Filosofie op School - Plato

 Ook hier weer het patroon:

• - historische, culturele en filosofische context van de filosoof
• - primaire ideeën van het denken van de auteur
• - Vergelijking met andere filosofen
• - actualiteit
• - een tekst, voorbeeldexamen en 
  
• - conceptuele map

[Plato en Aristoteles zal ik meer summier behandelen]

I Context. 

"Plato" was een pseudoniem dat "brede schouders," betekende. Zijn eigenlijke naam was Aristocles [hoeveel mensen kennen deze naam, Aristocles?]. Plato leeft in een van de meest intense eeuwen van de oudheid, die van de vijfde eeuw v.c. en waarin de rijkdom van Athene (en de liga van Delos) manifest wordt. Het is de eeuw waar de Grieken de Perzen overwinnen en waardoor deze de primaire politieke en militaire macht vormen. Helaas duurt deze periode niet lang door Sparta (liga van de Peloponnesos) en de (peloponnesische) oorlog tussen beide grootmachten die ca. dertig jaar duurt en waar Sparta het Athene vernedert en overwint. Dit leidt tot een grote verandering in beide gebieden en voor de sociale structuur waar grote verschillen duidelijk worden: de aristocratische regering in Athene door Nobelen, op basis van erfelijkheid tegenover de Spartaanse oligarchie. Er komt een regering van de dertig Tirannen  waar enkele familieleden van Plato in zetelen. Na een burgeroorlog in Athene wordt de democratie in de stad opnieuw ingevoerd, al is dit een corrupte democratie vol van politieke interesses die uiteindelijk de meester van Plato, Socrates veroordeelt tot de dood. De vierde eeuw a.c. is even turbulent en eindigt de autonomie van de Griekse staten door Filips II van Macedonië.

 Cultureel is het een van de meest ontwikkelde eeuwen van de klassieke wereld. De tijd van Pericles, en bij de kunst van Euripedes, Sofocles en Aristofanes. Qua geschiedkunde is Jenofonte belangrijk als bron voor het vastleggen van de ontwikkelingen. De organisatie van de maatschappij lag rond slaven en ambachtslieden, waarvan de meeste uit het buitenland kwamen omdat voor de Atheners handwerk slecht aanzien had. Voor Plato was dit alles vooral op politiek vlak stof tot nadenken o.a. de regeringsleider en organisatie van de stad.

De filosofische context. Socrates en de pre-socraten (zoals Anaxagoras) waren zijn voorgangers. Op wiskundige valk was het Pitagoras die belangrijk werd voor de oprichting van de school van Plato waar geometrie essentieel werd beschouwd. ook gebruikt de wiskundige de dialectische methode. Parmenides was belangrijk voor het dualistische denken van Plato, en de sofisten waren te zien als de voortrekkers van de cultuur die voor Plato populair was: denkers die over particuliere zaken nadachten, zonder echt systematisch te werk gingen.

II De Primaire idee van Plato waren politiek gericht. Zo meende hij dat filosofen bestuurstaken moesten krijgen. 

  Epistimologisch vind hij verschil tussen de werkelijkheid en (de) kennis en bronnen voor deze laatste zijn het gevoel en de rede. De eerste is die van de meningen (Doxa) en de tweede van de rede met als doel om echte kennis (episteme) te bereiken.

Plato is bekend van zijn theorie van het idee en zo ziet hij ook de wereld, een dualiteit van ideeën (de begrippenwereld) naast die van het gevoel. Dialectiek is de manier om kennis te verweven. Ideeën bestaan al voordat de mens bestaat en deze moet deze zien te herinneren (reminiscentie).

De mens is volgens Plato een combinatie van twee werkelijkheden: lichaam en geest. Antropologisch is zijn theorie uitgewerkt in de dialoog de Foedro en de metafoor van de gevleugelde wagen waar de geest zich moet onderwerpen  aan het lichaam. Maar ook de geest is volgens Plato verder op te delen in drie verschijningsvormen (rationeel in het hoofd, irascible - geneigd tot woede - in de borst [inborst?] voor de nobele passie, en concupisciblis (wensend) in de maag, de minder nobele passies).

Zijn politieke ideeën zijn gericht op drie sociale klassen: producenten en ambachtslieden, wakers en soldaten, en als laatste: bestuurders. 

