: ‘Fuck the EU.’ Sindsdien streeft de Russische president Vladimir Poetin precies dat doel na, door de Brexit, het Catalaanse separatisme en extreemrechtse figuren als Marine Le Pen in Frankrijk en Matteo Salvini in Italië te steunen.
De anti-Europese as die Poetin verenigt met bepaalde trends in de VS is een van de gevaarlijkste elementen in de hedendaagse politiek. Als Afrikaanse, Aziatische en Latijns-Amerikaanse regeringen hun oude anti-Europese instincten volgen en naar Rusland neigen, zullen we een trieste nieuwe wereld zijn binnengegaan waarin de machthebbers solidair met elkaar zijn. Wat zou er in deze wereld gebeuren met de gemarginaliseerde en onderdrukte slachtoffers van een onverklaarbare macht die links traditioneel heeft verdedigd?
Helaas hebben sommige westerse linksen, zoals filmregisseur Oliver Stone, lange tijd de bewering van het Kremlin nagepraat dat Maidan een door de VS georkestreerde staatsgreep tegen een democratisch gekozen regering was. Dit is duidelijk onjuist. De protesten die op 21 november 2013 op het Maidan Nezalezhnosti (Onafhankelijkheidsplein) in Kiev begonnen, waren misschien chaotisch, met een verscheidenheid aan politieke tendensen en buitenlandse inmenging; maar er bestaat geen twijfel over dat het om een authentieke volksopstand ging.
Tijdens de opstand werd Maidan een enorm protestkamp, bezet door duizenden demonstranten en beschermd door geïmproviseerde barricades. Het had keukens, EHBO-posten en uitzendfaciliteiten, evenals podia voor toespraken, lezingen, debatten en optredens. Het was het verst verwijderd van een “nazi”-putsch dat men zich kan voorstellen. De gebeurtenissen in Maidan hadden inderdaad te maken met de Arabische Lente en soortgelijke opstanden in Hong Kong, Istanbul en Wit-Rusland. Hoewel de Wit-Russische protesten van 2020-2021 op brute wijze werden neergeslagen, kan de demonstranten alleen maar worden verweten dat ze te naïef zijn in hun pro-Europese houding.sm; ze negeerden de verdeeldheid en tegenstellingen die Europa vandaag de dag doorkruisen.
Daarentegen was de aanval van 6 januari 2021 op het Amerikaanse Capitool zeker geen ‘Amerikaanse Maidan’. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat dit grotendeels van tevoren was georkestreerd en dat Trump – de machtigste man van het land – min of meer wist wat er die dag te wachten stond. Toch channelden sommige van mijn linkse vrienden onmiddellijk na de opstand, voordat alle details bekend waren, een gevoel van verlies. “De verkeerde mensen nemen de zetel van de macht over”, klaagden ze. “We zouden het moeten doen!”
Het is de moeite waard om opnieuw te bekijken wat Poetin op 21 februari 2022 zei. Nadat hij beweerde dat Oekraïne door Lenin was geschapen, merkte hij verder op dat het “dankbare nageslacht” van de bolsjewieken in Oekraïne “monumenten voor Lenin had vernietigd. Ze noemen dat decommunisatie. Wil je decommunisatie? Nou ja, dit komt ons prima uit. Maar waarom halverwege stoppen? We zijn klaar om te laten zien wat echte decommunisatie voor Oekraïne zou betekenen.” Daarmee lanceerde Poetin zijn ‘speciale militaire operatie’.
De logica van Poetin is duidelijk: aangezien Oekraïne (zogenaamd) een communistische creatie was, vereist echte decommunisatie dat Oekraïne wordt geëlimineerd. Maar ‘decommunisatie’ roept ook een agenda op die tot doel heeft de laatste sporen van de verzorgingsstaat – een centrale pijler van de erfenis van links – uit te wissen. We moeten daarom medelijden hebben met alle westerse ‘linksen’ die naar voren zijn gekomen als apologeten voor Poetin. Ze lijken op de ‘anti-imperialistische’ pacifisten die in 1940 beweerden dat er geen weerstand mocht worden geboden aan de nazi-blitz in heel Europa.
