De toekomst van Nederland
Floris Alkemade schreef dit boek in 2020 als rijksbouwmeester en is in die rol "direct betrokken bij studies die zich richten op de toekomst van Nederland." De ondertitel is, "De kunst van richting te veranderen."
Het boek(je) is typisch een product van een architect, in de zin dat het taalgebruik beeldend is, met metaforen die niet overheersen maar wel richting geven, en ook niet enkel oppervlakkig blijven. Het is denk ik een werk om als bouwmeester een visie neer te leggen en toch ruimte te laten voor debat. Zo bedenk ik me dat dan.
Hoe ziet die toekomst er dan uit, dat is wat de lezer dan nieuwsgierig maakt. Wordt het nog wat? "Welke kant gaan we op," vraag de auteur retorisch. Voor je daar aankomt, krijg je als lezer eerst een verzameling verhalen voorgeschoteld. Dat eerste deel geeft een soort fundament voor het vervolg. We leven in revolutionaire tijden, merkt de architect op en daar begint het misschien wel mee, dat nu meer dan ooit een architect nog een verschil kan maken.50 of 100 jaar geleden, dacht men nog niet zo na over de toekomst van Nederland. Nu hebben we "een ander waardestelsel nodig."
De verhalen in deel I beginnen met "... een klein land" dat - qua inwoners - 1 pixel van een totaal van 453 pixels van 17 miljoen mensen - dat geconfronteerd wordt met "grote vragen... Zelden kreeg een generatie zoveel enerverende en beslissende vragen voorgesteld." Dat openingsessay kleurt zwart, want de vragen moeten een "failliet van een oud systeem" oplossen. Het is pompen of verzuipen. Nederland is in beweging. Het (Nederland) is een werkwoord waarbij het onvoltooide verleden tegelijkertijd ook toekomstige tijd is. Mooie zinnen allemaal.
Het eigen verhaal begint met Parcival Lowell die dacht mooie zaken te ontdekken met zijn telescoop, maar zag zijn eigen bloedvaten op het netvlies. De architect vertelt over zijn eigen leven dat hij langer over zijn schooltijd deed en zo gelijk in militaire dienst moest. Het verhaal daarbij is dat hij als jochie wat meer oog had voor spelen dan voor serieuze schoolzaken en door zijn ouders naar een klooster werd gestuurd. Een autarkische kloostergemeenschap waar hij leerde dat voedsel niet uit de supermarkt komt maar uit de tuin. Tijdens zijn studie bouwkunde woonde hij in bij wat later een alcoholist leek, Peter.
Wie de wereld beschouwt ziet in eerste instantie zichzelf, en zo nam het klooster een belangrijke rol in in zijn professionele leven.. De alcoholist werd symbool voor de desastreuze behoeftes van de mens. Die er altijd zijn. De architect grijpt met verbeeldingskracht in inde fysieke wereld.
De wereld in een tuin, laat zien hoe ons denken tegen de natuur is ingegaan. Deze is met alle middelen bestreden, niet vanuit een overtuiging, maar omdat het geld oplevert. Hij is duidelijk overtuigd van de klimaatcrisis en de rol van de mens daarin: de mens is verantwoordelijk. Er is een balans tussen natuur en cultuur nodig.
De elementen gaat terug tot de Griekse leer der elementen van aarde, lucht , water en vuur. Ook daar is de balans kwijt. De factor aarde, de relatie met de natuur en voeding neemt steeds minder plaats in ons leven. De doorgeschoten schaalvergroting vraagt nu om kleinschaligheid. Zo komen ook lucht (vervuiling) en de matige waterkwaliteit ten orde. Qua vuur (energiehuishouding) was het probleem bij het schrijven nog niet zo groot als dat dat nu is.
De metamorfose gaat over het verstoorde evenwicht en neemt een voorschot op de markt, de burger en de overheid waar de rest van het verhaal over gaat. Xi Jingping en Poetin worden als machthebbers (the powers that be) afgebeeld, maar inhoudelijk krijgen zijn nog weinig aandacht.
Er ontbreekt nog een vijfde element, de kwintessens: dat is beweging.. Wat gebeurt er in de wereld. Daarover gaat deel II.
Er zijn drie trends te herkennen die belangrijk zijn voor architect van Nederland: de afname van de biodiversiteit (destructieve beweging 1), de zeespiegelstijging (destructieve beweging 2...), en don't be evil, de opkomst van de digitale wereld. Er is maatschappelijk bewust zijn, maar... en hier zou je nog toe kunnen voegen; de mens moet ook nog even overleven in de economie
Deel III beschrijft de missing link. Het is een kunst om van richting te veranderen. We moeten niet vasthouden aan een weg die ons hier gebracht heeft. Hij gebruikt hier de metafoor van jagers die soms een chaotisch pad kiezen, om hun prooi te kunnen vinden. Als de ene weg niet werkt, moet je wel... flexibiliteit zou je kunnen denken in moderne bewoordingen.
"De ontbrekende schakel" is het vinden van onze kwetsbaarheid, die tussen droom en werkelijkheid en waar solidariteit de burg betekent. "Nederland als onderneming," gaat in op de visie van schrijver Michel Houellebecq (Nederland is een b.v.). En over roofbouw.
"Ketens," stelt o.a. de vraag - erg actueel - of bosbouw niet als een alternatief verdienmodel voor de boeren kan dienen... waarbij uitgeputte bodems weer in kwaliteit kan toenemen. De emancipatie van de periferie gaat in op de takken en de boom daar waar de verbinding ligt van het centrum met het achterland. onterecht heeft het centrum (De randstad) alle identiteit opgeëist in is de periferie ondergewaardeerd. [dit zie je in Spanje oa aan de leegstaande dorpen, die overigens weer bewoond gaan worden... alle krachten roepen een tegenkracht op.] In de hele economie is het zo dat de Big 4, top 5 etc 80% van de taart uitmaakt. De periferie hebben we nodig om dit model om te draaien. Zoals het vroeger heette: local voor local.
de toekomst van Nederland is het eindbetoog van de advocaat voor een betere architectuur: "er zit schizofrenie in onze cultuur:" de mens is zowel machtig als onmachtig. Machtig als je ziet wat we bereikt hebben, onmachtig als je ziet welke problemen er nu zijn.. Vrij vertaald. Retorisch is de kunst om van richting te veranderen. Dat moment is nu.
Dat is in feite de boodschap. niet zozeer inhoudelijk, maar meer het momentum opzoekend. We moeten nu iets doen. In die zin is het boekje hoe inspirerend ook, niet erg tijdloos.
Reacties