III De vergelijking tussen Plato en Descartes. Beide zijn idealistisch gerichte auteurs, waar de ideeën de basis vormt voor kennisvorming. Beiden zien aangeboren (innato) als basis voor kennis. Bij Descartes zijn ideeën echter connatureel aan de eigen reden en maken daar dus deel van uit waardoor de reminiscentie van Plato overbodig maakt. Voor beide is kennis die uit gevoelens afkomstig is niet betrouwbaar en dus niet wetenschappelijk. Beiden vertrouwen dus geheel op de reden als orgaan voor kennis. Plato is qua kennisvorming objectief gericht, omdat deze objectieve werkelijk vertegenwoordigen, terwijl voor Descartes (als vertegenwoordiger van de moderniteit) de rol van de mens en subjectiviteit benadrukt.

 Metafysica en ontologie. Descartes ziet de werkelijkheid in drie substanties: res cogitans, res infitnita, en res extensa. Voor Plato is er geen ruimte voor een ontologische categorie: de wereld die we beschouwen is een aftreksel van de wereld van de ideeën.

Antropologisch zijn beiden dualisten. Voor Descartes is de mens de som van res res cogitans en res extensa die in de pineale klier zetelen.. Voor Plato is res cogitans het belangrijkst. het lichaam is inferieur.

IV Actualiteit.   informatie, nieuwe technologie en de grot. Die grot van Plato is door de komst van nieuwe technologie en internet enorm vergroot waardoor er binnen allerlei ruimte is ontstaan voor meningen (Doxa).

- niet verder uitgewerkt.

De gekozen tekst is: De Republiek (het enige boek dat ik zelf ook heb van deze negen filosofen).

-- bron: Historia de la Filosofia. Bachillerato, McGraw-HIll, 2013.

Synopsis van de Republiek (via Engelse versie #GT), dat bestaat uit tien "boeken":

Boek 1

Socrates en Glaucon worden vastgehouden in Piraeus. De plaats speelt zich af in het huis van Polemarchus. Socrates praat met Cephalus over ouderdom en de voordelen van rijkdom, en introduceert het onderwerp rechtvaardigheid: het is niet eenvoudigweg een kwestie van eerlijk zijn en teruggeven wat men schuldig is. Gesprek tussen Socrates en Polemarchus. Gerechtigheid, dat is het voorgesteld, is een kwestie van geven wat gepast is: aan vrienden, geven goed, voor vijanden, slecht. Maar in welke context? En dat zal niet gebeuren de rechtvaardige ook het beste is in onrecht? Trouwens, wie zijn dat onze vrienden en vijanden? En is het alleen maar om zelfs een vijand slecht? – 6b: Thrasymachus spreekt. Zijn definitie: rechtvaardigheid is wat goed is voor de sterkeren. Maar doet dat wel dit betekent: wat de sterkere ook denkt dat goed is? Verduidelijking wordt vrijwillig aangeboden door Polemarchus en Cleitophon. Thrasymachus houdt vol dat hoe sterker hij is, voor zover hij dat is sterker, maakt geen fouten. Socrates antwoordt met een analyse van kunst of vaardigheid: het richt zich op wat goed is voor het object, niet voor het object beoefenaar. Thrasymachus maakt bezwaar: herders richten niet op wat goed is voor hun schapen. Socrates onderscheidt de de zorg van de herder voor zijn schapen en zijn zorg om de kost te verdienen. Hij suggereert dat de beste heersers terughoudend zijn om te regeren. Hij biedt drie argumenten ten gunste van het rechtvaardige leven boven het onrechtvaardige leven: (i) de rechtvaardige mens is wijs en goed, de onrechtvaardige mens is onwetend en slecht; (ii) onrecht veroorzaakt interne disharmonie en voorkomt dit effectief optreden; (iii) de rechtvaardige persoon leeft een gelukkiger leven dan de onrechtvaardige persoon. Maar het valt nog te ontdekken wat gerechtigheid is.

