Wij zijn ons brein. Wat betekent dat?
Van baarmoeder tot Alzheimer. De stikker die op dit boek zit, stelt: "Het standaardwerk over het brein, en dat is niets te veel gezegd." Trouw.
Dit was geen boek dat je zonder voorkennis kan lezen. Van Swaab hebben de meeste mensen wel iets gehoord al was het langer geleden en wist ik zelf ook niet meer precies wat. Toen ik hoofdstuk IV seksuele differentiatie in de baarmoeder las, kwam er een aha-moment.
Iemand in de coaching-industrie vertelde me dat hij het niet eens was met de denkbeelden van deze hersenonderzoeker. De persoon is zelf arts en ik begrijp al vrij snel naar het lezen van dit boek (dat ik na het andere meer specialistische boek van dezelfde auteur heb gelezen) waarom.
De kern van het denken van Swaab zit denk ik "verborgen" in hoofdstuk XVIII De vrije wil, een plezierige illusie.
- - -
Terwijl ik terugkom van het fietsen en daarvoor enige tijd in het boek had gelezen, weet ik waarom ik begrijp dat ik en anderen problemen kunnen hebben met deze theorie. Dan is het handig als je een voorbeeld hebt, en mijn voorbeeld is dit:
Je gaat fietsen zoals ik dus, en je bent al wat ouder, en - zoals in mijn geval heb ik langere tijd niet actief gefietst. Dat doe ik nu opnieuw, en dan besef ik dat ik minder zelfvertrouwen heb. Ik ben bewuster bezig met fietsen en ben bang dat ik een verkeerde beweging maak en een ongeluk maak (voor alle duidelijkheid, ik woon in Spanje, en fietsen doe ik in de heuvels). Tien jaar jonger doe je meer onbewust, maar ik ga wel waar ik heen wil. Op seconde-niveau echter was ik toen niet bewust met het fietsen bezig, terwijl ik nu, tien jaar later dus, bewust de weg en de uitdagingen volg en kijk of het wel goed gaat...
- - -
"Alles wat we doen, denken en laten, gebeurt door onze hersenen." Zo begint de inleiding, maar het voorwoord gaat nog een stap verder: er zijn twee gigantische wetenschappelijke vraagstukken voor deze eeuw: hoe ontstond het heelal en hoe werken onze hersenen. Swaab werd door "zijn omgeving" het tweede vraagstuk in gezogen. Of daar een vrije wil aan de pas kwam wordt niet direct duidelijk.
Maar goed, zijn dit echt de gigantische vraag stukken en weten we op beide vragen het volledige antwoord? Nee, natuurlijk. want we weten veel, maar over tien jaar weten we meer over de hersenen. [de wetenschappelijk productie verdubbeld elke twee jaar, las ik ergens].
Ergens las ik iemands' commentaar dat deze dit boek naar een onbewoond eiland zou mee nemen. Als ik daar aan denk, komt de vraag in me op, wat moet ik met dit boek en deze kennis?
Even wat hoofdstukken doornemen dan.
Inleiding, "... de bron van al ons plezier en pijn is afkomstig vanuit onze hersenen. We kunnen denken en het goede van het kwade onderscheiden door onze hersenen te gebruiken," dat zegt Swaab niet maar Hippocrates in ca. 400 jaar voor Christus. Stoornissen in onze efficiënte informatie-verwerkende machine leiden tot psychiatrische of neurologische ziektes. Schizofrenie is met geneesmiddelen te behandelen. Men heeft met verschillende metaforen geprobeerd het complex aan hersenen te duiden.
