De toren en het plein
The square and the tower, is te vertalen naar "het plein en de toren." Niet de toren en het plein dus. Zou het uitmaken wat op de eerste plaats komt? Het gaat om een boek van Niall Ferguson, en dateert van vorig jaar, 2018.
Ik vond dit een bijzonder boek. Het is een vergeten verhaal dat de historici hebben laten liggen en Ferguson pakt het thema op. Heel slim, daarom is hij ook Ferguson, niet alleen historicus maar ook schrijver van populaire boeken. Hij vertelt ergens in een interview dat hij wel de vrijheid wilde van zijn academische leven, maar dat hij moeite had met het beloningsniveau. En daarom begon hij er allerlei (meer commerciële) dingen naast te doen. In een interview stelt hij zichzelf de vraag of hij meer een hiërarchisch persoon is of meer een netwerker. Een vraag die iedereen zich zou kunnen stellen. En de slimme onder ons antwoorden dan: beide.
Ik vond dit een bijzonder boek. Het is een vergeten verhaal dat de historici hebben laten liggen en Ferguson pakt het thema op. Heel slim, daarom is hij ook Ferguson, niet alleen historicus maar ook schrijver van populaire boeken. Hij vertelt ergens in een interview dat hij wel de vrijheid wilde van zijn academische leven, maar dat hij moeite had met het beloningsniveau. En daarom begon hij er allerlei (meer commerciële) dingen naast te doen. In een interview stelt hij zichzelf de vraag of hij meer een hiërarchisch persoon is of meer een netwerker. Een vraag die iedereen zich zou kunnen stellen. En de slimme onder ons antwoorden dan: beide.
Hoe verloopt de geschiedenis van de mens, wanneer je enkel let op twee architectuurvormen: het plein en de toren. Een geweldig idee. Geweldig omdat het niet eerder gedaan is, en ook wel omdat het een opportunistisch element heeft. Want, zo wil de schrijver weten, en overbrengen, is het huidige internet , met sociale media en netwerken nu echt zo bijzonder? Of heeft de hiërarchie niet altijd overheerst? En waren er niet altijd informele netwerken, te beginnen 500 jaar geleden?
Netwerken gaat om invloed, hiërarchie gaat om macht. En de conclusie van het verhaal is dat netwerken veel verstoringen kunnen bieden, maar dat er toch altijd weer een nieuw machtsevenwicht wordt bereikt.
Aan de hand van de geschiedenis die op nieuw wordt bekeken door dit plein- of torenfilter gaat de historicus aan de slag en denkt hij na over het huidige netwerken en probeert hij parallellen te vinden in de geschiedenis. Dan komt hij o.a. uit bij de illuminaten. In dat eerste deel gaat hij verder in op het fenomeen netwerken en komt tot de conclusie dat een hiërarchie ook een netwerk is, een bijzonder netwerk, weliswaar.
In deel twee "ontmoet Luther Gutenberg," de uitvinder van de boekdrukkunst. De tijd van Luther is net zo chaotisch als onze huidige tijd, een tijd waar netwerkers de hiërarchie onderuit halen. Luther, brengt de macht van de paus in verlegenheid.
Alle delen van de geschiedenis kan je op deze manier wel ontleden in deze metafoor. Maar zelf vond ik een aantal gevallen het meest opzienbarend, omdat het details naar boven bracht die ik nog niet kende en waardoor ik anders ben gaan denken. Zoals het verhaal over George Soros en The Bank of England. Dat verhaal ken ik goed, dacht ik. Maar Ferguson haalt er een cultuurelement bij dat bijzonder is. Soros was namelijk niet alleen in zijn speculatie met het Britse Pond. Soros stond in een netwerk van speculanten die elkaar steunden, in hun opvatting. En dan zie je dus de architectuur van de macht en die van de onmacht: de hiërarchie verliest, van de piraat. Die piraten komen overigens niet in het boek voort. Dat is weer jammer, de reden is omdat Ferguson Brit is. Denk ik. Maar juist piraten zijn netwerkers. Ook weer. Zo kan iedereen aan de hand van deze metafoor zelf het boek verder uitdiepen.
Nog een speciaal geval. Iedereen kent denk ik wel het verhaal van Lehman, want daar is een film over gemaakt met Jeremy Irons. U kent de scene wel, over het verhaal dat de muziek kan gaan stoppen. EN dat Irons zegt: ik hoor helemaal geen muziek ...
Die film klopt totaal niet met de conclusie van Ferguson, want die concludeert aan het einde van dit hoofdstuk over de financiële crisis, dat het precies Dick Fuld was, de CEO van Lehman die een outcast was, en niet onderdeel was van het netwerk van de grote in de financiële wereld. Een heel plausibel verhaal, want de vraag waarom nu juist Lehman niet en andere banken wel geholpen werden heeft nooit een goede verklaring gekregen. Hier pakt de auteur gewoon de metafoor van de toren (de macht van wall street) en het plein (de lehmans en andere gewone jongens) die net niet op konden tegen de machtigen. Waar Soros dus juist wel aan de goede kant stond, viste Dick Fuld achter het net(werk)?
Bijzonder is ook het verhaal over Henry Kissinger, dat in het netwerk versus macht beeld opgaat als de eerste en machtigste netwerker. Kissinger had misschien wel meer macht dan Ford of Nixon.
Ook hier laat Ferguson een belangrijk detail weg, namelijk dat Kissinger de Nobelprijs ontving voor de vrede. En daarmee moet je dan denken aan een ander element bij het netwerken en dat is diplomatie. Ook daar valt geen woord over, over de wereld van diplomaten. Dat zijn toch echte netwerkers, die achter de gordijnen alle touwtjes in handen hebben. Ferguson laat dit weg, omdat het niet past bij zijn conclusie. Namelijk dat machtsnetwerken altijd overleven. De onzichtbare diplomaat past niet in dat beeld.
Dan blijven er nog velen vragen over, onder andere hoe de bitcoin gaat overleven, in het boek staan daar wat paragrafen over, maar bijzonder oppervlakkig. Er is geschiedenis, er is architectuur, maar we moeten zelf nog blijven denken. Het boek van Ferguson helkpt daar toch wel bij om het verleden in een ander licht te zien...
Reacties