Boek 2

  Glaucon, als advocaat van de duivel, vernieuwt de visie van Thrasymachus uitdaging. Zijn toespraak tegen gerechtigheid: (i) gerechtigheid heeft zijn oorsprong in een compromis; (ii) wordt alleen beoefend omdat het onvermijdelijk is (de Gyges-verhaal); (iii) is alleen wenselijk vanwege de beloningen, die dat wel kunnen gewonnen worden door louter de schijn van gerechtigheid. De toespraak van Adeimantus versterkte de kritiek van Glaucon. Twee manieren van die rechtvaardigheid beschrijven zijn wijdverspreid: als iets dat prijzenswaardig is en waarvoor niet zichzelf, maar vanwege de beloningen ervan, of als iets dat losstaat van plezier en geluk; Beide opvattingen hebben de neiging de visie te corrumperen jong. Socrates wordt gevraagd de gerechtigheid voor zichzelf te prijzen, niet voor de reputatie die het met zich meebrengt. Socrates komt naar de verdediging van gerechtigheid. Hij stelt voor om eerst gerechtigheid in de stad te zoeken, dan voor het equivalent ervan in het individu; en begint met het voorstellen van de oorsprong van het burgerlijk leven. Als antwoord op het bezwaar van Glaucon dat deze hypothetische stad onbeschaafd is, beschrijft Socrates in plaats daarvan: luxueuze stad. Hij stelt voor dat er een professioneel leger nodig zal zijn om de stad te bewaken, bestaande uit bewakers die fel moeten zijn vijanden maar zachtaardig voor hun eigen volk, en opgevoed met speciale zorg. Traditionele verhalen over de goden zullen dat zijn gecensureerd; god moet aan hen worden voorgesteld als goed, en als alleen een goede zaak; ook als onveranderlijk, en als zich onthouden van bedrog.

Boek 3

De discussie over de opleiding van de voogden gaat door. De kwaliteiten die verhalen erin moeten bevorderen, naast de respect voor autoriteit en de sociale harmonie waar al aan is gedacht, zijn dat wel (i) moed, (ii) weerstand tegen verdriet, (iii) weerstand tegen lachen, (iv) respect voor de waarheid, maar inclusief de bereidheid daartoe leugens vertellen wanneer dat nodig is, (v) zelfdiscipline. De discussie gaat van de inhoud van verhalen naar de manier waarop ze worden verteld, en Socrates maakt een onderscheid tussen eenvoudig verhalend en verhalend door middel van imitatie. Hij legt beperkingen op de bekendheid van de bewakers met en de uitvoering van imitatieve poëzie . Ze moeten zich beperken tot de sobere stijl en niet gebruik de uitgebreide of de gemengde stijlen. Er worden gelijkwaardige beperkingen opgelegd aan de soorten muziek die gemaakt moeten worden opgenomen in de opleiding van de voogden. Tenslotte Socrates maakt een generalisatie over het belang van goede kunst bij het vormen goed karakter, en verbindt de schoonheid van kunst met de schoonheid die inspireert erotische gehechtheid. Wenden tot de voogden lichamelijke opvoeding beveelt Socrates een eenvoudig dieet aan en het vermijden van een beroep op artsen, die hij associeert met de het vermijden van rechtszaken. Lichamelijke opvoeding moet daarop gericht zijn komt de ziel ten goede in plaats van het lichaam; een balans tussen intellect en geestdrift zijn het ideaal. Socrates beschrijft hoe heersers moeten worden gekozen uit de bewakers. Hij ontwerpt een patriottische mythe die door anderen moet worden geloofd generaties in de nieuw gestichte stad, en korte schetsen de sociale organisatie van de voogden, die hen privé-eigendom verbiedt.

