X-events / De perfecte ramp (John Casti)
De perfecte ramp is de Nederlandse titel van het oorspronkelijke boek, X-events, van wiskundige John Casti. Ik had nog nooit van de auteur of het boek gehoord, en bij lezen verbaasde het me dat het onderwerp bijzonder actueel was: een wereldwijde pandemie, is namelijk een van de eXtreme gebeurtenissen die kan voorkomen, en dat schreef de auteur in 2012, 2013. Daarmee krijgt hij direct alle aandacht.
"Het einde van de wereld," als ondertitel is natuurlijk ook wel een aandachtstrekker.
De eerste extreme gebeurtenis is een wereldwijde internet-storing die hij voorspelt. We zitten opgescheept met een computer netwerk dat ontworpen is in de jaren zestig, en dat allerlei gebreken en beperkingen vertoont. Zo schrijft hij. Zo is er het probleem van het centrale beheer van de Name Spaces dat bestaat uit het internet protocol, IP en het Domain Name System (DNS) dat een bottleneck kan worden. Er wordt hard gewerkt aan de uitbreiding van het systeem - waar de auteur overigens weinig aandacht aan besteedt, maar een langdurige storing acht hij zeer waarschijnlijk.
Ik ook, zonder de technische onderbouwing te kunnen geven. De details komen wel aan bod. Bijvoorbeeld dat in landen als Egypte de poorten naar het internet maar door een aantal (vier) partijen wordt doorgegeven, of de kabels die over de zeebodems liggen, bijzonder gevoelig zijn voor aardbevingen en andere gevaren. Het grootste gevaar voor de storing is de mens zelf, zo lijkt het. Het zijn meestal de hackers die dan wel een experiment dan wel doelgericht problemen veroorzaken. Echt voorspellen van een cash is toch nog wel moeilijk.
In een ander x-event dat van de voedselketen is mijn kennis nog minder en vooral de inschatting of - door bijvoorbeeld een bijen-sterfte de voedselproductie tot stilstand kan komen echt klopt. Dat zaden in Siberië worden opgeslagen voor toekomstige calamiteiten is misschien wel een betere indicator dat experts inschatten dat er grote problemen kunnen voorkomen.
Dat via een elektromagnetische impuls alle elektronica-apparatuur het begeeft lijkt me ook erg onwaarschijnlijk, maar juist dat het kan gebeuren maakt het interessant. Een nucleaire ramp of de inslag van een meteoriet is natuurlijk iets wat niemand zal uitsluiten. Dat onze vijand al als een rotsblok op ons afkomt en dat Defensie daar nu al op de wacht staat is wat weinigen zullen begrijpen, maar niet minder reeel is.
En dan die pandemie. Een x-event waar we naar stonden te kijken en nu midden inzitten. Het is gebeurt en wat nu nog niemand weet is of het nog veel grotere en verwoestende vormen kan aannemen...
Of robots doordraaien en ons leven overnemen acht ik ook nog niet zo waarschijnlijk, maar hier denk ik persoonlijk dat net zoals met alle technologie - denk aan Facebook - de positieve en negatieve effecten zullen toeslaan. Dat internet veel mogelijk heeft gemaakt, maar ook hackers en boycotters en andere criminaliteit heeft aan getrokken is natuurlijk inherent aan het (menselijke) systeem. Dus ook Robot zullen deels tegen ons gebruikt worden.
als laatste ... wereldwijde deflatie. Die vond ik ook interessant. Want juist met het "helikopter-geld" denk iedereen aan inflatiedreiging. "Maar het Japanse scenario laat zien dat, ..." deflatie ook mogelijk is. Dat Japan nog gewoon "doordraait," is ook zo trouwens. Dat die x-gebeurtenis valt nog mee.
En dan de basis, hier begint het boek natuurlijk mee. Casti gaat verder dan en met de zwarte zwaan van Taleb (verschil tussen de gewone normaalverdelingen en Fait-tails), en betoogt dat de zwarte zwaan niet geheel onvoorspelbaar is. Hij gebruikt hiervoor al de kennis die in 1988 beschikbaar was van Tainter die schreef over het verval van complexe samenlevingen. Dit vindt plaats in een proces van toenemende kosten die door nieuwe lagen in het systeem nodig zijn om nieuwe oplossingen te vinden, maar waar elke nieuwe investering gepaard gaat met afnemende meeropbrengsten. Uiteindelijk wordt het systeem te zwaar en kantelt het (mijn vertaling).
"Complexiteit heeft vele gezichten:" emergentie (het eerste complexiteitsprincipe) is dat het systeem een eigenschap heeft dat niet bekend is bij de onderliggende delen, en dus ook niet uit het begrip van het onderdeel af te leiden is. Een voorbeeld is een file. De Rode koningin-hypothese (principe II) stelt dat je - in lijn met Tainter - een systeem moet blijven innoveren omdat het anders ingehaald wordt door een ander concurrerend systeem. Het voorbeeld is hier van outsourcing van werk naar China door toenemende wetgeving in het westen die arbeid duurder maakt. Principe III: voor niets gaat de zon op. Er zijn buffers nodig om tegenwicht te geven aan toegenomen efficiëntie die tot te grote risico leiden. (denk aan Just-in-Time, versus Just-in-case - vb dat overigens niet genoemd wordt). Goldilock (CP IV): vindt het evenwicht tussen bemoeienis met regels en vrijheid (voor ondernemers), of een gesloten en open bancair systeem. V: Onbeslisbaar / onvolledigheid. Er zijn altijd situaties die onbeslist blijven, door het gebrek aan rekenkracht dan wel andere beperkingen. Deze zijn dus te complex, ook al denkt men achteraf deze gebeurtenis te hebben kunnen verklaren. VI: het vlindereffect. De laatste is (VII) de wet van de vereiste variëteit. volgens de auteur het belangrijkste principe van dit boek: het controlesysteem moet minstens even complex zijn als het te controleren systeem. Het ludieke voorbeeld hier is dat van belastingontduiking (in Griekenland): de beslissing controles zijn altijd ontoereikend om dat van de variëteit in de bevolking dat het probeert aan te kunnen.
In deel drie gaat het om het kantelpunt, wat men doet voor en na de crisis. Kon de verandering worden voorspeld? Het gaat om het vinden van waarschuwingssignalen. Een bepaald niveau van bv fytoplanktonpopulatie kan een aanwijzing zijn van een aanstaand verval. Uiteindelijk kunnen we tegenwoordig computersimulaties inzetten om kantelpunten inzichtelijk te maken...
Reacties