Eenvoud
Dit is een van de deugden van Comte-Sponville, en een die me meer dan de andere deugden (samen met ...) aan het denken gezet hebben...
- - - -
Eenvoud.
"Nederigheid mist soms eenvoud vanwege de ontvouwing die het veronderstelt. Jezelf beoordelen is jezelf veel te serieus nemen. De eenvoudige mens denkt niet na over zoveel problemen met zichzelf. Misschien komt het omdat hij zichzelf accepteert zoals hij is? Dat zou te veel zijn om te stellen. Hij aanvaard zichzelf, noch verwerpt zichzelf. Hij ondervraagt zichelf niet, hij contempleert zichzelf niet, of overweegt zichzelf niet. Hij prijst, noch veracht zichzelf. Hij is wat hij is, eenvoudigweg – omdat ‘zijn’ een te groot / belangrijk woord lijkt voor zo’n nietig bestaan – en doet wat hij doet, zoals ieder van ons, maar hij vindt het geen gespreksonderwerp, zelfs niet iets om over na te denken. Zoals de vogels in het bos, vederlicht en altijd stil, zelfs als ze zingen, zelfs als ze neerstrijken. Het echte is voldoende voor het reële, en eenvoud is het reële op zichzelf. Op deze manier is de eenvoudige mens een echt individu, teruggebracht tot zijn eenvoudigste expressie. Is het zingen zijn eenvoudigste uitdrukking? Soms is het zingen; meestal stilte en altijd is het leven. De eenvoudige mens leeft op dezelfde manier als hij ademt, zonder verder oponthoud inspanningen of glorie, zonder verdere gevolg of schande. Eenvoud is geen deugd die iets toevoegt aan het bestaan. Het is het bestaan zelf in de mate dat niets aan het bestaan toevoegt. Daarom is het de lichtste van de deugden, de meest transparante en de zeldzaamste. Het is het tegenovergestelde van literatuur: het is een leven zonder zinswendingen en zonder leugens, zonder overdrijving, zonder grootspraak. Het is het onbeduidende leven en het is het ware leven. Eenvoud is het tegenovergestelde van dubbelhartigheid, complexiteit, pretentie. Daarom is het zo moeilijk. Is het bewustzijn niet altijd dubbel, omdat alleen het bewustzijn kan van iets zijn? Is de werkelijkheid niet altijd complex omdat oorzaken en functies met elkaar zijn verweven? Is geen enkel mens pretentieus, vanaf het moment dat hij probeert na te denken? Is er iets eenvoudiger dan domheid, onbewustheid en nietigheid?
De eenvoudige mens mag zichzelf deze vragen niet stellen. Maar dat zou deze ook niet teniet doen, noch zou het voor ons voldoende zijn om ze op te lossen. Eenvoud is geen dwaasheid. Maar deze vragen zouden niet genoeg zijn om de eenvoud van alles teniet te doen, en ook niet de deugd die daarmee verband houdt. Intelligentie is niet synoniem met hinder, complicatie of snobisme. Het is waar dat de werkelijkheid complex is, en zonder enige twijfel is deze oneindig complex. We kunnen nooit klaar zijn met het beschrijven of uitleggen van een boom, een bloem, een ster, een steentje... Wat niet belet dat ze gewoon zijn wat ze zijn ze zijn (ja: eenvoudig en precies wat ze zijn, zonder enige fout, zonder enige dubbelhartigheid, zonder enige pretentie), noch dwingt het iemand om te verdwalen in deze oneindigheid van beschrijving of kennis. Complexiteit van alles: eenvoud van alles. "De roos heeft geen reden, hij bloeit omdat hij bloeit, hij maakt zich geen zorgen over zichzelf, ze wil niet gezien worden...”. Is er iets ingewikkelder dan een roos voor iemand, die haar wil begrijpen? Is er iets eenvoudigers, dan voor iemand die niets wil? Complexiteit van het denken: eenvoud in zien. «Alles is eenvoudiger dan wat we ons kunnen voorstellen - zei Goethe - en tegelijkertijd ingewikkelder dan we kunnen bedenken». Complexiteit van de oorzaken: eenvoud van de aanwezigheid. Complexiteit van het werkelijke: eenvoud van het zijn. «Het tegenovergestelde van zijn is niet "niets", schrijft Clement Rosset, "maar het dubbel(zinnig)e." Het tegenovergestelde van eenvoudig is niet het complexe, maar het valse.
