De Baron in de bomen
De baron in de bomen.
Dit boek van Italo Calvino komt voor in een reeks klassiekers die samengesteld was door een krantenuitgeverij (El Pais, met als titel: El Baron Rampante).Het verhaal begint eenvoudig. Een jonge baron zit aan tafel samen met zijn familie in wat blijkt een strakke traditie te zijn. Deze traditie is recentelijk in de mode geraakt en afkomstig van de Franse hoven waar het middageten al eerder tot een vast ritueel geworden is. De twee jongens moesten, voordat ze bij de volwassenen mochten aanschuiven, afzonderlijk eten bij de abbé (Fauchelafleur) die hen ook onderwijs geeft. De achtergrond is het Italië tegen het einde van de achttiende eeuw en de vier jaar jongere broer van de hoofdpersoon vertelt het verhaal. De hoofdpersoon, de baron – Cosimo Piovasco di Rondò – is de persoon die als eerste de dialoog begint, en de toon van het verhaal zet met de woorden: “Ik heb gezegd dat ik niet wil. Ik wil dit niet!” en hij schuift het bord met slakken van zich af. “Nooit eerder zag men een dergelijke ongehoorzaamheid,” meldt de verteller die laconiek vervolgt met een beschrijving van de familieleden. Het is duidelijk dat de vader van Cosimo het gemunt heeft op het hertogschap van Ombrosa, maar die ambitie zal niet vervuld worden, bovendien is het vermogen van de baron tanende... Cosimo laat het overigens niet bij woorden, hij klimt vanuit het venster in een boom (“een beshulst”). Zijn broer vindt dat op het eerste gezicht niet vreemd, want ze klommen wel vaker in bomen om ze de wereld beneden te beschouwen, maar al snel blijkt dat het menens is. Cosimo roept dat hij nooit meer naar beneden zal komen. “en hij hield zijn woord.”
De lezer moet vervolgens langzaam wennen aan deze nieuwe realiteit, want de jonge baron komt inderdaad niet terug, maar hij is tegelijkertijd ook nooit echt weg. Hij ziet zijn ouderlijk huis en op momenten ziet de familie waaronder zijn jongere broer hem in de bomen. In het begin denkt men dat hij nog wel thuis zal komen, maar na verloop van tijd vergaat deze hoop.
De jonge baron leert zo een nieuw leven op te bouwen waarin hij al snel volwassen wordt; hij moet zelf voor zijn eten zorgen en maakt daarbij gebruik van zijn jachtgeweer en wordt soms geholpen door zijn broer. In het aangrenzende huis woont een meisje van zijn leeftijd, Viola, met wie hij korte tijd optrekt. Dan wordt duidelijk dat zijn nieuwe leven problemen gaat opleveren, als de moeder van het meisje hem uitnodigt om binnen te komen. Dat aanbod “moet” hij afslaan. Het is de keerzijde in zijn leven, want voor het meisje zou hij zijn vasthoudendheid aan het principe willen opgeven. Hij roept het zelfs hardop, maar beseft dan dat hij zijn woord moet houden. Korte tijd later verhuist het meisje en staat de baron er weer grotendeels alleen voor.
Op die hoogte van het verhaal is dan duidelijk dat hij zich persoonlijk kan redden in de bomen; zijn broer vertelt met concrete voorbeelden hoe hij zijn behoefte doet; in het begin is dat op de willekeurige plek in het bos waar deze behoefte opkomt, maar later zoekt hij een systeem omdat hij zich realiseert dat zijn manier van leven normen nodig heeft, en zoekt hij naar een oplossing dicht bij een rivier...
Op het contact met het meisje volgt een achtervolging van fruitdieven en de lokale bevolking die hem beschuldigt van het stelen van fruit. Dan blijkt dat hij deze mensen kan helpen in het oplossen van het conflict. Zo neemt het verhaal langzaam de wending van zijn min of meer geïsoleerde situatie naar een vorm waarin hij betrokken is en blijft bij de echte wereld om hem heen. Hij helpt de advocaat van het huis met het onderhouden van bijen, waar de vader van Cosimo niets mag afweten.
Bij deze praktische zaken verliest hij zijn voorliefde voor boeken niet en blijft hij nog lang de lessen volgen bij de abbé.
Een van de belangrijkste ondernemingen waar Cosimo de organisatie leidt is die van een centrale brandweer om de bosbranden tegen te gaan. Het is dan inmiddels duidelijk dat de omgeving de vreemde situatie van de klimmende baron heeft geaccepteerd en zelfs vruchten plukt van de samenwerking, en dat alles zonder dat Cosimo de bomen verlaat.
“[Cosimo]... leerde dit,” schrijft zijn broer: dat de associaties de mens sterker maken omdat de individuele talenten meer opbrengen dan in geïsoleerde vorm, en geeft een gevoel van geluk die zelden bereikt wordt als iemand voor eigen rekening werkt... en merkt hoeveel eerlijke, dappere en kundige mensen werken aan een gezamenlijk goed doel... (terwijl voor eigen rekening leven vaak het tegengestelde het geval is).”
... Maar Cosimo komt er ook al snel achter dat, “als het gezamenlijke probleem niet meer bestaat, de organisaties niet meer zo sterk zijn al voorheen.”
Zo gaat het verhaal verder, Cosimo ontmoet nieuwe mensen en wordt zelfs in het buitenland zo bekend dat op het eind Napoleon bij hem langs komt. Viola komt terug als Hertog van Ombrosa en al snel ontbrand de liefde die onmogelijk kan voortduren, maar niet door de levenswijze van Cosimo... Uiteindelijk eindigt het leven voor de klimmende baron op zeer realistische wijze.
