Het tragisch levensgevoel (Unamuno)
Ik ging dit boek lezen na aanleiding van een tweet van iemand, die een passage over "nihilisme" van Unanumo liet zien uit het boek, dat was deze (in vertaling Google):
De rationele ontbinding eindigt in de ontbinding van de rede zelf, in de meest absolute zin scepsis, in Hume's fenomenalisme of in absoluut contingentialisme van Stuart Mill is dit de meest consistente en logische van de positivisten. De triomf allerhoogste van de rede, analytisch vermogen, dat wil zeggen, destructief en oplossend, is de eigen geldigheid ervan in twijfel trekken. Wanneer er een zweer in de maag is, eindigt deze deze om zichzelf te verteren. En de rede vernietigt uiteindelijk de onmiddellijke geldigheid en absoluut van het begrip waarheid en het begrip noodzakelijkheid. Beide concepten zijn relatief; er is noch waarheid noch absolute noodzaak. wij bellen trouw aan een concept dat overeenkomt met het algemene systeem van onze concepten allemaal; trouw aan een perceptie die niet in tegenspraak is met het systeem van onze waarnemingen; waarheid is coherentie En wat het hele systeem betreft, geheel, aangezien er buiten ons niets bekend is, kan het niet worden gezegd al dan niet waar
De versie van het boek dat ik las was in het Engels (later heb ik het in het Spaans herlezen) met daarin een voorwoord van Salvador de Madariaga. Die schrijft over Miguel de Unamuno's leven en werk en gaat in op zijn culturele achtergrond: MdU was Bask en die zijn de serieuze en masculiene kant van de Spaanse medaille (mijn vertaling), terwijl de Andalusische geest meer gericht is op de vorm en daarmee in deze observatie de vrouwelijke kant van de Spaanse natuur. Hij gaat in op vele andere details van deze schrijver, waarover later mogelijk meer.
Het boek is bijzonder rijk aan filosofische gedachten en het verbaast me niet dat dit tot zijn beste boeken wordt gezien. Het boek bestaat uit elf essays, en sluit af met een conclusie. Een samenvatting die ik vond, verwoordt deze als volgt:
De botsing tussen wetenschappelijk denken, niet in staat om zin aan het leven te geven, en religieuze moraal zonder persoonlijke rechtvaardiging roept bij Unamuno de urgente vraag op naar de zin van het bestaan. De onverzoenlijke tegenstelling tussen het hart en de rede, tussen alles en niets, leidt Unamuno naar de afgrond van wanhoop, waar de mens moet vechten in navolging van het vitale voorbeeld van Don Quichot, wiens geloof gebaseerd is op onzekerheid... Hij reflecteert op het verlangen naar onsterfelijkheid en de onmogelijkheid om het te verkrijgen hetgeen leidt tot dat "tragische gevoel".
[Van Unamuno las ik diverse boeken, maar niet nadat ik Niebla had gelezen, waar ik sterk van onder de indruk was, te vergelijken met een boek als Narcis en Goldmund van Herman Hesse. Wat me nu opvalt is de brede kennis van de auteur van de wereld verdiept met kennis op het gebied van filosofie.]
EEN. Een analyse van het werk is te vinden op het internet (vertaling Google/tr):
"In dit jaar 2013 vieren we de eerste honderdste verjaardag van het tragisch levensgevoel, een gepassioneerd, controversieel en ketters werk dat een scheidslijn markeert in Unamuno's intellectuele evolutie, en dat vertegenwoordigt, samen met Ortega's Meditations on Quixote (1914), een van de twee oer-teksten van Spaanse filosofie van de 20e eeuw.
... Aan het begin van de conclusie stelt Unamuno dat "[deze essays] zijn
uit mijn handen naar de drukker komend in een bijna improvisatie op aantekeningen (sic) jarenlang verzameld, zonder bij het schrijven van elk essay rekening te hebben gehouden met degenen die
ging hem voor,” een statement dat licht werpt op de stijl en textuur van het werk.
Zo zien we dat als we er enerzijds kenmerken in vinden die eigen zijn aan de
improvisatie (dat wil zeggen, van een levendbarend werk geschreven "wat het ook uitkomt"), zoals de
neiging om af te dwalen en te herhalen, en ook een zekere frisheid, energie en zelfs agressiviteit, zichtbare kwaliteiten vooral in dezelfde conclusie, dat Unamuno schreef met de punt van de pen en met duidelijke urgentie aan het einde van 1912, aan de andere kant de uiteindelijke werk geniet ongetwijfeld een duidelijke structuur en organisatie, met elk een van de twaalf hoofdstukken die met elkaar verweven zijn om een gevoel van richting en richting te creëren van coherentie.
