de Euro (J. Stiglitz)

Soms zit de waarde van een hele krant in een enkel artikel. Of de waarde van een boek betaalt zich uit in het inzicht van een enkele paragraaf of een opmerking die je anders doet denken. Misschien wel je leven verandert. Zo diep gaat het hier niet, maar toch.

De Euro. In vertaling zegt de subtitel, hoe de gemeenschappelijke munt de toekomst van Europa bedreigt. Het boek is van econoom en Amerikaan Joseph Stiglitz, geschreven in 2016.

De Nederlandse versie heeft een voorwoord van Robert Went, dat de titel "gevaarlijke economen" draagt. Dat slaat op een uitspraak van Gerrit Zalm die tegen de tegenstanders (een groep van economen) ageert, wanneer zij zich uiten tegen de Euro in oprichting. Deze zeventig economen zagen weinig opwaarts potentieel voor Europa met de Euro, maar voorzagen wel veel negatieve ontwikkelingen wanneer die gezamenlijke munt er zou komen. "Gevaarlijk" sloeg op de mogelijke uit de hand lopende inflatie wanneer dat niet tot algemeen beleid zou worden genomen. Nu zien we het tegengestelde, stelt de econoom, met een deflatie en een rente van nul of minder. Veel economen zagen de hoge inflatie van de jaren [voor] tachtig nog vers in het geheugen als nare herinneringen. Ondanks de stelligheid van Zalm kwam er echter geen discussie over de Euro op gang. Er kwam nog een boek waarin de tegenstanders hun argumenten opschreven, de prijs van de euro [ik kan dat boek overigens niet op het internet terugvinden], maar de Euro kwam er. En nu, in 2016 schrijft Went zien we dat de Euro niet gebracht heeft wat de voorstanders ervan voorspelden... Went onderschrijft de conclusies van Stiglitz in dit boek ten dele - een van de opties is meer Europa - maar ziet ook geen probleem als de Euro het helemaal niet overleeft. Dat is geen ramp voor Europa...

Die inleiding geeft wel een terechte samenvatting. Ik ken zelf de discussie nog wel eind jaren negentig, onder andere een presentatie van Alfred Kleinknecht heb ik nooit vergeten, en zijn argument - let op wat er in Joegoslavië is gebeurd - lijkt nu in Europa een mogelijk scenario, al weet niemand hoe de toekomst van de Euro eruit ziet.

Net zoals er destijds zo weinig enthousiasme was om tegen de komst ten strijde te gaan, is er nu even weinig animo om dit boek te lezen. Ik zie het als een voorstander van de Euro als een must en dat zou voor iedere voorstander moeten gelden. Nederlanders - en dat vergeet Went nog in zijn voorwoord toe te voegen, zijn waarschijnlijk niet vergeten dat de gulden veel te laag de Euro inkwam. Ook dat nog. Het leven werd opeens een stuk duurder. En daar begon het effect van een beleid dat niet langer in Amsterdam werd afgesteld, al was het gulden-beleid weinig innovatief: volg Duitsland.

Wat lees je in dit boek zoal? Om te beginnen de gedachte, en in mindere mate het bewijs dat de Euro geen rijkdom heeft gebracht, geen grotere groei, maar wel stagnatie sinds de crisis van 2008. Economen zijn gek op experimenten zegt Stiglitz, maar aan dit experiment zou ik toch niet graag meegedaan hebben. Niemand weet echter wat de economie zou zijn geweest zonder de euro. Die hersenoefening doet de econoom wel, maar dan vergelijkt hij landen als Noorwegen en andere niet-Eurolanden met de ontwikkeling van de eurozone. Zowel in de groei van het BBP als de groei van de productiviteit is die in de Eurozone lager. Zelfs voor Duitsland. Zelfs Finland, toch een Noord-Europees land, doet het slechter dan haar buren.