Jarenlang zijn Russische en Chinese leiders in paniek geraakt wanneer er ergens in hun invloedssfeer een volksopstand uitbrak. In de regel interpreteren zij zulke gebeurtenissen als complotten – hun term daarvoor is ‘kleurenrevoluties’ – op initiatief van het Westen. Het Chinese regime is nu in ieder geval eerlijk genoeg om toe te geven dat er over de hele wereld diepe ontevredenheid heerst. Het antwoord hierop is een beroep doen op het gedeelde gevoel van onzekerheid dat velen in machtsposities voelen. Het antwoord van links zou daarentegen moeten zijn om solidariteit te behouden met degenen die zich verzetten tegen agressieve, willekeurige macht, zowel in Oekraïne als elders. Anders weten we allemaal hoe die film eindigt. (https://www.project-syndicate.org/commentary/betrayal-of-the-left-ukraine-and-beyond-by-slavoj-zizek-2022-07, 11 juli 2022, Slavoj Žižek)
(2) Mamdani's grote weddenschap (november 2025)
De VS transformeren van een politiek systeem met twee partijen naar een systeem dat bestaat uit gevestigde Republikeinen en ... Democraten, alt-rechtse populisten en democratische socialisten. Bij de confrontatie met al diegenen die hem willen laten ontsporen, zal de nieuwgekozen burgemeester van New York dit grote plaatje in gedachten moeten houden.
... Emancipatiebewegingen over de hele wereld verheugden zich terecht over de overwinning van Zohran Mamdani ... Het is duidelijk dat het huidige populistische rechts geen monopolie heeft op het vermogen om menigten te mobiliseren en nieuwe of gedesillusioneerde kiezers aan te trekken. Democratische socialisten kunnen het ook.
Maar zoals Mamdani heel goed weet, zal zijn overwinning gepaard gaan met pogingen tot economische en financiële sabotage. Het Amerikaanse politieke establishment – zowel de Republikeinse als de Democratische ‘deep state’ – heeft er fundamenteel belang bij dat zijn burgemeesterschap een fiasco wordt. De Amerikaanse president Donald Trump deed zelf een beroep op de New Yorkers om te stemmen op Mamdani’s grootste uitdager, de voormalige Democratische gouverneur van New York, Andrew Cuomo. Nu Mamdani aan de macht is, zullen Trumpiaanse populisten en reguliere Democraten plotseling dezelfde taal spreken. Ze zullen er alles aan doen om Mamdani een mislukking te laten lijken. In het geval van Trump kan dat zelfs een nieuwe “noodverklaring” inhouden om het sturen van de Nationale Garde te rechtvaardigen.
Voor links is dit dus niet alleen een moment om in actie te komen, maar ook een tijd om na te denken over het grotere geheel. De VS transformeert [dus] .... Je kunt al de resultaten zien van nieuwe coalities die zich over de oude partijlijnen heen uitstrekken. In 2020 liet Joe Biden doorschemeren dat hij een gematigde Republikein zou kunnen nomineren als vice-president, terwijl Steve Bannon, de voormalige hoofdstrateeg van Trump, er bij de aanhangers van Bernie Sanders, de onafhankelijke democratisch socialistische Amerikaanse senator uit Vermont, op aandrong om op Trump te stemmen nadat de Democratische Partij Biden had genomineerd.
Het grote verschil is dat terwijl Trumps populisme gemakkelijk de hegemonie over het Republikeinse establishment verwierf (een duidelijk bewijs dat zijn zorg voor de gewone arbeiders een schijnvertoning was), de verdeeldheid binnen de Democratische partij steeds sterker wordt. De strijd tussen het Democratische establishment en de Sanders-vleugel is vandaag de dag de enige echte politieke strijd in de Verenigde Staten. Zoals Emma Brockes van The Guardian het verwoordde: “Mamdani’s grootste bedreiging is niet Donald Trump, maar de demokratische oude garde.”
We hebben te maken met twee tegenstellingen (“tegenstrijdigheden”): één tussen Trump en het liberale establishment, en de andere tussen de Sanders-vleugel van de Democratische Partij en alle andere politieke krachten. De afzettingsprocedure tegen Trump tijdens zijn eerste termijn waren wanhopige pogingen van het establishment om moreel leiderschap en geloofwaardigheid terug te winnen; maar het kwam allemaal neer op een komische oefening in hypocrisie, aangezien ook de tekortkomingen van het establishment zelf aan het licht zijn gekomen. De openlijke obsceniteit van Trump bracht eenvoudigweg naar voren wat er al was.