Deze samenhang is mede te danken aan het feit dat Unamuno er veel van heeft samengesteld
de hoofdstukken "op aantekeningen die door de jaren heen zijn verzameld", zoals hij ons zelf in herinnering brengt. In 2005 publiceerde Nelson Orringer een editie van On the Tragic Feeling of Life dat omvatte voor het eerst de niet-gepubliceerde aantekeningen die, georganiseerd in negen secties, hadden geschreven door Unamuno tussen 1905 en 1908 onder de algemene titel Verhandeling over de liefde van God. Hoewel, zoals Orringer opmerkt, er belangrijke inhoudelijke verschillen zijn,
structuur en nadruk tussen de twee werken, hergebruikte Don Miguel veel materiaal, inclusief hele paragrafen, bij het samenstellen van de definitieve versie van Del Sentimiento
tragedie van het leven tussen 1911 en 1912. Zo verschijnen bijvoorbeeld enkele ideeën over
kennis, liefde en pijn opnieuw in de hoofdstukken II en VII van Over het tragische gevoel van het leven, terwijl dat de meditatie op God, het Hiernamaals en religie gevonden ... ook opnieuw.
Toch is de interne samenhang van het essay eerder te wijten alles om het feit dat dit een fundamenteel autobiografisch werk is, waarvan de wortels liggen duik in een specifiek moment in het leven van de auteur: de zogenaamde Unamuno-crisis van 1897. Voor veel commentatoren was deze crisis de laatste (en ernstigste) van een reeks spirituele crises die Unamuno had geleden door zijn aankomst bij de Universiteit van Madrid in 1880. Het intieme dagboek waar Unamuno doorheen schreef van dit jaar 1897 biedt de getuigenis van een jonge schrijver die had gerationaliseerd geleidelijk aan haar geloofsovertuiging tot ze er klaar mee is, en die probeert wanhopig en nutteloos, om terug te keren naar de eenvoudige katholieke overtuigingen van zijn jeugd om te vinden een oplossing voor zijn overweldigende angst voor de dood. Maar de Unamuno-crisis van 1897 Het was evenzeer een crisis van religieuze of spirituele aard als een existentiële crisis het zou ertoe leiden dat hij zijn openbare leven en activiteiten onder de loep zou nemen en zou ontdekken dat ze tekortschieten. Om die reden vertegenwoordigt het Intiem Dagboek ook een felle zelfkritiek op de verschillende rollen die Unamuno vanaf de jaren tachtig als schrijver had opgetreden. Hij ook niet noch de geleerde, noch de journalist, noch de politieke publicist, noch de letterkundige - allemaal beroepen die Unamuno tot nu toe zelf had gecultiveerd - worden vrijgesteld van het scheldwoord on-unamunoistisch. Enerzijds maakt de schrijver duidelijk dat al zijn intellectuele geloofsgenoten hem hebben aangemoedigd in zijn gretigheid om zijn katholieke geloof te rationaliseren en er afstand van te nemen, een gretigheid om dat heeft hem achtergelaten met een geestelijke droogheid die hij nu als oorzaak en symptoom ziet tegelijk met de huidige crisis. Aan de andere kant typeert Unamuno deze intellectuelen als "mannen van mentale ijdelheid", dat wil zeggen, als een categorie mensen vooral geobsedeerd door roem en faam.
Het probleem van roem ligt in het centrum van Unamuno's intieme dagboek. Door de intellectuelen te bekritiseren, de estheten, schrijvers en wetenschappers die leven na te denken over de naam die ze in de geschiedenis zullen achterlaten, legt Unamuno ook zijn persoonlijke obsessie met roem, wat hem ertoe heeft gebracht te leven en te schrijven met de voorkeur voor het effect van zijn woorden in hun publiek aan de oprechtheid en waarheidsgetrouwheid van hen. In zijn zoektocht naar roem heeft Unamuno geleefd en geschreven voor de galerie, waarbij hij zich wijdde aan komedie en de zijne vergankelijke naam voor zijn blijvende ziel; hij heeft zijn publieke zelf gemaakt van woorden gecultiveerd, en daarom niet-authentiek en niet-substantieel, ten koste van zijn intieme zelf, dat is of zou moeten zijn voor God.
