Voetballen met economen
1. Voetballen met economen?
Je staat op het veld. Een enorm grasveld met spelers en de wedstrijd die gestopt wordt. Om je heen zie je de tribune. Overvol met toeschouwers. Aan de zijlijn staat de coach en andere professionals. De scheidsrechter heeft gefloten en het spel stopt even. Op het wisselbord verschijnen twee nummers. En dan merk je dat jouw nummer er bij staat. In het rood dus. Niemand kent die nieuwe speler. Het publiek wordt stil. Ergens moet deze invaller bekend zijn. Een coach maakt niet zomaar een verandering. Waar komt deze speler vandaan? Terwijl je van het veld afloopt denk je na over de tijd die je opgesteld stond. Over de doelpunten, de gemiste kansen, de rally’s, overtredingen, geklaag bij de scheidsrechter, de goede momenten met je medespelers, de vervelende confrontaties met de tegenpartij. Dat alles. En nu naar de bank.
In een boek, vertelt een niet geheel willekeurige professional over het feit dat hij in de vorige eeuw nog een comfortabele positie had bij een mediaconcern. Hij was er journalist en volgde de economie op de voet. Ergens veranderde de wereld, en in dat proces kwam de meer autonome medewerker tot stand, die later, zelfs bij de belastingdienst bekend werd en verder ging onder het fenomeen ZZP’er. Wanneer je nu precies vraagt wanneer die functie er gekomen is, dan zal niet iedereen het antwoord weten. Tegenwoordig is dit een categorie op zichzelf, maar aan het eind van de vorige eeuw was deze er nog niet. In tegenstelling tot de professional in vaste dienst moet de freelancer meer zijn of haar eigen broek ophouden. Vooral en misschien wel als belangrijkste motief gaat het om pensioenen. Bedrijven dachten in de vorige eeuw al na over mogelijke toekomstige beweging waarin bijvoorbeeld een thema als pensioenen onbetaalbaar zouden kunnen worden. En in dat veranderingsproces kwam ook de ZZP’er tot stand. Was dat toeval?
Die specifieke ZZP’er is ook journalist en schrijft vervolgens een boek over de verandering van de economie. Het boek wordt een succes en de toekomstige kansen van deze professional zijn verzekerd. Een comfortabele positie, wederom, die niet elke ZZP’er zo maar cadeau krijgt. Het is net alsof je er als ZZP’er harder voor moet werken.
De professionele wereld verandert voortdurend. Net zoals de ZZP’er op het speelveld verscheen, zo is het ook gegaan met de econoom. Die rol was er aanvankelijk niet. Ergens in de vorige eeuw kan je de opkomst van de econoom situeren. En die opkomst is met een grote verandering van het speelveld samen gegaan. Door de komst van de econoom is alles in de maatschappij veranderd.
Er is echter nog een professional die nieuw is in dit speelveld. Dat is de coach. Ook dat is heel geleidelijk gegaan. Er zijn er die stellen dat Socrates een soort coach was en dat het beroep een van de oudste beroepen ter wereld is. Maar dat er een hele coaching-industrie is gekomen dat is echt van onze tijd. Nu vindt iedereen het normaal dat er een coach is, maar de vorige eeuw was die rol nauwelijks aanwezig in de economie. In de sport is coaching niet meer dan normaal. Maar in de economie is het nut van een coach niet voor iedereen duidelijk. Niet iedereen heeft met een coach te maken, of te maken gehad.
Dit boek gaat niet over de coach en ook niet over de ZZP’er of over de journalist. Maar ze spelen allemaal wel een rol in het geheel. En dat geheel is de economie. Deze economie is er altijd wel geweest. Er was handel, banken bestaan al eeuwen, het eerste kapitalistische bedrijf – een Hollandse uitvinding – werd al in 1600 opgericht. Omdat de economie zo oud is als het weer, heeft iedereen er ook wel een mening over. De belasting raakt ons allen, en je kan met iedereen een gesprek voeren over hoe elke cent van die belasting besteed zou moeten worden. En wat de overheid (regering) verkeerd doet.
Wat ook bijzonder is aan de economie en haar wetenschap is dat ten tijden van een crisis, zoals nu, de econoom het moet ontgelden. Als een soort weerman van de economie, krijgt deze het hard te verduren. Niet in de laatste plaats door gespecialiseerde journalisten die het publiek verleiden met licht verteerbare verhalen, maar die desondanks toch niet het gehele beeld schetsen. Je houdt er soms een nasmaak aan over. Is dit het hele verhaal? Tijd voor reflectie is er echter niet. We stormen van de ene tweet naar de andere.
Juist in deze tijd van Fake News, zou je echter kennis van pseudokennis willen onderscheiden. Zou het niet mooi zijn dat je aan een verhaal het waarheidsgehalte zou kunnen aflezen. Informatie en kennis is misschien wel te vergelijken met goud: je kan nooit precies van de oppervlakte schatten hoe edel het metaal is.
Deze tijd vraagt wel om leiderschap. Waarin elke professional die dus vaak een leidende positie heeft op het kennisveld er voor moet zorgen dat wat deze zegt, klopt. Dat zou je Fair Play kunnen noemen. Scoren mag, maar de overtredingen moeten acceptabel zijn.
Het speelveld wederom kent de rol van een scheidsrechter, die in de echte professionele wereld ontbreekt. Maar elke speler dan wel in de sport of in de gewone economie als professional heeft wel een positie die te vergelijken is. Iedereen wil snel scoren, maar om te winnen is ook een verdediging nodig en een rol op het middenveld.
Dit verhaal is een beeld van een verandering van het speelveld. Zoals eerder gezegd, is door de komst van de econoom het speelveld veranderd en dat heeft grote consequenties gehad voor alle spelers. Van de journalist, de arts, architect – laten we de ingenieur in dit geheel ook niet vergeten - tot coach en ondernemer, en tot aan de econoom zelf die juist dit speelveld heeft veranderd. Echter de econoom is een product van de gezamenlijke maatschappij. Net zoals de ZZP’er een product is van zijn omgeving, en de coach er is gekomen door allerlei omstandigheden is de econoom ook een product van de moderne tijd, waar allerlei veranderingen aan vooraf gegaan zijn.
Omdat we in een crisis leven, met toenemende ongelijkheid, bedrijven die weinig belasting betalen, schulden die zich ophopen, werk niet meer gegarandeerd is, de verzorgingsstaat wordt “afgebouwd” is men geneigd om te denken dat de econoom en een van zijn of haar theorieën zoals het neoliberalisme de schuldige is in dit geheel. Dat soort analyses zijn aantrekkelijk voor de lezer die geraakt is door deze veranderende economie en worstelt met de emotie van boosheid. Boosheid omdat vroeger werk voor het leven gegarandeerd werd, en je nu als zelfstandig maar je broek op moet zien te houden. Of boos omdat het twittert van berichten die uit het paradijs lijken te komen en je leeft in een werkelijkheid die daar ver van af staat.
Dit verhaal is anders. Allereerst is het geschreven met een neutrale blik op de veranderende wereld. Geen enkele emotie is leidend. Je zal er geen angst voor de toekomst in vinden, maar ook geen boosheid over het verloren verleden. Het enige wat wel te vinden is, dat van de persoonlijke time-out. Wanneer de coach aan de zijlijn je uit het spel haalt dan moet je dat als een zege beschouwen. Even aan de kant, afstand nemen en reflecteren. Niet op die andere spelers, maar op je eigen rol en positie.
Reacties