Nachttrein naar Lissabon
Ik kwam bij dit boek terecht door een ander (luister)boek, "de kunst van het leven" waarin de filosoof Joep Dohmen ingaat op de reismetafoor. Aan het eind zegt hij dat deze metafoor niet geschikt is om het leven aan te spiegelen, maar op dat moment was ik al onder de indruk van een van zijn filosofen die deze metafoor had gebruikt, de Zwitser Peter Bieri, die de naam Pascal Mercier als pseudoniem gebruikt voor dit boek.
Terwijl ik nauwelijks (nog) romans lees (de laatste al weer bijna een jaar geleden), maakte ik hiervoor een uitzondering. Want dit is niet echt een roman zo dacht ik, het is de vertaling tot een roman van een filosofisch idee. Het verschil tussen filosofen en literaire romanschrijvers intrigeert me al langer. Waar heb je nu meer aan, aan filosofie of een goed boek. Wat geeft je meer houvast in het leven, de bijbel als literatuur, de Mandarijnen van de Beauvoir of de filosofie van Nietzsche? Of gewoon Aldus sprak Zarathoestra?
Waar gaat het om? Wie het gelezen heeft, kent de samenvatting: een leraar klassieke talen geeft zijn ordentelijke leven op en stapt spontaan op de trein naar Lissabon. Daar zoekt hij de waarheid achter het verhaal van een arts wiens boekje hij in een antieke boekhandel vond en waarvan hij geïntrigeerd raakte door de filosofische teksten. Zijn weg naar Lissabon en naar het verhaal achter de man zit vol met verrassingen en verdiepingen die hij nooit voor mogelijk had gehouden en al de verhaal-elementen die hij opspeurt spiegelt hij aan zijn eigen leven. Achter de hele zoektocht en het verkennen van een ander zit een filosofische waarheid van "afstand nemen, die nodig is om tot het zelf te komen." En dan is er nog het (centrale) thema, waar had ik een andere beslissing kunnen nemen in mijn leven?
Zelf sprak het boek me aan, om velerlei redenen, waaronder de grote herkenbaarheid voor iedereen die gereisd heeft.
Maar er zijn ook veel kritieken dat het verhaal teveel geconstrueerd is, en dat is vaak het geval wanneer filosofen aan het schrijven gaan. Zo komen er in het verhaal allerlei prachtige verwijzingen voor zoals het stukgaan van de bril van de bijziende leraar, tot aan de aardbeving die Lissabon in het verleden heeft getroffen en waar de vergelijking in zit van de hoofdpersoon die te maken krijgt met een eigen schok. Maar centraal staat de burgeroorlog in Portugal, die het innerlijke conflict van de hoofdpersoon benadrukt, terwijl deze zelf in het neutrale (en al afstandelijke) Zwitserland woont. En de revolutie die er op volgt. In die zin kon Lissabon voor de filosoof alleen maar de bestemming zijn, niet (ergens in) Griekenland of Spanje.
Wat ook nog aardig is is dat er een film van gemaakt is van het verhaal en die zag ik ook. Daarin is de zoektocht verdicht tot een essentie die behapbaar is voor een groter publiek. Jeremy Irons speelt de hoofdrol. Bijzonder grappig is de rol die het Portugese meisje dat in Bern in de beginpagina's op het toneel komt krijgt in de film, als dochter van de antiheld in het boek die op zoek gaat naar haar vader, en dat is een zelfde soort zoektocht als die van de hoofdpersoon. En het boek komt het meisje na de introductie niet meer in het boek voor.
Het boek is / werd een bestseller en de film kan je ook als zodanig zien. En dat maakt dit verhaal extra interessant want in tegenstelling tot non-fictie-bestsellers kan hier geen fout in zitten. Non-fictie-bestseller voorspellen vaak iets dat na verloop van tijd niet meer relevant is. Hier kan je het verhaal altijd blijven lezen, blijft het tijdloos, maar is het niet altijd en voor iedereen overtuigend of geloofwaardig. Voor mij zit er echter een groot verschil tussen non-fictie en fictie-bestsellers. Dat hier niet iedereen het een goed boek vind maakt wat mij betreft niets uit. De schrijver doet er niemand kwaad mee. Maar het boek bevat - en daarom is het een bestseller - veel aanknopingspunten voor dan wel eigen analyse dan wel voor algemene interpretaties.
Je kan over dit boek en de inhoud eindeloos nadenken. Bijvoorbeeld wat doet een leraar klassieke talen (Latijn en Griekse) in Portugal waar zo'n klassieke taal in het Portugees toch een beetje tot leven komt, in ieder geval meer dan in de taal van het noorden, het Duits van Bern?
Ik heb geen criterium voor een goed (fictie) boek, maar wanneer het je aan het denken zet, dan lijkt me dat positief. En zo zie ik de Nachttrein naar Lissabon dan ook. Zelfs de meest ordinaire vragen van, "waarom niet met het vliegtuig naar Lissabon" is interessant... Als het gaat om veranderen dan zou ik zeggen, omdat veranderen tijd kost. Dus dan kan je beter met de trein gaan. Take the long way home.
--
https://mcenv.blogspot.com/2018/02/de-bestseller-paradox.html
Reacties