Wanneer je dit leest, dan kan het toch niet anders, dan dat bedenkingen in je opkomen. Ja, ik was voor en de Euro zou goed voor ons zijn. Maar ook, de Euro was niet alleen een economisch middel, maar heiligde ook een politiek doel.

Onbekend is wat de crisis zonder Euro gebracht zou hebben. Minimaal moet je dan denken aan de schaalvergroting van de Europese banken die tot - vergrootte - problemen heeft geleid, De ABN kon overgenomen worden door Barclays, maar uiteindelijk werd het toch - mede door het bestaan van de Euro en de Europese markt - een overname door twee Europese (Euro) en een Niet Europese (niet-Euro) land. Of dit puur door de euro is geweest is niet helemaal zeker, maar de euro heeft bedrijven het voordeel gegeven om zich in euro-gebied uit te breiden. De crisis zou waarschijnlijk minder groot gewest zijn zonder euro. Denk aan de andere niet-eurolanden die minder impact hebben gehad (Noorwegen) maar er is ook het voorbeeld van IJsland, had en heeft ook geen euro en ging toch failliet. Kortom het is nog niet zo eenvoudig om de Euro overal de schuld van te geven...

De rol van de ECB krijgt ook veel aandacht en ook hier is het resultaat niet positief: de ECB heeft met haar eenzijdige focus op inflatiebestrijding (typisch Duits) de afvlakking van de groei en de omvang van de recessie vergroot. Stiglitz vergelijkt hier (wederom) de Europese / Euro situatie met die van de VS waar een gezamenlijke munt binnen vijftig lidstaten wel werkt, puur omdat de FED niet alleen naar inflatie kijkt. De ECB heeft de Euro zo te duur gehouden en daar danken alle landen haar voor.
Maar ook hier is er een keerzijde. Vergeet niet dat bij de introductie van de Euro men dacht dat deze munt niet zo overleven en door inflatie (van de zuidelijke landen) ten onder zou gaan. Uiteindelijk blijkt de euro sterker of even sterk dan de gulden.

Ook heeft de komst van de euro gezorgd voor meer ongelijkheid tussen de lidstaten. Het vrije kapitaal leidt tot de situatie dat investeerders Duitsland kiezen als veilige haven en geld weghalen uit landen als Italië en Spanje. [Dit is een argument dat precies past bij een ander boek, 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme...]

Dat ene artikel of die ene paragraaf in dit boek dat me het meeste aan het denken heeft gezet is de passage of Griekenland. Daar hoor je vooral negatieve geluiden over. Maar Stiglitz rakelt nog even op hoe de Troika destijds heeft gehandeld. Namelijk totaal niet in het belang van het land, maar wel in het belang van de grootmachten uit het noorden. Zo komt hij met een aantal voorbeelden, waaronder een voor ons Nederlanders: terwijl de Troika in het land was om maatregelen te organiseren, stelde ze voor dat Griekenland haar termijn voor het labelen van verse melk zou verlengen van 4 dagen naar 11 dagen. Op deze manier zouden Nederlandse exporteurs ook in Griekenland melk kunnen distribueren...

Al met al heeft Stiglitz gelijk en de tegenstanders van de Euro kunnen trots zijn. Hun economische voorspelling kwam uit. Ik keer terug naar de presentatie van Kleinknecht uit (in meen 1997) en herinner me dat hij de enige was die een negatief verhaal hield. De rest van de presentaties waren vol enthousiasme over het nieuwe tijdperk dat zou aanbreken.

Hoe kunnen we van af hier verder gaan, vraagt Stiglitz zich als laatste af. Doormodderen is een van de opties. De andere opties laat ik even onbesproken omdat ik niet geloof dat een Amerikaan kan voorspellen wat er in Europa zal gebeuren. Doormodderen echter ligt wel voor de hand. We gaan door tot er iets gebeurt waardoor men actie zal ondernemen. Wat dat zal zijn, is onbekend.


--
2012/03/vermeend-en-de-euro