The righteous mind (2)
Why good people are divided by politics and religion, is een boek van Jonathan Haidt, en ik schreef hier eerder over, vooral over de morele kern waar het boek over gaat. Maar niet minder belangrijk is de aanloop tot zijn conclusies dat morele kwesties meer dan alleen over kwaad en verzorging of bescherming gaan. De mens leeft als een rider / bestuurder op een olifant en deze laatste "rules." Nu is Haidt niet de eerste die dat zegt, hij komt met vele voorgangers zoals Damasio en vooral Wilson (die eerst voor fascist uitgemaakt werd en nu door de auteur als profeet van morele psychologie wordt gezien) en zelfs Spinoza met zijn begrip van Conatus die al eerder tot deze conclusie zijn gekomen. Onze geest is dus opgedeeld in twee delen die met elkaar conflicteren. Dat is op zich niet vreemd of problematisch als ware het dat Het westen, zo schrijft de moreel psycholoog, de reden als hoogste goed heeft genomineerd. En, "passies wordt gewantrouwd."
Het boek gaat in op de zes voorkeuren of smaken die onze morele keuken uitmaken en waarom politici in het rechter spectrum een ingebouwd voordeel hebben als het op een maaltijd klaarmaken komt voor het publiek (antwoord: door taalgebruik te focussen op gevoel en niet op verstand).
Haidt legt uit dat de wereld een socio-gecentreerde dominantie kende sinds de klassieke oudheid en dat de individualistische antwoorden tijdens de verlichting ontstonden. Een krachtige rivaal.
Damasio wist ons al te overtuigen dat ons verstand buikgevoelens meeneemt bij het denken en Haidt gaat een stuk verder met zijn intuitieve hond en diens rationele staart: de hond in ons "ziet dat," en de staart "redeneert waarom." Dale Carnegie was de eerste die als olifant-fluisteraar dit proces beschreef in zijn boek, how to win friends and influence people. Hij waarschuwde ons om direct confrontaties uit de weg te gaan en vooral goed te luisteren en te lachen.
Intuïtie komt dus eerst, en strategisch denken volgt.
Bij psychopaten is deze combinatie goed te verklaren, want zij voelen niks - nul empathie, geen sociometer, zie verderop... - en beredeneren alles. William James was de Amerikaanse psycholoog die en functionele methode voorstond, waarin hij aanspoorde om vooral te kijken wat de geest "Doet." In analogie met een orgaan zoals het hart dat pompt kan je de menselijke geest niet gebruiken zonder de functie te onderzoeken.
Onze morele denkwereld is meer een politicus die stemmen zoekt en verzamelt dan een wetenschapper die de waarheid probeert te vinden. En ... de "sociometer is part of the elefant."
Moraal moest opnieuw uitgevonden worden na John Stuart Mill die zich enkel focuste op harm - do not harm others. Wanneer je een kip eet, doe je niemand kwaad, maar het ligt genuanceerder met moraal (wat hier even niet de focus heeft trouwens).
Dat vormt de brug naar een ander fenomeen van risico-nemen en zelfbehoud. Het voordeel van omnivoren is dat ze flexibel zijn in hun keuzemogelijkheden, er is altijd wel iets van voedsel te vinden. Het dilemma (Paul Rozin) is echter dat je steeds nieuw eten moet zoeken waarvan je van te voren niet weet of het veilig is. De omnivoren gaan dus door het leven, zo schrijft Haidt, met twee competing motives: neophilia (aantrekkingskracht van nieuwe dingen) en neophobia (angst voor het nieuwe). Liberals score higher on measures of neophilia, zij staan open voor nieuwe ervaringen, conservatieven scoren hoger op neophobia. De psycholoog Mark Schaller laat ons zien dat walging (disgust) een onderdeel is van ons behavior immuun systeem... Het was Jeremy Bentham die ons aanspoorde om vooral maximaal plezier en minimaal pijn te lijden en dat past het beste bij de liberale en individualistische visie. Als je moreel gefocust bent op het individu waarom zou je dan niet plezier najagen. Via deze omleiding komt de psycholoog uit bij de politiek van de VS met democraten die meer liberaal zijn en republikeinen die conservatief zijn. De eerste zien universele wetten, maar begrijpen niet goed hoe morele psychologie werkt en dat de olifant in charge is.
In het hoofdstuk, why are we so groupish, komt de professor aan bod. deze is eerder liberaal globetrotting universalist. Dit hoofdstuk laat zien dat de mens - professional 90% chimpansee is, en 10 % bij. We zijn niet altijd egoïstisch maar denken in 10% van de gevallen ook aan de groep. Dat hebben we moeten leren. Om als hoogleraar niet uit de toon te vallen geeft hij zelf het voorbeeld dat hij 10% nationalist is en toont een kleine vlag achterop zijn auto, en de vlag van de Verenigde naties aan de tegenovergestelde zijde...Mensen zijn ook groep geneigd, groupish, ze houden ervan om teams, clubs en leagues of broeder en zustergemeenschappen te volgen. Moraal verblindt evenals het (ons) bindt.
De jaren 70 wordt vaak gezien als een "me-decade," de opkomst van homo economicus met fairness als leidend principe.
Hoe dit alles past om op een constructieve manier naar de toekomst te kijken verwoord de psycholoog met een eenvoudige visie op ideologieën waar deze verschillen in samenkomen. Ideologie is een set van beliefs over het functioneren van de maatschappij en hoe het beste deze in te richten voor de toekomst. En een van de meeste fundamentele vragen over ideologie is deze: behouden we de huidige sociale orde of veranderen we deze?
Dit verklaart veel van het huidige debat. zoals het klimaat. Conservatieven reageren sterker bij tekenen van gevaar... en liberalen voelen minder noodzaak voor orde, structuur en "closure."
Afsluitend, over de menselijke geest in termen van een metafoor, is dit eerder een gelaagde processor in plaats van een logische operator.
De mens leeft dus verdeeld dor politiek en dit is niet door goed of slecht, maar omdat onze hersenen groepsgewijs rechtvaardig denken, we zijn diepgewortelde intuïtieve wezens wiens buikgevoel de rationele denken stuurt...
Reacties