In ontwikkeling en geboorte beschrijft hoe hoe de hersenen van de foetus en de moeder op elkaar afgestemd zijn en wanneer die van het kind het signaal krijgen dat de moeder te weinig voedsel doorgeeft treedt er een proces in gang dat de weeën starten. Een moeilijke geboorte leidt op dezelfde complexe wijze tot problemen bij de baring. De hersenen van de baby moeten zo vroeg mogelijk gestimuleerd worden, opdat deze zich kunnen en zullen ontwikkelen. Er is al een foetaal geheugen dat de gewoontes van de moeder van invloed zullen zijn op het kind, niet alleen bij roken, maar ook bij tv-kijken. Dit is een eerste inleiding hoe de natuur van de moeder doorwerkt op de hersenen van het kind. Later komt daar DNA en erfelijke factoren bij. Maar de hersenen van iemand die depressief is, zijn anders, net zoals er verschillen zijn tussen Europese en Aziatische hersenen, die van man en vrouw, en transseksuelen, (dat hoofdstuk komt ook aan de orde. Met als conclusie: mannenhersenen in een vrouwenlichaam komt voor... seksuele differentiatie, hoofdstuk 4)
Maar de hersenen van de baby worden gevormd in de baarmoeder en dat begint dus daar al. Elke hersenen zijn uniek zegt Swaab even later, "en het is dus niet zo vreemd dat iedereen anders is," voegt hij er aan toe. [Al vonden we dit vroeger niet zo belangrijk.] Goed voedsel is belangrijk, want ook daar begint het. Het bedreigde foetale brein in de "veilige" baarmoeder. Niet roken dus.
Pubertijd begint ook in de veranderende hersenen. Meisjes moeten b.v. voldoende vetreserves hebben om een potentiele zwangerschap aan te kunnen. Anorexia vertraagt dus de pubertijd.
In dit hoofdstuk (b.v. in het deel, het verliefde brein) begint de problematiek rond de vrije wil. Want verliefdheid overkomt je schrijft Swaab, maar hij verbindt dit automatisch met relaties en huwelijk. Mijn eigen (Irrationeel, de coach in de economie) model ziet daar minimaal nog twee stappen tussen:
- Irrationeel (verliefdheid)
- Niet rationeel (liefde)
- Rationeel (relaties, huwelijk etc.)
Deze opdeling slaat Swaab geheel over. Verliefdheid, en vooral de link met irrationaliteit komt niet i het register terug.
Overleven, hormonen en emoties (hoofdstuk VI) gaat in op depressies waar er een half miljoen gevallen van zijn in Nederland. Die kunnen lichamelijke oorzaken hebben zoals een infectieziekte of een tumor. Maar ook hier gaat Swaab vooral in op erfelijke factoren en verhoogde kans op... Er zijn verschillende hersengebieden betrokken bij depressie er er zijn verschillen in depressies (unipolair of bipolaire depressie bv). De stress-as (hypothalamus-hypofyse-bijnier-as) heeft wel altijd een centrale plaats in het ziekteproces. Therapieën kunnen wel helpen maar ook hier benadrukt de arts dat dpressie een vroege ontwikkelingsstoornis is en dat de oorzaak, een verstoorde hersenontwikkeling door welke therapie dan ook niet weggenomen wordt.
[Hier zal je merken dat coaches en andere professionals die mensen psychisch ondersteunen, die bezig zijn met de ontwikkeling van professionals als klant, hier moeite mee zullen hebben. Op zich begrijpelijk en zelf kies ik ook niet automatisch voor het ene of het andere "kamp." ]
Verslavende stoffen (H6) gaat over verslaving in het algemeen (dat is van alle tijden) en dat het onderscheid tussen hard of softdrugs (zoals Cannabis) verdwijnt. Zieke wereldleiders van David Owen gaat om het fenomeen dat verslaving veel verder doorgedrongen is in onze cultuur, tot op wereldleidersniveau dus.
H7 over het bewust zijn gaat over zelfbewustzijn waar je zowel zintuigelijke waarneming als een intacte hersenschors voor nodig, waar informatie over verschillende zintuigen geïntegreerd wordt. Dat zelfbewustzijn kan ook wegvallen zoals bij Alzheimerpatiënten gebeurt. Het bewustzijn kan als een nieuw emergente functie beschouwd worden door samenwerking van verschillende hersengebieden. Victor Lamme (medestander van Swaab) houdt zich hier mee bezig in dit gebied is duidelijk in ontwikkeling [en ik zie zelf de relatie met complexiteitstheorie.] Het bewustzijn is vooral van belang in de interactie met anderen en sociale contacten.
Agressie en Autisme krijgen elk een apart hoofdstuk. Schizofrenie, en ander thema is ook een ziekte van alle tijden. Hersenschade en gentherapie komen vervolgens aan bod...
Hersenen en sport begint met boksen en Swaab vindt het een primitieve sport die eigenlijk verboden zou moeten worden, want "agressie roept agressie op." Hij ziet niet in dat boksen karaktervormend zou kunnen zijn want hersencellen breken eerder af, en komen niet terug (neuroplasticiteit is overigens geen thema in het boek).