Boek 4

Adeimantus werpt tegen: Zullen de bewakers blij zijn? Socrates legt uit dat het de taak is om de hele stad gelukkig te maken, en niet een bepaalde groep daarbinnen. Hij vermeldt verder vereisten als de stad als geheel gelukkig wil zijn: zowel haar rijkdom en de omvang ervan moet beperkt zijn. Hij benadrukt één keer benadrukt meer het belang van onderwijs en dringt aan op conservatisme als het gaat om het wijzigen van wetten. Vanwege zijn religieuze rituelen heeft de stad kan zich onderwerpen aan de traditionele autoriteiten. Dat de stad moet zijn en theoretisch vastgesteld, richt de discussie zich op het zijne gerechtigheid. Socrates stelt voor dat de gerechtigheid zal zijn wat er daarna overblijft zijn wijsheid, moed en zelfdiscipline zijn geïdentificeerd. De wijsheid van de stad ligt in de heersende klasse; zijn moed is gevestigd in het leger; en zijn zelfdiscipline bestaat uit het feit dat haar onderdanen bereid zijn geregeerd te worden door degenen die het meest geschikt zijn om te regeren. De rechtvaardigheid ervan is ten slotte een zaak van elke klasse die haar taak uitvoert juiste functie. De overeenkomstige deugden in de individu moet nu worden geïdentificeerd. Allereerst de algemene correspondentie tussen stad en individu wordt verdedigd, wat aanleiding geeft tot de vraag of de drie elementen in de ziel overeenkomen met de drie klassen in de stad hebben verschillende functies. Socrates onderscheidt de functie van het rationele van die van het verlangen element, en dat van het pittige element van elk van de anderen op hun beurt. Hij legt uit hoe de deugden van de individuele komen in hun elementen en hun structuur overeen met die van de stad. Een individu is rechtvaardig (just) wanneer elk van de elementen intern in zijn ziel vervult zijn juiste functie. Dit rekenschap (account) is verenigbaar met conventionele overtuigingen. Gerechtigheid is dus een gezond evenwicht tussen de componenten van de ziel, en onrechtvaardigheid is een ongezonde onbalans. –  Socrates komt nu tot de vraag waarop Glaucon en Adeimantus hem oorspronkelijk vroegen te antwoorden: wat is winstgevender: gerechtigheid of onrechtvaardigheid? Een passend antwoord zal dat wel doen onderzoek vereisen van de verschillende onrechtvaardige samenlevingen en van de onrechtvaardigen individuen die met elkaar overeenkomen.

Boek 5

Socrates staat op het punt de varianten van een onrechtvaardige samenleving te beschrijven wanneer hij wordt afgeleid door een gefluisterde transactie tussen Polemarchus en Adeimantus. Als ze worden uitgenodigd om hun mening te geven, eisen ze een meer gedetailleerd verslag van hem van het voorstel dat vrouwen en kinderen moeten gemeenschappelijk onder de voogden worden gehouden. Socrates begint met een argument dat vrouwelijke leden van de Bewakers / Guardian-klasse moet dezelfde taken uitvoeren als mannelijke Guardians. Tegen het bezwaar dat vrouwen andere taken moeten krijgen van mannen omdat ze van nature van mannen verschillen, hij antwoordt dat dit natuurlijke verschil niet relevant is als het gaat om het runnen van een stad. Nu hij heeft aangetoond dat dit voorstel haalbaar is, besluit hij beweert ook dat het optimaal is. Socrates’ tweede voorstel is dat er geen afzonderlijke families onder de families mogen bestaan bewakers. Hij stelt het onderzoek naar de haalbaarheid ervan uit overweeg de optimaliteit ervan, en begint met het uitleggen van het seksuele en eugenetische voorschriften die van de voogden zullen worden verlangd, alvorens te beschrijven hoe deze regelingen tot eenheid zullen leiden onder de voogden, die zich vervolgens kan uitstrekken tot alle burgers. Hij wijst erop dat, als je op deze manier leeft, dat waarschijnlijk ook de bewakers zullen zijn extreem blij. Nogmaals de haalbaarheid hiervan arrangementen worden besproken. Socrates opent een account van hoe de bewakers oorlog zullen voeren, maar dat is momenteel het geval onderbroken door Glaucon, die wil weten hoe het precies zit mogelijk is dat een samenleving als deze kan ontstaan. Na een preambule waarin wordt uitgelegd dat het theoretische model van het ideaal is stad blijft geldig, zelfs als de haalbaarheid ervan niet kan worden aangetoond, Socrates antwoordt dat het model pas werkelijkheid kan worden filosofen worden koningen, of koningenfilosofen. Te rechtvaardigen Voor deze bewering is een analyse van de filosofie vereist. Alleen filosofen herkennen en genieten van de enige vorm erachter de veelheid aan verschijningen. Socrates komt met een argument om de kennis van de filosoof te onderscheiden van louter een mening.