Het Sanders-kamp ziet dit duidelijk. Het weet dat er geen weg terug is, dat het Amerikaanse politieke leven radicaal opnieuw moet worden uitgevonden. Mamdani won omdat hij voor links deed wat Trump voor rechts deed. Hij verwoordde zijn radicale standpunt duidelijk zonder bang te zijn het centrum te verliezen.
Maar de vier krachten die nu binnen de Amerikaanse politiek bestaan, bevinden zich niet op hetzelfde niveau. De twee stervende partijen (de oude reguliere Republikeinen en de Democraten) zitten gevangen in traagheid en missen elke serieuze visie voor het land, terwijl de Trumpiaanse populisten en de democratische socialisten daadwerkelijke politieke bewegingen vertegenwoordigen. In deze context zouden de enige echt zinvolle verkiezingen er een zijn tussen Trump en een democratische socialist.
Moeten democratische socialisten zich dus officieel afsplitsen van de Democratische Partij? Ik zou een principieel pragmatisme adviseren: concentreer u op de centrale doelen die uw overleving betreffen, en laat dan alles toe wat veelbelovend is bij het bevorderen van die doelen. Dat betekent het omarmen van de electorale democratie wanneer de electorale democratie werkt, maar ook de mobilisatie van het volk of zelfs radicalere methoden wanneer de omstandigheden dit vereisen.
Om te zien wat ik bedoel, overweeg een recent voorbeeld. In juli, na een dramatische ruzie met Trump, kondigde Elon Musk aan dat hij de ‘America Party’ zou lanceren. Musk, die niet in de VS is geboren en zich dus niet kandidaat kan stellen voor het presidentschap, probeerde Trump te overtreffen, waarbij hij techno-feodalisme voorrang gaf boven populisme. Uiteindelijk is het project nooit van de grond gekomen.
Daarentegen is de nieuwe linkse partij van Zarah Sultana en Jeremy Corbyn in het Verenigd Koninkrijk veelbelovend, waarbij uit sommige peilingen blijkt dat ongeveer een derde van de jongeren en Labour-kiezers bereid is hun trouw aan de partij over te dragen. De onzekerheid blijft echter bestaan en zoals het een linkse partij betaamt, raakten de twee leiders onmiddellijk in een publieke vete verwikkeld.
Een echt betekenisvolle verkiezing in Groot-Brittannië zou dus plaatsvinden tussen de extreemrechtse Reform UK van Nigel Farage en nieuw links, waarbij een inerte Labour-partij zich zou aansluiten bij de excentrisch stervende Conservatieven in de marge. Toegegeven, je zou veilig kunnen voorspellen dat Farage bij zo’n directe confrontatie zou winnen, net zoals Boris Johnson in 2019 de overhand had op Corbyn. Niettemin slaagde Corbyn er wel in om een tijdlang de controle over Labour over te nemen, waardoor het hele establishment beefde.
Uiteindelijk is er geen principieel antwoord als het gaat om het bepalen van de beste strategie. Soms moet je proberen een grote leidende partij over te nemen; soms is een splitsing noodzakelijk. Ik denk dat Mamdani gelijk had om voorlopig binnen de Democratische Partij te blijven, omdat hij daardoor de volksbasis tegen het establishment kon mobiliseren. Als hij had geprobeerd het in zijn eentje op te nemen tegen de drie andere politieke krachten, zou hij hebben verloren.
Nu hij heeft gewonnen, moet Mamdani resoluut en doelbewust actie ondernemen om de New York State Democratic Party over te nemen, terwijl hij ook een netwerk van banden moet opbouwen met democratische socialisten in de VS en – op advies van Sanders – op subtiele wijze een beroep moet doen op teleurgestelde arbeiders en boeren met lagere inkomens die op Trump hebben gestemd. De toekomst van het project dat Mamdani belichaamt, ligt in het wegnemen van teleurgestelde Trump-kiezers, en niet in het winnen van het inerte centrum. Alleen een radicaal-linkse partij kan de Trumpianen uit de arbeidersklasse voor zich winnen – een kiesdistrict waarvan het wantrouwen jegens het establishment volledig gerechtvaardigd blijft. (Projectsyndicaat en Slavoj Žižek, 11 november 2025, https://projectsyndicate.substack.com/p/mamdanis-big-bet)
Reacties