Naast een uitgebreide beschrijving van de Unamuno-crisis, bevat de Diario Ãntimo het biedt ook een mogelijke uitweg uit deze crisis. In plaats van het rationalisme af te wijzen of de reden om terug te keren naar de eenvoudige katholieke religie van zijn jeugd, begint Don Miguel om een glimp op te vangen van een nieuwe vorm van geloof, geboren uit het onophoudelijke conflict tussen rede en
geloof, een verlangen om te geloven dat vijftien jaar later volledig zal worden gedefinieerd in hoofdstuk VI. Evenzo conceptualiseert Unamuno een mogelijk sublimatie van het idee van roem dat hem na verloop van tijd zal leiden tot het presenteren van de zoektocht bekend als een vorm van spirituele zelfbevestiging, in staat om te verrijken, niet niet alleen het leven van het individu, maar dat van de gemeenschap waartoe hij behoort; En herstelt ook de activiteit van het schrijven door te bevestigen dat hij van nu af aan zal schrijven niet alleen voor hun eigen voordeel, maar vooral voor anderen: ze zullen er gebruik van maken het woord om zijn lezers wakker te schudden en zich bij hen aan te sluiten, en zo een nieuw te vormen spirituele gemeenschap die hun droomland, hun ideale Spanje vertegenwoordigt.
Hier is dus een netwerk van ontologische, religieuze en ethische zorgen en zorgen die uiteindelijk het centrale kader van dit werk zullen vormen, hoewel niet voordat het door de zeef is gegaan van een ander sleutelwerk dat, samen met de noten waaruit het Verdrag van de liefde van God bestaat, zullen het antecedent vertegenwoordigen duidelijker dan in het essay. In het leven van Don Quichot en Sancho (1905), slaagde Unamuno erin het idee van roem te sublimeren en er niet alleen in te veranderen een existentiële houding en strijdmoraal, maar ook in een nationale religie, uitdrukking, volgens de auteur, van de intrahistorische en donquichotische impuls van het Spaanse volk
en de basis van een nieuw cultureel patriottisme. Daarnaast zal Unamuno schetsen in dit werk zijn nieuwe rol als openbare schrijver, een rol gebouwd op basis van een samensmelting van verschillende attributen van de geleerde, de journalist, de publicist, de schrijver, opvoeder en predikant. Vanaf dit moment gaat Unamuno naar buiten openbare arena als een moderne Don Quichot, gewijd aan de taak om de slapende persoon wakker te maken en hem te leiden tot een groter bewustzijn van de spirituele waarde van zijn leven.
En zo komen we bij Op het tragische gevoel van het leven, de vrucht van deze drie decennia van veldslagen en spirituele zoektochten, en dat, begrepen vanuit het oogpunt van het intieme dagboek, uit het leven van Don Quichot en Sancho en uit de verhandeling over de liefde van God, begint te
onthullen zijn intieme reden van bestaan en zijn geheime architectuur. Unamuno opent het werk met een intentieverklaring: in hoofdstuk I, getiteld "De man van vlees en bloed", de schrijver bevestigt dat zijn filosofie niet zozeer draait om het idee of de abstractie 'mens' dat komt voor in de werken van zoveel filosofen en wetenschappers, van Aristoteles tot Rousseau en van economen tot Linnaeus, zoals in “[d]e man van vlees en bloed, degene die eet en drinkt en speelt en slaapt, wordt geboren, lijdt en sterft - vooral sterft en denkt en wil", dat wil zeggen, de concrete mens wiens essentie, zo bevestigt Unamuno in navolging van Spinoza, bestaat in de inspanning om te volharden in zijn wezen, "in het blijven zijn mens, door niet te sterven” (pp. 96-97 en 103-104). Deze concrete man zal het onderwerp zijn en het object van zijn filosofie, bevestigt Unamuno, suggererend aan het begin van het werk iets dat zal uiteindelijk expliciet bevestigen aan het einde van hoofdstuk XI, dat wil zeggen, dat hij zijn filosofische wereldbeeld gemaakt heeft vanuit een generalisatie van zijn eigen ervaringen (zie p. 469).
Unamuno gaat vervolgens verder met het analyseren van de specifieke kenmerken van deze 'concrete man' en begint hoofdstuk II ('Het uitgangspunt') met een reeks epistemologische overwegingen, waarbij hij benadrukt dat hoewel het instinct voor persoonlijke instandhouding, dat de schrijver gelijkstelt met honger, heeft ons de vijf zintuigen gegeven lichamelijk, waardoor we "de waarneembare wereld" kunnen waarnemen, het instinct van bestendiging van de soort, die Don Miguel gelijkstelt met liefde, heeft ons andere vermogens gegeven, zoals taal en rede, verbeeldingskracht en geloof, die ons in staat stellen een andere wereld waarnemen, 'de ideale wereld' (pp. 125-131). op de vraag de neiging aanwakkeren objectieve realiteit ontkennen aan de creaties van dit tweede instinct (liefde), Unamuno wijst er al op dat de rest van het werk zich zal concentreren op een analyse, niet zozeer op de zintuigen lichamelijk, wat betreft de door liefde geschapen vermogens, en vooral twee daarvan, de rede en geloof, die samen en in conflict zullen helpen om de nieuwe houding vorm te geven essentieel dat Unamuno een glimp begon op te vangen tijdens zijn crisis van 1897.
