De kunst van het vertalen

 "In de wondere wereld van de verbale transmigratie kunnen we drie kwaden onderscheiden." Zo begint het boek - De kunst van het vertalen, van Vladimir Nabokov. Het is een klein werkje dat direct “ter zake” komt: "De eerste en minste van de drie bestaat uit aperte fouten, te wijten aan onwetendheid of foute kennis." Dat is slechts menselijke zwakte en pardonnabel.

De volgende stap naar de Hel wordt gezet door de vertaler die doelbewust passages overslaat die hem teveel hoofdbrekens kosten of die te obscuur zijn of te obsceen zijn voor een hem vaag voor ogen zwevend lezerspubliek; hij accepteert probleemloos de nul op rekest van het woordenboek; of maakt eruditie ondergeschikt aan preutsheid; hij is even snel bereid minder te weten dan de auteur als om te denken dat hij het beter weet. 

 De derde en ergste graad van verdorvenheid wordt bereikt als een meesterwerk wordt gepolijst en platgeslagen, verachtelijk wordt verfraaid, teneinde het aan te passen aan de ideeën en de vooroordelen van een bepaald publiek. Dit is misdadig en moet worden bestraft met stokslagen. De blunders uit de eerste categorie kunnen op hun beurt worden onderverdeeld in twee klassen. Onvoldoende bekendheid met de vreemde taal in kwestie kan een alledaagse uitdrukking veranderen in een opmerkelijke bewering die nooit de bedoeling is geweest van de echte auteur... ze zijn belachelijk en pijnlijk maar, maar ze verraden geen vooropgezette vernielzucht. 

Tot de andere klasse blunders uit de eerste categorie behoort ook een subtieler soort dwaling, eentje die wordt veroorzaakt door een aanval van linguïstische kleurenblindheid die de vertaler plotseling bevangt... of het nu komt doordat hij werd aangetrokken door het vergezochte wanneer het makkelijke binnen handbereik was? Of dat hij zijn overzetting onbewust baseert op een verkeerde opvatting die zich herhaalde lezingen in zijn hoofd heeft vastgezet... hij slaagt erin om... het eenvoudigste woord of beeld te verdraaien... 

 ...Uitgezonderd overduidelijke oplichters, licht zwakzinnigen en impotente poëten, bestaan er grof gezegd drie veralers-typen (die hebben niets te maken met de drie kwaden):

1. de geleerde die de wereld dezelfde waardering wil laten opbrengen voor de werken van een obscuur genie als hij er zelf voor heeft
2. de goedbedoelde broodvertaler
3. de beroepsschrijver die zich ontspant in het gezelschap van een buitenlandse collega. 

De eerste is precies en pedant (te merken aan de voetnoten op de pagina). De vlijtige huisvrouw (2e?) die ter elfde uren het elfde deel vertaalt van iemands verzamelde werken, is, minder precies en pedant maar heeft een hopeloos gebrek aan alles wat ook maar in de verste verte doet denken aan scheppend genie. Kennis noch nijverheid kan ooit verbeeldingskracht en stijl vervangen. Nu komt de ware dichter die wel de laatste twee deugden bezit en die ontspanning vindt bij het vertalen van een stukje Lermontov... Hij kent of de oorspronkelijke taal niet of vertrouwt rustig op de zogeheten "letterlijke" vertaling die voor hem is gemaakt door een veel minder briljant maar iets beter onderlegd iemand, of hij mist, als hij de taal wel kent, de precisie van de geleerde en de ervaring van de professionele vertaler. ... in plaats van zich te kleden als de echte auteur, kleedt hij de auteur als zichzelf.

 "We kunnen nu voorwaarden opstellen waaraan een vertaler moet voldoen om in staat te zijn een ideale versie van een buitenlands meesterwerk te leveren." 

1. hij moet evenveel talent hebben of hetzelfde soort talent hebben. 

2. ten tweede moet hij een grondige kennis hebben van de twee landen en de twee talen in kwestie en moet hij op de hoogte zijn van alle bijzonderheden betreffende stijl en werkwijze van zijn auteur; alsook van de sociale achtergrond van woorden, hun gebruik, hun geschiedenis en hun historisch bepaalde associaties. 

3. hij met de gave van mimicry bezitten en als het ware de rol van de echte auteur kunnen spelen... 

 -- Robbert Jan Henkes & Erik Bindervoet voegen aan het werk, "De kunst van het niet vertalen" toe. Daarin beschrijven beide auteurs (vertalers) het land van Vertalia. "Omgeven door trans-Atlantische oceaan, doorkruist door de grote hoofdwegen De Geest en De Letter, die allebei uitkomen op de gulden midden weg.. de weg van de minste weerstand. Begrensd door de mythische deadline...het favoriete eten is eenheidsworst en de vertaal wetten zijn eenvoudig vastgelegd in "eenvoudige regels:" 

1. gebruik zomin mogelijk dezelfde woorden, ook al doet de auteur dat wel 

... 

4. trek je zo min mogelijk aan van de idiosyncrasieën van de schrijver 

5. wees niet bang om het beter te weten dan de schrijver 

... 

7. houdt rekening met de lezer.

--

2023/01/ontspannend-werk-vertalen-ode-aan-de-vertaler