Boek 6

Gezien het superieure onderscheidingsvermogen van filosofen, vervolgt Socrates: het is aan hen dat de stad leiding moet zoeken, op voorwaarde dat ook kan worden aangetoond dat ze in de praktijk kunnen worden toegepast ervaring en het bereiken van het volledige scala van menselijke deugden. De karaktereigenschappen van de filosoof bestrijken in feite dit bereik - liefde voor leren, waarachtigheid, zelfdiscipline, grootheid van geest, moed, rechtvaardigheid, snelheid van geest, goed geheugen, verfijning en charme. – Adeimantus maakt bezwaar tegen echte filosofen, dat ze nutteloos of slecht zijn. Socrates antwoordt met een analogie (de schip van staat) om te laten zien dat het niet de filosofen zijn die de schuld hebben hun nutteloosheid, maar degenen die weigeren er gebruik van te maken. Hij beschrijft hoe de filosofische natuur neigt, vanwege haar uitmuntendheid, vervormd kan raken door de samenleving, die een dit opvallend karakter niet onderscheiden kan of zal. Hij waarschuwt voor verschillende bedriegers die de mantel van de filosofie claimen, en in aantal overtreffen van de filosofen die erin slagen aan de corruptie te ontsnappen in de samenleving. [hij heeft het hier over de sofisten en dat is een thema dat twee eeuwen later opnieuw aandacht krijgt - wordt vervolgd] Hij legt uit hoe een stad hiermee om kan gaan met de uitdaging van de filosofie, en om vrij te worden van de vooroordelen daartegen. Hij concludeert dat Callipolis beide is optimaal en niet onhaalbaar. Wat betreft de vraag van hoe filosoof-koningen moeten worden opgeleid, betoogt Socrates hun belangrijkste studierichting zal de studie van het goede zijn, en biedt drie analogieën om dit uit te leggen: (i) de zon; (ii) de lijn.

Boek 7

De laatste analogie om de studie van het goede uit te leggen is die van (iii) de grot. Onderwijs zou het oog van de ziel moeten afwenden van de schaduwen waarmee het wordt omringd in de grot van de samenleving en leidt het naar waar begrip in de zonovergoten wereld hierboven. Maar filosofen die dit inzicht bereiken, moeten worden gedwongen terug te keren naar de grot en heers daar. Socrates legt uit hoe dat zit de studie van de wiskunde die de ziel naar buiten zal trekken van de grot. Hij analyseert achtereenvolgens elke tak van de wiskunde: (i) rekenkunde en getal; (ii) vlakke geometrie; (iii) vast geometrie; (iv) astronomie; (v) harmonischen. – Het hoogtepunt van de opleiding van de filosoof-koning is de studie van de dialectiek, waardoor hij het goede leert begrijpen. Maar Socrates kan Glaucon geen duidelijk idee geven van wat dialectiek is hoe het zijn doel bereikt. – 5a: In plaats daarvan bespreken ze wat kwalificaties nodig zijn voor een dergelijke opleiding, en waarvoor leeftijd moeten de verschillende onderzoeken worden uitgevoerd. Socrates wordt afgesloten met een suggestie over de gemakkelijkste manier om Callipolis mee te nemen tot stand komen.

Boek 8

Socrates en Glaucon maken de balans op van het argument tot nu toe, en hervat het onderwerp dat aan het begin van Boek 5 werd onderbroken. Er zullen systematisch vier soorten onrechtvaardige regimes zijn beschreven, samen met de overeenkomstige soorten onrechtvaardige individuen, beginnend met het minst gedegenereerde en doorgaand naar het meest. Socrates biedt opnieuw een algemene rechtvaardiging voor de correspondentie tussen stad en individu. Hij legt uit hoe timocratie voortkomt uit aristocratie, de kenmerken van timocratie, het karakter van het overeenkomstige timocratische individu, en hoe een individu timocratisch wordt. - Oligarchie. Hoe het voortkomt uit de timocratie, de kenmerken ervan, hoe het overeenkomstige oligarchische individu wordt oligarchisch, en wat zijn karakter is. – Democratie. Hoe het voortkomt uit oligarchie, de kenmerken ervan, hoe het overeenkomstige democratische individu democratisch wordt, en wat zijn karakter is. – Tirannie. Hoe het voortkomt uit de democratie, en wat de kenmerken ervan zijn.

