Hoe democratieën sterven (Steven Levitsky and Daniel Ziblatt)

"Ik heb alleen de titel verzonnen zegt een van de auteurs in een presentatie... Wat een geweldige titel," roept er vervolgens iemand uit het publiek. De verteller is Steven Levitsky, de man die het Latijns Amerikaanse deel van het boek verzorgd heeft. De gecombineerde bijdrage van twee specialisten maakt dit boek zo bijzonder. Want de ene auteur (professor) heeft kennis van de politiek in Zuid Amerika, en de andere Daniel Ziblatt heeft kennis van de Europese politiek. De kennis gaat dan concreet om staatsrecht en wie dacht dat dat een saai onderwerp zou zijn ziet hier hoe het anders kan.

How democracies die, trof me dus al zeer bijzonder boek. Het is geen eenvoudig werk (ik las de vertaling in het Spaans) want de termen zijn technisch en juridisch waar mijn kennis beperkt is. Wat is bijvoorbeeld (institutional) forbearance? Dat is te vertalen als verdraagzaamheid, maar het heeft een specifieke juridische vertaling. Het gaat er in het hoofdstuk van het boek om dat politici of een president zich van harde middelen afhoudt in het politiek gevecht. Maar wat we tegenwoordig zien is een "constitutional hardball," - ook zo'n term - bedoelend dat de constitutie zo ver mogelijk opgerekt wordt om het spel zo hard mogelijk te spelen. Terwijl de gangbare praktijk was om the spirit of the text the gebruiken en niet the letter of the text (van de constitutie).

Dat is een van de bevindingen van het werk, namelijk dat de constitutie onvoldoende duidelijk is om het democratische gehalte te waarborgen. Wat democratieën nodig hebben zijn instituties die goed functioneren. Verdraagzaamheid (dat in de Amerikaanse cultuur als een zwakte wordt gezien) is o.a. nodig dat kandidaten elkaar respecteren. Maar in de VS is op dit moment ieder gevecht gerechtvaardigd, zoals toen tegen Obama - "hij is een Moslim en geen Amerikaan" (Trump) overtreedt de regels van verdraagzaamheid.

Het boek is volledig geïnspireerd op de verschijning van Trump in de politiek en als gekozen president. Dat is een unicum in de Amerikaanse geschiedenis, want diverse keren eerder waren er soortgelijke personages zoals Henri Ford, de automaker, jawel, maar ook diverse anderen (Huey Long, Joseph McCarthy, George Wallace) die net als Trump autoritaire persoonlijkheden als ook demagogen, en die ca. 30 tot 35% van de stemmen konden ontvangen. Echter maakte deze het nooit tot president. Dat komt o.a. doordat het politieke proces veranderde, voornamelijk inde jaren zeventig toen de screening (het ziften van extreme kandidaten) gestopt werd en een kandidaat onafhankelijk van de partij tot leider / president gekozen kon worden.

Het boek begint echter niet met Trump, al eindigt het er wel mee, op een afsluitend hoofdstuk na, dat getiteld is: wat kunnen we precies doen? Het eerste hoofdstuk gaat in op de geschiedenis (van Europa en Latijns Amerika) en kijkt hoe leiders op genuanceerde manier en via een op zich democratisch proces gekozen worden. Meestal gaat het om een proces van allianties waar de extreme kandidaat - die nergens echt bij hoort - zich aansluit bij een van de grootste partijen om een soort win-win-situatie te behalen. De volksmenner in spe weet het publiek te inspireren, de grootste partij heeft een sterke man nodig. Zo begon Mussolini in Italië. Het paradoxale van deze machthebber eenmaal in functie is dat hij op zich het doel heeft de maatschappij te redden, omdat deze in crisis verkeert. Echter al snel moeten de democratische wetten het ontgelden in een proces dat met zeer kleine stappen plaats vindt. Niemand merkt nog wat er aan de hand is, en of niemand reageert tot op het moment dat het te laat is.

Dat is het bijzonder aan dit boek. De vele voorbeelden van Domingo Peron in Argentinië, Allende in Chile en actueler Chavez en Maduro in Venezuela, laten zien hoe het proces steeds weer hetzelfde is.
De beste manier om een autoritaire president te stoppen, zegt de schrijver, is te zorgen dat deze nooit gekozen wordt. Logisch toch. Maar de werkelijkheid is dat men - wij, de bevolking - denkt "ach die stoppen we wel wanneer hij eenmaal in dienst is," en dat lijkt een misvatting. Maar wie deert zich nu over wat er in Zuid Amerika gebeurt, de achtertuin van de VS? Tot blijkt dat dit een actueel onderwerp wordt en waar het moderne Westen wel iets van de ellende uit Zuid Amerika kan leren.

Het experiment Trump is dus nu actueel en we kunnen allen zien hoe dit gaat verlopen. En niet alleen in de VS, maar de polarisatie in de hele wereld laten zien dat geen enkel land hiervoor niet ontvankelijk is.

Maar dat dit in de VS gebeurt dat is wel uitzonderlijk, en vandaar de link met Zuid Amerika en Europa waar we normaal denken aan Kandidaten en processen die ver van ons af staan. Al staat Erdogan en de leider in Hongarije al dichterbij ons eigen democratische proces.

Dat de politiek in de VS zo gepolariseerd is geraakt komt volgens de auteurs doordat de republikeinse partij voornamelijk nog blanke christenen in haar gelederen heeft, terwijl de democraten alle vertegenwoordigers van Amerika in zich opgenomen heeft en dus erg divers is. De republikeinen zijn echter zeer machtig en goed georganiseerd en passen de hardball tactiek toe, iets menen de auteurs, "dat de democraten ook moeten gaan doen: hard terugslaan dus!"

--
2018/07/political-tribes-en-leiderschap