Moreel gedrag zit vooral opgesloten in de prefrontale cortex: initiatief, planning spraak, persoonlijkheid en ... moreel gedrag. Hier gaat hij in op de theorie van Frans de Waal over empathie dat de basis is voor al het morele handelen. Hij gaat in tegen de Intelligent Design (ID) beweging en voorstanders zoals Cees Dekker die moraliteit claimt voor het christendom. Frans de Waal stelt echter dat de mens niet nadenkt over morele acties maar dat instincten hiervoor verantwoordelijk zijn. In het dierenrijk zijn er zowel voorbeelden van competitief en coöperatief gedrag, de bonobo en de chimpansee. Mensen zijn . in aansluiting op deze stelling, zowel het meest agressieve primaten als wel de meeste empathische, en alles is een kwestie van balans, maar niet duidelijk wordt hoe deze balans bereikt wordt. Ook het hebben van emoties bij dieren komt hier kort aan bod.
Empathie heeft zijn grenzen en daarmee heeft Swaab natuurlijk een punt. Juist omdat we weten "hoe het voelt," kunnen we martelen en heeft zich die methode kunnen ontwikkelen bij de mens.
Het geheugenhoofdstuk geloof ik wel, maar ik neem toch even mee dat qua anatomie het geheugen in alle hersendelen zit. Ook komen de contactsporten weer ter sprake die tot geheugenschade leiden (boksen).
Hersenen en theologie [hier zie je kritiek bij de religieuze doelgroep] begint met de vraag: waarom zijn er zoveel mensen religieus? Interessant en relevant wat er zijn "tienduizend religies die allemaal de waarheid claimen." Prof. Herman van Praag (Em. hoogleraar biologische psychiatrie) )stelde dat atheïsme een anomalie is. Spiritualiteit (de ontvankelijkheid voor religie) is 50% genetisch bepaald. religie heeft een evolutionair voordeel, namelijk dat het "het gewone volk rustig houdt." het is goed voor groepsvorming. "Voor leiders is religie (dus) een uitstekend instrument." De mens haalt emotionele opwinding uit thee, tabak, opium, whisky en religie. hij haalt hier Richard Dawkins aan die zegt dat een persoonlijke waanvoorstelling krankzinnigheid heet, maar als het massaal gebeurt heet het religie.
Is er een ziel en of een geest en verschilt die van elkaar? Dit hoofdstuk gaat in op paranormale verschijnselen, zoals BDE´s. Van Lommel (eindeloos bewustzijn) wordt als pseudowetenschap gecategoriseerd. En ook gaat hij in op traditionele Chinese geneeskunde. Kruidenthee.
En dan dus, de vrije wil, de plezierige illusie. Hier ziet hij een betere beschrijving de "onbewuste wil." Ieder brein is dus uniek en zo uniek is het dus niet om uniek te zijn...
Daarmee eindigt het boek voor mij. Het boek is al dertien jaar oud, en aansluitend wil ik me nog even richten op wat de reacties zijn op het boek [Mijn eigen reactie is, dat dit een erg rationeel werk is, Swaab is vrij rechtlijnig, er is een wetenschappelijke waarheid omtrent de hersenen en dat is het. Maar wat de consequenties zijn van zijn theorie en wat voorbeelden zijn van wat hersenen bij de gewone - niet de zieke mens - kunnen komt eigenlijk nauwelijks aan bod. En hoe grootmoedig het boek begint met de claim van de belangrijkste wetenschappelijke vragen krijgen nauwelijks echt antwoord. We weten nu nog niks hoe de mens "werkt," in al zijn complexiteit en variaties, daar verandert het boek nauwelijks iets aan.]:
Een van de reacties lees ik bij het verschijnen van een nieuw boek: ‘Wij zijn onze hormonen’ is een nieuw boek van internist-endocrinoloog Max Nieuwdorp. De arts is hoogleraar interne geneeskunde en afdelingshoofd in Amsterdam UMC. ... De schrijver haalt vaak zijn inspiratiebron aan wat het boek ‘wij zijn ons brein’ van Dick Swaab is. Ons brein beïnvloedt onze hormonen, maar onze hormonen beïnvloeden ook weer ons brein. We zijn dus eigenlijk veel meer dan ons brein lijkt een boodschap te zijn in dit boek. (bron: https://www.dehormoonfactor.nl/wij-zijn-onze-hormonen)
We zijn dus niet ons brein, maar we zijn onze hormonen...