Boek 9

Het tirannieke individu. Hoe hij tiranniek wordt, en wat zijn karakter is. Socrates demonstreert die van deze persoon ongeluk door de correspondentie tussen stad en toe te passen individueel. Het ongelukkigst van allemaal is het tirannieke individu dat wordt tiran van een stad. Socrates concludeert dit eerste bewijs dat de rechtvaardigen gelukkiger zijn dan de onrechtvaardigen met een eindrangschikking van de individuele karakters met betrekking tot geluk. – tweede bewijs dat de rechtvaardigen gelukkiger zijn dan de onrechtvaardigen. Socrates maakt onderscheid drie fundamentele menselijke typen: de liefhebbers van wijsheid, van eer, en uit winstbejag, en betoogt dat we moeten vertrouwen op die van de wijsheidsliefhebber oordeel dat zijn manier van leven de meest aangename is. Derde bewijs dat de rechtvaardigen gelukkiger zijn dan de onrechtvaardigen. Socrates analyseert de aard van plezier. Verlichting van pijn kan plezierig lijken, en de meeste, zo niet alle, lichamelijke genoegens zijn niet meer dan een opluchting van pijn. Het enige werkelijk bevredigende plezier is daarentegen dat wat voortkomt uit begrip. Socrates eindigt met de bewering dat elk element in de ziel zijn eigen element kan vinden het juiste genot als het deel dat van wijsheid houdt de controle heeft. Hij berekent het veelvoud waarmee het beste leven aangenamer is dan het ergste. Met de hulp biedt hij een laatste rechtvaardiging van gerechtigheid van een vergelijking tussen de ziel en een denkbeeldig wezen van meerdere vorm.

Boek 10

Socrates keert terug naar het onderwerp poëzie, dat voor het laatst werd besproken in Boeken 2 en 3. Wat is imitatie? Socrates beantwoordt zijn vraag door gezien het voorbeeld van een bank, en onderscheid maken tussen de vorm van de bank, de vervaardigde bank en een schilderij van een bank. Hij concludeert dat de producten van imitatie ver zijn verwijderd van de waarheid. Dichters zijn dat, net als schilders navolgers. Socrates stelt dat als ze echt de expertise hadden als ze traditioneel aan hen zouden worden toegeschreven, zouden ze niet tevreden zijn geweest louter dichters te blijven. Hun kennis is in feite inferieur aan de kennis van de maker, die op zijn beurt inferieur is aan de kennis van een gebruiker. Socrates wendt zich af van het onderwerp van wat navolgers weten tot de manier waarop ze hun publiek beïnvloeden. Met behulp van een vergelijking met optische illusies, betoogt hij dat imitatieve poëzie beoogt te roeren het irrationele element in de ziel. Het ergste van alles is dat het kan corrumperen zelfs fatsoenlijke mensen. Hij concludeert dat daar geen plaats voor is dergelijke poëzie in Callipolis, maar alleen voor verzen ter ere van de goden en van goede mannen. Via de bewering dat imitatieve poëzie verhindert dat de onsterfelijke ziel haar ware beloning ontvangt, Socrates maakt de overgang naar een bewijs van de onsterfelijkheid van de ziel. Hij benadrukt dat de ziel niet in haar ware aard begrepen kan worden als wij dat doen denk alleen aan de associatie ervan met het lichaam, zoals we dat hebben gedaan deze discussie. Ten slotte beschrijft Socrates de beloningen van gerechtigheid, zoals toegestaan door de regels van hun discussie nu dat gerechtigheid eerst is gerechtvaardigd zonder een beroep te doen op zijn reputatie of rewards. Hij bespreekt kort de beloningen van gerechtigheid en de straffen voor onrecht in dit leven, vertelt vervolgens een uitgebreid verhaal mythe, de mythe van Er, die de beloningen en straffen beschrijft die ons te wachten staan ons na de dood. De zielen van de doden ontmoeten elkaar op een weide hun ervaringen met beloning en straf bespreken; zij reizen naar een plek van waaruit ze de hele kosmos kunnen overzien; zij kiezen hun volgende leven; ze zijn gereïncarneerd. Socrates beëindigt het gesprek met een afscheid. (bron: Plato, The Republic, Ferrari & Griffith)