Eenvoud bij de mens – eenvoud als deugd – bestaat niet uit het ontkennen van het bewustzijn of het denken. Het wordt eerder erkend in haar vermogen om, zonder het te annuleren, jezelf ervan te bevrijden, zodat je niet het slachtoffer of gevangene ervan wordt. Laten we toegeven dat elk bewustzijn dubbel is, omdat het het bewustzijn van een object (intentionaliteit) veronderstelt en het bewustzijn dat het verwerft (reflexiviteit). Maar dit bewijst niets als het geval tegen de eenvoud van de werkelijkheid, noch van het leven, noch zelfs van puur, pre-reflectief en pre-predikend bewustzijn, zonder welke geen prediking of geen enkele reflectie zou mogelijk zijn. Eenvoud is geen onbewustheid, eenvoud niet domheid: de eenvoudige mens is geen eenvoudige mens. Eenvoud is eerder "het tegengif voor reflexiviteit en intelligentie, omdat het verhindert dat deze toenemen, zichzelf verliezen en verliezen wat echt is, zichzelf serieus nemen, een scherm worden en uiteindelijk een obstakel vormen voor datgene wat ze willen onthullen of ontdekken. De Eenvoud leert iemand zich los te maken, of beter gezegd, het is deze onthechting van alles en van jezelf: “Geef toe – zoals Bobin zegt – verwelkom wat komt zonder iets te behouden als je eigen...' Eenvoud is naaktheid, onteigening, armoede. Jouw enige rijkdom is alles. Je enige schat is niets. Eenvoud is vrijheid, lichtheid, transparantie. Eenvoudig als lucht, vrij als lucht: eenvoud is de sfeer van de het denken is als een raam dat openstaat voor de grote adem van de wereld, voor het oneindige en stille aanwezigheid ia van alles... Is er iets eenvoudiger dan de wind? Er is iets meer luchtig dan eenvoud?
Misschien is eenvoud intellectueel gezien niets meer dan gezond verstand, dan het juiste oordeel wanneer het niet wordt gehinderd door wat men weet of gelooft, terwijl dat wel zo is open voor het echte, voor de eenvoud van het echte, en wanneer hij handelt alsof hij er altijd al was nieuw in elk van zijn activiteiten. Het is de reden dat het geen slachtoffer van zichzelf is hetzelfde: heldere rede, geïncarneerde rede, minimale rede, zo je wilt, maar voorwaarde van alle redenen. Tussen twee demonstraties, tussen twee hypothesen, tussen twee theorieën hebben wetenschappers de gewoonte om de eenvoudigste te verkiezen: ze wedden op de eenvoud van de werkelijkheid, meer dan door de kracht van onze geest. Deze verkiezing, waar geen bewijs voor is, is echter gezond verstand. Ikzelf heb vaak geklaagd dat filosofen, vooral hedendaagse, meestal de tegenovergestelde keuze maken en de voorkeur geven aan de meest gecompliceerde, de donkerste, het ingewikkelde... Dit beschermt hen tegen elke weerlegging, maar maakt hun theorieën duidelijk Ze zijn even onwaarschijnlijk als saai. De complicatie, niet van de werkelijkheid, maar van het denken: is een slechte complicatie. Het verdient de voorkeur "een simpele waarheid en ‘naïef’, zoals Montaigne zei, evenredig aan de complexiteit van de werkelijkheid, indien nodig, maar zonder de complicaties van onze geest toe te voegen of verwar haar met hen. Intelligentie is de kunst om het meest complexe tot het meest simpele te reduceren, en niet andersom. Het is de intelligentie van Epicurus, van Montaigne, van Descartes... en vandaag die van onze wijze mannen. Is er iets eenvoudiger dan E=mc2? Eenvoud van de werkelijkheid, zelfs als deze complex is; helderheid van denken, zelfs als het moeilijk is. ‘Aristophanes, de grammaticus, begreep er niets van’, schrijft Montaigne – toen hij Epicurus bekritiseerde vanwege de eenvoud van zijn woorden en het doel van zijn welsprekendheid, die uitsluitend bestond uit de helderheid van de taal». Door waarom dingen op een ingewikkelde manier gedaan moeten worden als ze ook gedaan kunnen worden een eenvoudige vorm, lang als het kort kan zijn, donker als het kan kun je duidelijk maken? En welke waarde heeft een gedachte die niet eenvoudig, kort en bondig is duidelijk? Aan onze sofisten wordt een aangetaste onduidelijkheid toegeschreven. Ik geloof het niet. Welke Ze beïnvloeden de diepte, en daarvoor is duisternis nodig. Een beetje diep water kan alleen diep lijken als het duister is... Jouw argumenten zouden meer overtuigend zijn als ze duidelijker waren. Maar als ze overtuigend waren, zouden ze dat ook moeten zijn donker?