En het leven gaat ook verder. Dan is er nu dit boek:
"Deze psychiater legt uit waarom ons brein ongelukkig is. Hoe komt het dat zoveel mensen in onze moderne samenleving last hebben van depressies en angsten, terwijl we het nog nooit zo goed hebben gehad? Op die vraag geeft de Zweedse psychiater Anders Hansen antwoord in zijn nieuwe boek Het ongelukkige brein. [Anders Hansen (1974) is een Zweedse psychiater, schrijver en spreker. Hij presenteert daarnaast zijn eigen documentaireseries over de mysteries van het menselijk brein. Hansen heeft verschillende bestsellers gepubliceerd en er zijn meer dan 1,4 miljoen exemplaren van zijn boeken verkocht. Het ongelukkige brein verschijnt in 36 landen.] (bron: https://www.ad.nl/gezond/deze-psychiater-legt-uit-waarom-ons-brein-ongelukkig-is~aec76cea/)
-- 5 feb 2024. Ik lees over het boek, Determined van Robert M. Sapolsky, Life without a free will, een vergelijkbaar verhaal. Een vrije wil is een illusie. Elk menselijke gedrag vloeit voort uit biologische en culturele factoren waar we geen controle over hebben. De auteur meent dat overgave aan determinisme positieve gevolgen heeft:
Het verhaal begint met psycholoog William James, die in de collegezaal een verhaal geeft over de natuur van het universum, een vrouw wijst hem op de fout hiervan door te stellen dat de wereld op de rug van een schildpad beweegt, waardoor WJ vraagt hoe die schildpad dan weer balanceert, waardoor je mag aannemen dat die sequentie doorzet tot het oneindige. Wat zo veel betekent (...) dat als menselijke actie door factoren bepaald wordt die buiten ons individuele bereik liggen. Deternisme dus. Je doet dus dingen omdat je brein net een second ervoor iets in beweging zette door een emotie of stimulans die zich daar in het brein zetelde, omdat je hormonen zo gevormd zijn, die weer door je ontwikkeling zo gegroeid zijn, etc. Neet zoals de schildpadden die achter elkaar de wereld steunen zoals de vrouw schijnbaar dom uitlegde.
Je beslissingen worden onbewust genomen. Daarin volgt hij neurowetenschapper Benjamin Libet. Hij bedenkt de theorie van readiness potential: je neuronen lopen zich warm voor de actie die (mogelijk?) gaat volgen. Deze intentie nestelt zich al in je brein.
Beslissingen hebben decennia van cognitieve en culturele conditionering achter zich. En daar is het moeilijk tegen in te gaan. Net zoals neuroplasticiteit bestaat, bestaat ook het fenomeen dat bepaalde ervaringen zich in je hersenen zetelen zonder dt je daar nog invloed op hebt.
Bestaat verantwoordelijkheid? In de middeleeuwen dacht men nog dat seizure door heksenkracht opgewekt werd. Seizure wordt uitgelegd op wikipedia, en heet in het Nederlands: "Een insult, ook wel toeval of aanval genoemd, is een abnormale (gesynchroniseerde) ontlading van zenuwcellen (neuronen) in de hersenen ten gevolge van een epileptische of niet-epileptische oorzaak. Insulten zijn zeer variabel in hun uiting; tonisch-clonische convulsies, dagdroomachtige absences of het subjectieve gevoel van een aura zijn stuk voor stuk uitingsvormen van een insult. Herhaaldelijke, spontane insulten kunnen een uiting zijn van epilepsie, maar niet-epileptische oorzaken van insulten komen ook veel voor. Daarnaast zijn er ook aandoeningen die op een insult lijken, maar het niet zijn, zoals een syncope." (https://nl.wikipedia.org/wiki/Insult).
Die metafoor / verwijzing naar heksenjacht komt niet helemaal uit de lucht vallen. "We dachten ooit dat linkshandigen slecht of ongelukkig waren, of dat dyslexicy lui waren," etc...(bron: Blinkist).
Reacties