Niet alles is te koop (Michael Sandel)
De titel van dit boek en het imago van de auteur, Michael Sandel - hoogleraar politieke wetenschappen - kwam ik eerder tegen bij het boek van het Algemeen Goed, van Jean Tirole. Deze klaagt dat Sandel te populair schrijft. Maar na het lezen van dit boek, vraag ik me dat toch wel af.
Niet alles is te koop, is een mooie titel voor een probleem dat zich duidelijk manifesteert in onze maatschappij, dat alles namelijk wel te koop is. De voorbeelden die Sandel aandraagt vallen in vijf categorieën, en een even aantal hoofdstukken.
Moet je kinderen bijvoorbeeld stimuleren met geld om hogere cijfers te halen of om in de zomer als een soort werk boeken te laten lezen, iets wat ze anders niet zouden doen. Als vader moet ik bekennen dat ik dit soort acties wel eens geprobeerd heb. Op kleine schaal. Onschuldig.
De essentie waar Sandel tegen ageert is het crowding-out effect. De externe geldelijke motivatie verdringt de interne motivatie als passie en dergelijke. In een Zwitsers dorp hield men een experiment om kernafval te bergen en bracht men geld als tegendienst als men voor zou stemmen in een bepaald dorp. Dat bleek averechts te werken. Het geld riep argwaan op. Dan is het op zich al geen probleem zou je kunnen zeggen.
De voorbeelden waar het boek mee begint - populair gezegd: "voor je beurt gaan" - zijn die van de wachtrij. Mensen met meer middelen betalen om niet in een wachtrij te hoeven staan. Voorkeursbehandeling bij ziekenhuizen op luchtvelden, de handel in entreekaarten met steeds een ethisch dilemma: diegene die een entreekaart doorverkoopt doet dat met het argument dat iemand anders daar meer waarde aan hecht en dus een hogere prijs voor geeft. Het evenwicht komt op een soortgelijke manier tot stand waar alle partijen beter van worden.
In de zorg zijn de nuanceringen al complexer om te beantwoorden en dat is ook de gedachte die blijft hangen: economen zijn niet goed in het beargumenteren van ethische kwesties, maar in het berekenen van keuzes en het effect van prikkels.
In het derde hoofdstuk komt verdringing verder tot voorbeeld bij het kopen van bruiloft-toespraken of gekochte verontschuldigingen en het eerder genoemde kernopslag. Hoofdstuk vier gaat o.a. over het verzekeren. De levensverzekering kan op alle manieren ingezet worden. Overigens zocht ik de ontstaansgeschiedenis na van de levensverzekering en die stamt al uit de 19de eeuw. Lang voordat de econoom echt zijn plaats begon in te nemen. Weddenschappen kunnen ook elke vorm aannemen, waar de vraag is of ethiek nog overeind blijft.
Het boek sluit af met een hoofstuk over naamrechten. het verhandelen van handtekeningen, openbare marketing (op taxi's lijkt dat normaal maar op scholen?) Sandel is ook tegen de commercialisering van onderzoeken, zoals die door farmaceutische of oliebedrijven wordt uitgevoerd of gefinancierd. Tja er zijn grenzen, maar niet iedereen hoeft hier aandacht aan te besteden.
Toch vond ik het geen onnodig boek. Niet alles is te koop. Of de stelling dat de economie van de markt geheel doorgedrongen is tot de economisering van de maatschappij is maar de vraag. En ieder geval is het dan de vraag of De Econoom daar verantwoordelijk mag gesteld worden?
Reacties