De reden om het boek in de Taal van Gracian* op te nemen is tweeërlei: Allereerst is het Italië van het verhaal van Calvino over Cosimo – dat begint in 1767 – nauwelijks anders dan het Italië van de biografie van Machiavelli. Machiavelli wordt namelijk op een moment gepasseerd door een niet alleen jongere bediende, maar vooral omdat deze een hogere status heeft. Machiavelli was geen nobele en daarmee stond hij vaak buitenspel in het politieke leven. Ook in de situatie van de Baron – die wil opklimmen in de sociale ladder - is het een Italië waar het draait om klassenstrijd.
Tevens komt er in het verhaal de Jezuïetenorde ter sprake net als bij Gracian. De Baron wijt de neergang van zijn vermogen aan de jezuïeten...
En dan is er nog de onderhuidse relatie tussen Spanje en Italië van die tijd waar Calvino ongetwijfeld een mening over heeft: in het verhaal komt Cosimo in de bomen een rijke Spaanse familie tegen die in Italië asiel heeft ontvangen onder de voorwaarde dat ze geen voet op de grond zetten. "De bestuurders wilde niet te moeilijk doen tegen deze gegoede burgers die veel te besteden hadden, maar ze wilde zich ook niet helemaal tegen Spanje keren..."
Een laatste reden zou kunnen zijn dat het werk aansluit op de periode na de Barok, de Verlichting.
* - dTvG is een blog dat niet meer bestaat.
--
-- Nu voor dit blog zou ik het boek niet meer opgenomen hebben, maar dan zou ik meer naar de productieve achtergrond van de schrijver hebben gekeken.
-- Italo Calvino, wikipedia:
Levensloop... [in] 1923 werd [hij] geboren op Cuba, waar de familie vanwege zijn vaders werk voor een korte periode naartoe was verhuisd. In 1925 keerden ze terug naar San Remo in Italië. .. de geboorteplaats van zijn vader, een landbouwkundig ingenieur. Zijn moeder was biologe en afkomstig van Sardinië. Na zijn gymnasiumopleiding ging Italo landbouwkunde studeren aan de universiteit van Turijn, maar hij gaf in 1943 zijn studie op om zich bij de communistische Brigate Garibaldi van de partizanen aan te sluiten in de Alpi Marittime. In 1945 ging hij terug naar zijn universiteit, maar dan als student aan de Letterenfaculteit. In 1947 studeerde hij af met een scriptie over Joseph Conrad.
In 1960 verbleef hij zes maanden in de Verenigde Staten en daarna woonde hij een tijd in Rome terwijl hij vanwege een groeiende interesse voor de Franse cultuur lange perioden in Parijs doorbracht. ...
In 1964 trouwde hij met de Argentijnse vertaalster Esther Judith Singer en ging met haar in Parijs wonen. .... Hij volgde de eerste uitingen van de studentenopstand in Italië en in Frankrijk aandachtig. Hij deelde de kritische en anti-autoritaire houding van de studenten, maar dit kwam niet tot uiting in zijn werk uit deze periode...
Zijn internationale faam breidde zich snel uit door vertalingen van zijn werken. Hij publiceerde in dagbladen zoals Il Giorno, de Corriere della Sera en vanaf 1979 in La Repubblica. Hoewel hij in de gebeurtenissen van de jaren zeventig een algemeen verval in de burgerlijke samenleving bespeurde, straalde ... Als op een winternacht een reiziger ... levensvreugde uit.
In 1980 verhuisde hij met zijn gezin naar Rome. De roman Palomar (1983, vertaald als Palomar) schetst een bittere en gedesillusioneerde toekomst. Calvino beschouwde de Italiaanse intellectuelen en de chaotische situatie van zijn land met een groeiend gevoel van vervreemding. In de zomer van 1985 bereidde hij de lezingen voor, die hij aan de Harvard-universiteit ging houden, waar hij als Norton Lecturer gevraagd was voor het jaar 1985-86, maar hij kreeg een hersenbloeding en stierf op 19 september 1985 in Siena.
...
Werk... Het overheersende thema in het oeuvre van Calvino is een spel met de literatuur, waarmee hij tevens de onzekerheid van het leven wil weergeven.
In zijn eerste periode behoort hij tot de neorealistische literaire stroming. . ... Zijn vlucht in het sprookjesachtige en het fantastische om de harde geschiedenis en de sociale problemen te verwoorden komt voort uit onvrede met de conventionele verhaalstructuur. In zijn experiment gebruikt hij sociaal-realistische en op het sprookje gebaseerde verhaalstructuren.
Het resultaat van zijn belangstelling voor structuren naar voorbeeld van oude sprookjes is de trilogie I nostri antenati (1960, Onze voorouders): Il visconte dimezzato (1952, De gespleten burggraaf), Il barone rampante (1957, De baron in de bomen) en Il cavaliere inesistente (1959, De ridder die niet bestond), waarmee Calvino het neorealisme achter zich laat. In deze drie romans treden zijn hoofdpersonen buiten de realiteit. (bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Italo_Calvino)
Er zijn vele manieren om te schrijven, er zijn even veel schrijvers als verschillende stijlen. De vlucht naar een leven buiten de realiteit, zoals de Baron in de Bomen is natuurlijk wel uniek hier en heeft mogelijk wel aan zijn populariteit bijgedragen, want wie verzint zoiets dat je vanuit de boom naar je eigen familie kijkt die daar gewoon aan tafel zit...
Reacties