Centraal in die religieuze en existentiële crisis stonden het onontkoombare feit van de dood en de obsessieve zoektocht naar antwoorden op de dood, onderwerpen die Unamuno in hoofdstuk III van Over het tragische gevoel van het leven, getiteld "Honger van onsterfelijkheid” en misschien wel het meest persoonlijke van al het werk. Unamuno geeft hier uitdrukking aan zijn diepe angst voor de dood (en vooral voor het niets) en benadrukt zijn verlangen, niet alleen om te leven en te overleven, maar om existentieel en spiritueel te groeien:
“Meer, meer en meer en meer; Ik wil mezelf zijn, en zonder op te houden ook de anderen te zijn,
binnengaan in de totaliteit van zichtbare en onzichtbare dingen, mezelf uitbreiden tot het grenzeloze
van ruimte en mezelf uitbreiden naar de eindeloze tijd” (pp. 144-145). Voordat Unamuno echter de ontologische implicaties van zijn nieuwe wereldbeeld analyseert moeten eerst nadenken over de reacties op de dood die door de twee faculteiten worden geboden die hij in hoofdstuk II al naar voren heeft gebracht (en die hij ook zo had onderstreept). aandringen op het intieme dagboek), dat wil zeggen, geloof en rede, en hij wijdt hoofdstukken IV en V, vooral gericht op de beperkingen van elk van hen. In hoofdstuk IV, "De essentie van het katholicisme" lokaliseert de oorsprong van de christelijke religie in het menselijke verlangen naar onsterfelijkheid om later aan te tonen dat de voortdurende inspanning om te rationaliseren geloof vernietigt het uiteindelijk, terwijl in hoofdstuk V, "De rationele ontbinding”, onderstreept de menselijke behoefte aan rede en benadrukt tegelijkertijd dat de rede, wanneer ze zichzelf analyseert, uiteindelijk oplost en ontaardt in de diepste scepticisme.
De beperkingen van beide vermogens laten ons in de steek, zoals de titel van het hoofdstuk zegt VI, "[i] n de bodem van de afgrond", waar "[n] i dan het vitale verlangen naar menselijke onsterfelijkheid rationele bevestiging vindt, noch geeft de rede ons aanmoediging en troost leven en het ware doel ervan” (p. 241). Op dezelfde manier als deze afgrond had was hetzelfde centrum van de crisis van 1897, het is ook in het tragische gevoel van leven. En toch veronderstelt dit bodemloze centrum ook een uitweg en een oplossing, aangezien, zoals Don Miguel bevestigt, "zie, op de bodem van de afgrond worden gevonden sentimentele en vrijwillige wanhoop en rationeel scepticisme van aangezicht tot aangezicht, en ze omhelzen elkaar als broers” (pp. 241-242). In werkelijkheid hebben rede en geloof (of wat Unamuno soms gewoon 'leven' noemt) elkaar nodig: alleen het eerste wat irrationeel is kan geopereerd worden terwijl geloof en leven hoop brengen van scepsis waartoe de rede leidt (p. 247). Van het conflict tussen de twee, voegt hij eraan toe Unamuno zal een nieuwe vorm van religie en een nieuwe strijdmoraal ontstaan: twijfel gecreëerd door de omhelzing tussen rede en geloof zal een nieuwe impuls geven aan de laatste, het transformeren van de geloven in een willen geloven dat voortdurend herboren zal worden uit de as van het scepticisme, evenzo het leven en het geloof omzetten in een onophoudelijke zoektocht naar zin en permanentie (pp. 251 en 265-266).
Gedurende de eerste zes hoofdstukken van Over het tragische gevoel van het leven, voor Daarom neemt Unamuno ons mee op een duidelijk autobiografisch pad en onthult ons het proces dat hem in staat heeft gesteld de zorgen die tijdens de crisis van 1897 aan de basis van een nieuwe vitale en spirituele positie. wat is er over in de tweede helft van het werk te doen is om de implicaties van dit nieuwe te onderzoeken positie. In de hoofdstukken VIII (“Van God tot God”), IX (“Geloof, Hoop en Liefde”) en X ("Religie, mythologie van voorbij het graf en apocatastasis"), richt Unamuno zich op thema's theologisch, onderzoek naar het concept van God, het creatieve en wilskrachtige karakter van
geloof, en in religie en de verschillende manieren om het eeuwige leven voor te stellen. in de hoofdstukken VII en XI, waarschijnlijk de meest originele delen van het werk, ondertussen, de
De Baskische schrijver richt zijn aandacht vooral op ontologische, psychologische en ethische kwesties.
