De ondergang van de Batavia (Mike Dash)
Dit boek is in vertaling uitgekomen in het jaar 2013, het oorspronkelijke werk van Mike Dash, Batavia's Graveyard is uit 2002.
Het is een geromantiseerd verhaal, maar dat ook veel onderzoek bevat en ongeveer een kwart van het boek bevat noten. Veel van dat onderzoek gaat naar een van de drie hoofdpersonen, en diegene die als de aanvoerder van de muiters bekend is geworden: Jeronimus Cornelisz. De andere twee heten: Ariaen Jacobsz (als schipper, kapitein) en Franscisco Pelsaert (Antwerpen, katholiek in het geheim), als opperkoopman
Daar begint het boeiende verslag van de feiten in die tijd, begin zeventiende eeuw, want het gaat om de VOC en de opperkoopman is de leider van het schip, belangrijker dan de kapitein en onderkoopman. De handelswaar die met de Batavia meegaat naar Jakarta (Batavia) is belangrijker dan de opvarenden.
Jeronimus is de hoofdpersoon, iemand wiens karakter ontleedt wordt. Hij wordt geboren in Mokkum, is Fries, spreekt de taal, denkt Dash, maar spreekt ook andere talen is hoger opgeleid en weet apotheker te worden, maar kan niet verhoeden dat zijn kind overlijdt aan een ziekte ... die in die tijd geassocieerd wordt met vreemd gaan van een van de ouders. Die smet op zijn imago zorgt ervoor dat hij geruïneerd wordt als apotheker en niets meer heeft op te verliezen. Dus, via een lang verhaal en omweg weet hij bij de VOC aan te komen, als onderkoopman. Hij is een conflictief persoon, intuïtief die niet nadenkt over zijn acties en later komt een uitgebreid psychopathisch ziektebeeld naar voren. Hij begrijpt goed en kwaad, maar heeft niet de empathie om dingen te voelen die hem zouden moeten raken.
Het idee voor de muiterij komt al vrij snel wanneer de Batavia vertrekt als een onderdeel van een grotere vloot. Er wordt een tussenstop gemaakt in Afrika - verboden: er zijn allerlei verboden en geboden rondom de VOC-activiteiten - en de Batavia begint aan een iets andere koers. Uiteindelijk lijdt het schipbreuk, doordat het op een koraalrif in Australië stoot.
De opperkoopman en Jeronomus hebben dan al een conflict achter de rug. De eerste is ziekelijk, iets dat hem blijft achtervolgen en de tweede vindt gaande de reis aanhangers voor zijn plan dat zich ontvouwt. De schipper staat achter hem, echter deze gaat in een sloep met de Opperkoopman richting Java, wanneer de rest van de bemanning, dan inmiddels onder leiding van Jeronomus, op zoek naar water en proviand. Er vindt een scheuring plaats in de organisatie aan land (Batavia's Graveyard) want Jeronomus weet soldaten niet bij zich te houden en dezen keren zich tegen hem later in de gebeurtenissen.
Het verhaal gaat in op vele details van de muiterij, die samen gaat met moordpartijen en afrekeningen, maar ook op de ziektes op zee. Scheurbuik, te kort aan vitamine C het drinken van zoutwater als ook de typische Hollandse streken zoals het kielhalen.
Pelsaert keert met versterking terug naar de plek in Australië (Vanuit Batavia waar J.P. Coen met zware discipline de scepter zwaait) waar hij geconfronteerd wordt met de muiterij die dan al in een stadium is van aflopend succes omdat er dus twee groepen zijn ontstaan. Jeronimus wordt gevangen genomen en wordt berecht, en zijn handen en voeten worden afgehakt waarna een gruwelijke lijdensweg vervolgt. met de dood als resultaat.
Het verhaal is in vele vormen te vinden, op Youtube. Zelf heb ik dus het verhaal van Dash Gelezen. En wat mij bijzonder interesseert is de organisatie van de VOC en alles erom heen in die tijd. De VOC zo schrijft de historicus, is even gewelddadig als de Engelse variant EIC/OIC, en beiden werken met hetzelfde principe, dat in Batavia door Jan Pietersz Coen wordt uitgevoerd: de onderneming moet met militaire middelen geholpen worden.
Dan is er de biografische kant, vooral van Jeronimus die dus een eenling is, niet geaccepteerd wordt door de adel en groepen in die tijd. En hij wordt als andersdenkende (als aanhanger van de rozenkruisers) gezien als een gevaar voor de algemene orde. Calvijn. Het opkomende Amsterdam, in de tijd dat Middelburg (maar ook Antwerpen, Brugge en Gent) nog belangrijker was...
[Er zou een film gemaakt worden maar die is er nooit gekomen, rechten in handen van Paul Verhoeven?]
.. Mooi verhaal. Mooi om even terug te gaan in een tijd waar er nog geen regels waren, waar het kapitalisme al zo vroeg zoveel kwaad kon aanrichten, en dat helaas onder de Hollandse vlag...
--
https://www.youtube.com/watch?v=ocADHWSggn0
Reacties