Unamuno had in hoofdstuk VI al vastgesteld dat het leven een conflict is, of zou moeten zijn: een conflict tussen de verschillende vermogens die ons helpen de wereld te begrijpen en conflict ook tussen alle mensen, aangezien iedereen onderling vecht om te overleven en onsterfelijkheid te bereiken. In de hoofdstukken VII en XI zal de schrijver het proberen de agressiviteit die inherent is aan zo'n visie op het menselijk leven sublimeren om het te transformeren in een ontologie, psychologie en ethische filosofie die voor beide partijen voordelig zijn iedereen, dat wil zeggen zowel voor het zelf als voor de ander. En dat is Unamuno kunnen bereiken deze sublimatie dankzij zijn overtuiging dat het zelf de ander nodig heeft leven, zichzelf kennen en zichzelf vereeuwigen. Het uitgangspunt dat Don Miguel stelt in hoofdstuk VII (getiteld "Liefde, pijn, mededogen en persoonlijkheid") is dat het zelf wordt zich bewust van zichzelf door pijn of, om preciezer te zijn, door van de pijn die wordt veroorzaakt door het besef van zijn eigen sterfelijkheid. Dergelijke pijn geeft aanleiding tot het zelf tot een "geestelijke liefde voor zichzelf", tot een "compassie die men voor zichzelf verzamelt", die, verre van een vorm van egoïsme te zijn, het voor het zelf mogelijk maakt om anderen waar te nemen en te kennen.
andere levende wezens, hen beschouwend als andere zelven die lijden aan pijn en dat daarom
beiden verdienen ook medelijden en liefde (p. 280). En toch de pijn en meer bepaald de pijn veroorzaakt door het vreemde heeft een nog specifiekere functie voor Unamuno, een ontologische functie die de schrijver als volgt definieert:
Pijn is het pad van bewustzijn, en door pijn worden levende wezens zich bewust van zichzelf. Want zelfbewust zijn, persoonlijkheid hebben, is weten en voelen anders dan andere wezens, en men kan dit onderscheid alleen voelen door de schok, door de min of meer hevige pijn, door het gevoel van de eigen grens. zelfbewustzijn het is niets anders dan het besef van de eigen beperking. Ik voel mezelf als ik voel dat ik dat niet doe ik ben de anderen; weten en voelen tot waar ik ben, is weten waar ik zojuist ben geweest, van waar niet ben. (blz.283)
Volgens deze ontologische visie van Unamuno vervult de ander een essentiële functie voor het zelf, aangezien hij zijn grenzen vaststelt en vertegenwoordigt en hem voorziet van dus het vermogen om zichzelf waar te nemen en te kennen als een gedifferentieerd en geïndividualiseerd wezen. Het zelf kan daarom niet leven en kent zichzelf niet zonder de ander, hoewel dit niet het geval is Dit betekent natuurlijk dat hij passief of volgzaam tegenover hem gaat handelen. Naar de tegenovergestelde: het besef van zijn grenzen, tegelijkertijd veroorzaakt en bevorderd door de aanwezigheid van de ander, is precies wat het ego ertoe zal aanzetten om dergelijke grenzen te overwinnen, dit is, om te proberen je bewustzijn te verbreden totdat je het Universum ermee vult en zo bereikt de onsterfelijkheid. Nu zal het ego ervoor moeten zorgen dat, bij het zoeken naar dit doel, eindigt niet met het verslaan of vernietigen van de ander, want als dat het geval zou zijn, zou hij verliezen hun grenzen en daarmee hun eigen identiteit en zijnsbesef. Unamuno, dus vat de relatie tussen mensen op de volgende quasi-paradoxale manier samen:
"De evolutie van organische wezens is niets anders dan de strijd om de volheid van bewustzijn
door pijn, een constant streven om anderen te zijn zonder op te houden te zijn wat ze zijn
hun grenzen doorbreken door zichzelf te beperken” (p. 285).
Hieruit kan worden afgeleid dat de ander voor Unamuno een noodzaak, een stimulans en ook een bedreiging is. Het bedreigt omdat de ander in werkelijkheid een andere zelf is.
Hij merkt ook dat hij probeert zijn grenzen te overschrijden, op te vallen, te overleven, zichzelf te vereeuwigen.
En dit is de reden waarom in hoofdstuk XI (getiteld simpelweg "Het praktische probleem"), zal Unamuno vechten om zo'n agressieve en bedreigende relatie tussen het zelf en de ander om te vormen tot de basis van een nieuw ethisch systeem dat in staat is uit te leggen in termen praktisch hoe alle zelven hun "aspiratie om anderen te zijn kunnen bevredigen zonder op te houden te zijn wat ze zijn, hun grenzen te doorbreken door zichzelf te beperken”. Het antwoord is volgens Unamuno gevonden in het concept van "onvervangbaarheid". Ieder mens zou zijn leven zo moeten leven om zichzelf onvervangbaar te maken, omdat ze op deze manier in staat zal zijn anderen te domineren.
anderen, doordringen in hun geweten en een essentieel onderdeel worden en blijvend van hen. Zoals hij zegt, moeten we leven "zo werkend dat we worden onvervangbaar, stempel op anderen ons merk en nummer, handelend op ons buren om hen te domineren; onszelf aan hen geven, om onszelf zoveel mogelijk te vereeuwigen” (p. 439).
En het is duidelijk dat deze ethische positie alle zelven omvat, aangezien ze gebaseerd is op het idee dat alle mensen met elkaar in gevecht zijn of zouden moeten zijn ja bij het nastreven van spirituele overheersing en uithoudingsvermogen. Unamuno definieert dus een relatie tussen het zelf en de ander waar ze elkaar proberen te domineren zonder vernietigd te worden. "De meest vruchtbare moraal is de moraal van wederzijdse oplegging" (p. 448), schrijft hij, alvorens toe te voegen:
Geef jezelf dan aan anderen, maar om jezelf aan hen te geven, domineer ze eerst. Het is mogelijk om te domineren zonder gedomineerd te worden. Elk voedt zich met het vlees van degene die het verslindt.
Om je naaste te domineren, moet je hem kennen en liefhebben. Ik probeer hem mijn ideeën op te dringen, zo krijg ik de jouwe. Je naaste liefhebben is willen dat hij is zoals ik, een andere ik zijn, dat is het zeggen, is hem willen zijn; het is de kloof tussen hem en mij willen wissen, het kwaad willen onderdrukken. Mijn inspanning om mezelf aan een ander op te dringen, om in hem en van hem te zijn en te leven, om hem de mijne te maken - en dat is wat hetzelfde als mij de zijne maken, is wat religieuze betekenis geeft aan de collectiviteit, aan de menselijke solidariteit. (blz. 448-449)
(zie bijvoorbeeld pp. 295-296), wat Unamuno hierin werkelijk interesseert is het bevestigen van een modus vivendi die de relatie tussen individuen regelt, door te voorzien tegelijkertijd, zoals hij in dit laatste citaat zegt, "religieuze zin voor de gemeenschap, voor menselijke solidariteit." Het is dan ook niet verwonderlijk dat Unamuno dit hoofdstuk beëindigt XI bevestigend dat het wereldbeeld dat hij heeft gedefinieerd in dit essay eigenlijk bestaat uit een quichotistisch gevoel, as van een nieuw patriottisme Spaanse spiritualiteit, en ik moet er ook niet aan toevoegen dat hij dit wereldbeeld uit de diepten van van zijn eigen ziel: "Wat ik noem het tragische gevoel van het leven in mensen en in de volkeren is in ieder geval ons tragische levensgevoel, dat van de Spanjaarden
en het Spaanse volk, zoals weerspiegeld in mijn geweten, dat een geweten is Spaans, gemaakt in Spanje” (p. 469).
Van het "praktische probleem" gaat Unamuno uiteindelijk naar de conclusie, getiteld "Don
Quichot in de hedendaagse Europese tragikomedie". In dit laatste essay vat Unamuno de centrale boodschap ... samen en verbreedt duidelijk dat nu niet alleen het leven, maar ook de hele menselijke geschiedenis dat kan worden begrepen vanuit het perspectief van een strijd tussen geloof en rede: geschiedenis, voor de Baskische schrijver, is in wezen cyclisch, met perioden die worden gedomineerd door geloof (bijvoorbeeld de Middeleeuwen), gevolgd door andere die door de rede worden gedomineerd (bijvoorbeeld de moderne tijd, die is gecreëerd en gevormd door de Renaissance, de Reformatie en de Revolutie).
En toch, ondanks dat ze in de centrale hoofdstukken van het werk de noodzaak van een permanent conflict tussen deze twee vermogens, pocht Unamuno in deze conclusie, niet alleen uit een duidelijke afkeer van de moderne wereld van wetenschap en rede, maar ook een opzichtige sympathie voor de middeleeuwse wereld van het geloof en zelfs richting de Contrareformatie en de Inquisitie (p. 485). De reden hierachter opzettelijke verdraaiing van zijn eigen boodschap, die hij gebruikt om dit essay om te vormen tot een van de meest reactionaire agressieve tirades van zijn carrière, is in het feit dat Unamuno dit schreef met een heel specifiek doel voor ogen.
Zowel de verwijzingen naar de hedendaagse obsessie met cultuur, wetenschap (beide woorden met een hoofdletter) en progressivisme (pp. 473-475), zoals aanvallen op de “Carrascos bachelors of Europeanizing regenerationism”, voor wie Europa "een bijna metafysische categorie" is geworden (pp. 478 en 514), gaan ze duidelijk gericht aan de nieuwe generatie Spaanse intellectuelen en vooral aan hun leider José Ortega y Gasset, een voormalige discipel van Unamuno die geleidelijk en vooral door
Vanaf 1909 keerde hij zich tegen zijn leraar door de religieuze en mystieke zorgen te bekritiseren
van laatstgenoemde en karakteriseren hem als anti-Europees en een “Spaanse energúmeno [woedende duivel]”. De wraak van Unamuno is te vinden in dit laatste essay van Over het tragische gevoel van het leven, waar Don Miguel zijn eigen positie overdrijft om indruk te maken op de jongeren [épater les jeunes].
En toch staat juist de overdrijving die deze conclusie kenmerkt het toe
Unamuno om de rol van hedendaagse Don Quichot die hij in première had gebracht, te consolideren
zeven jaar eerder in "Het leven van Don Quixote and Sancho." Het hoofdthema van de conclusie
is dat het niet alleen Quichotisme als nationale religie is, maar ook de figuur van Don zelf
Quichot en vooral zijn vermogen om belachelijk te worden gemaakt. Door de psychologie van de Cervantes-held te bestuderen, analyseert Unamuno ook zijn eigen positie als
openbare schrijver die bereid is de spot en minachting te verdragen van degenen die
Europa en de moderniteit aanbidden. En deze identificatie tussen Unamuno en Don Quichot dient
ook om achteraf te bevestigen dat alle aspecten van het menselijk leven
die in dit werk zijn geanalyseerd - van de manier om de wereld te kennen tot de moraliteit van wederzijdse oplegging en overheersing - zijn ook aspecten van het leven en karwei van de quichotische intellectueel uit Unamuno. Kortom, het essay biedt ons zowel een gedetailleerde studie van de anatomie van de Unamuno-intellectueel, als een programma en een intentieverklaring.
Vanaf het moment van de publicatie, honderd jaar terug, wierp
Unamuno zich in de publieke arena en bracht zijn intellectuele programma in de praktijk door middel van een nieuw type persartikel dat hem in staat zou stellen zichzelf te transformeren in een echte "agitator van geesten", in het rechtzetten van onrecht.
van het herstelsysteem en voorvechter van de embryonale parlementaire democratie in Spanje. Bovendien zou Unamuno, zoals de titel van de conclusie aangeeft, ook een belangrijke rol spelen in de "hedendaagse Europese tragikomedie", door
het gevecht tegen de nieuwe Inquisitie van Wetenschap en Cultuur die volgens hem "de-essentieel" was voor het continent (pp. 473 en 479). Het volgende jaar, toen Europa begon te worden vernietigd in de loopgraven van de Grote Oorlog, werd de tragisch-quixotische boodschap van Don Miguel nog meer belang relevant." (bron: Revista de Hispanismo Filosófico 115, Del Sentimiento Trágico de la Vida (1913). STEPHEN G.H. ROBERTS University of Nottingham)
TWEE. Na het zelf lezen, te beginnen met de conclusie, DON QUICHOT IN DE HUIDIGE EUROPESE TRAGIKOMEDIE.
In het vorige artikel is al iets van de conclusie beschreven. Die conclusie gaat in eerste instantie over de houding van Spanje tegenover het Europa van die tijd (vooral Duitsland-Frankrijk) waar Spanje, "net als Rusland*" tot de periferie behoort en niet echt meedoet. Vooral niet met de wetenschap en rationaliteit waar de nadruk op ligt in dat deel van Europa. Voor ons is het voldoende als we de wetenschap en uitvindingen gebruiken, laten anderen het [wiel] maar uitvinden, schrijft Unamuno.
Persoonlijk lees ik in deze conclusie wat heel lang het centrale probleem is geweest van Baskenland (en helaas ETA) waarin die strijd tegen het modernisme tegenover het traditionele leven in de bergen een onopgelost conflict gaf voor de bevolking; de tegenstelling tussen de modernisten die meedoen en de orthodoxen die zich verzetten tegen de vernieuwingen. Ortega y Gasset, aanvankelijk discipel van Unamuno keert zich later tegen zijn mentor, door juist wel Volledig Europa te omarmen, omdat Spanje volgens Gasset niet zonder kan. Unamuno twijfelt daar nog aan [is mijn eerste indruk]. Hij ziet in Cervantes, en literatuur (filologie) het Spaanse antwoord op filosofische vragen. "Want wat is filosofie anders dan taal?" De tragiek gaat ook verder dan het eerder gestelde dilemma: Unamuno, haalt (via Anthero de Quental) Horacio Walpole aan die zegt, "dat het leven een tragedie is voor diegenen die voelen en een komedie voor diegenen die denken."
...
Dit essay vraagt een behoorlijke inspanning en ik wil hier later graag op terugkomen, want het geeft meer inzicht in de Spaanse cultuur (en filosofie) dan menig ander werk. Het boek overvalt me in die zin dat ik niet gedacht had dat deze schrijver juist ook filosofisch zo veel te vertellen had.
DRIE. Wordt (dus) vervolgd.
Het is op zich vreemd dat wanneer mensen dit zo'n belangrijk boek vinden, er nergens een gewone samenvatting van te vinden is. Die geef ik hier:
1. mens van vlees en bloed (Hombre de carne y hueso, vlees en botten). Lijdt en wil niet sterven. Deze mens is Concreet en dus niet iets abstracts. Dichter en filosoof zijn tweelingbroers, schrijft Unamuno. Men kan een groot talent hebben, maar ethisch een imbeciel zijn op het vlak van gevoel en empathie.
Zijn voorbeelden van mensen van vlees en bloed zijn: Marcus Aurelius, Pascal, Rousseau, René, Obermann, Thomson, Leopardi, Vigny, Lenau, Kleist, Amiel, Quental, Kierkegaard: mensen die meer wijsheid hebben dan dat ze kennis hebben of wetenschappers zijn.
Filosofie is een menselijk product en filosoferen is denken maar ook de wil en gevoel en met vlees en bloed. Descartes maakt dingen dus abstract, omdat bij hem de mens niet meer dan een denker is. Cogito ergo sum.
Ook volken hebben een tragisch levensgevoel, en dus is het nodig om in te gaan op gezondheid en ziekte.
2. Het vertrekpunt. Is mijn stellingname morbide, vraagt MdU zich af. Maar wat is dat, wat is gezondheid. Is ziekte niet dat wat wij vooruitgang noemen? Wat is het Paradijs, eten van boom van kennis, en de ziekte brak uit, en leidde tot: dood, werk en "vooruitgang." Want vooruitgang heeft haar wortels volgens deze legende aan de oorspronkelijke zonde.
Geneeskunde ziet ziekte niet meer als objectief maar de accommodatie in ons lichaam en organen om met deze ziektes om te kunnen gaan (immuniteit, weerstand).
...
Het Ego, in cogito sum is een echt ego, maar ook een ideaal, niet materiaal geen (vlees en bloed)
Is het mogelijk om te denken, zonder identiteit? zonder bewustzijn? Vraagt MdU zich af. En hoe confuus is deze redenering, waarin zowel object Cogito en subject sum van elkaar verschillen.
Hoe zit het met de honger naar onsterfelijkheid. De angst om te sterven. Onder, of als basis van de filosofie zit de mens, het affectieve vertrekpunt.
Hier zit de essentie van de filosofie; dat verschil tussen: "por que" en "para que". Het waarom en het doel. Achter het kennisprobleem zit het menselijke, waarom. En van daaruit gaat het om doel, wat wil men bereiken?
3. De honger naar onsterfelijkheid
Plato zei al dat de geest onsterfelijk was. De tragische Portugese Jood [Spinoza] uit Amsterdam schreef dat de vrije man nergens toe in staat is denk minder dan de dood; maar die vrije man is een dode man
vrij van de bron van het leven, zonder liefde, een slaaf van zijn vrijheid...
wordt vervolgd.
--
* - Deze essays laten m.i. ook goed zien wat er nu met dit land aan de hand is: de aansluiting met het westen verliezen, afkeer tegen moderniteit en wetenschap en terugtrekking in eigen geloof.
Reacties