Dit is niets nieuws. De scholastiek is eeuwig, of beter gezegd: elk tijdperk heeft dat zijn eigen scholastiek. Elke generatie heeft zijn sofisten, zijn bedriegers, zijn kostbare gekken (preciosos ridiculos), zijn pedanten.
Descartes zei, in tegenstelling tot de pedanten van zijn tijd, iets essentieels dat de moeite waard is ook voor de onze:
«Hun manier van filosoferen is zeer comfortabel voor de middelmatige geesten; omdat de onduidelijkheid van de verschillen en principes hen daarvan in staat stelt om zo vrijmoedig over alle dingen te spreken alsof ze het zouden weten en verdedigen alles wat ze zeggen tegen de meest subtiele en bekwame zonder dat deze hen kunnen overtuigen».
De duisternis beschermt. Complexiteit beschermt. Tegen de duisternis en complexiteit, verzet Descartes zich ‘tegen extreme eenvoudige en voor de hand liggende principes" die hij zelf toepast, waardoor iedereen zijn filosofie kan begrijpen en bespreken. Het is niet bedoeld om jezelf te beschermen. Eenvoud is ook een intellectuele deugd.
Maar bovenal is het een morele en zelfs spirituele deugd. Transparantie van de blik, zuiverheid van hart, oprechtheid van spraak, rechtschapenheid van ziel of van gedrag… Het lijkt alsof we haar alleen maar indirect kunnen benaderen. Maar eenvoud is geen zuiverheid, het is geen oprechtheid, dat is het niet rechtvaardigheid… Fénelon wijst er bijvoorbeeld op:
"we zien veel mensen die wel oprecht zijn zonder eenvoudig te zijn: ze zeggen niets waarvan ze denken dat het niet waar is, ze willen alleen maar slagen voor wat ze zijn, maar ze zijn voortdurend bang om door te gaan voor wat ze niet zijn; dat zijn ze altijd zichzelf bestuderen, al hun woorden meten als met een kompas en al hun gedachten en het herzien van alles wat ze hebben gedaan uit angst dat ze dat zouden doen te veel gedaan of gezegd".
Kortom, ze zorgen te veel voor zichzelf, zelfs als het om goede redenen is, wat het tegenovergestelde is van eenvoud. Dat wil niet zeggen dat je niet aan jezelf kunt denken. «Door eenvoudig te willen zijn, schrijft Fénelon – nemen we afstand van eenvoud». Het gaat erom dat je niets beïnvloedt, noch zelfs eenvoud. Het is beter om simpelweg egoïstisch te zijn dan genereus te zijn. Het is beter eenvoudigweg wispelturig te zijn dan de trouw te veinzen. Wat niet betekent, nogmaals, dat eenvoud gereduceerd wordt tot oprechtheid, tot de afwezigheid van hypocrisie of een leugen, maar eerder de afwezigheid van berekening, van kunstgrepen, van uitwerking. Een simpele leugen is beter dan een berekende oprechtheid. "Deze mensen zijn oprecht", vervolgt Fénelon, "maar ze zijn niet eenvoudig." hen; Ze zijn er niet zich op hun gemak voelen bij anderen, en anderen zich niet op hun gemak voelen bij hen; Ze hebben er geen losheid, geen vrijheid, geen naïviteit, geen natuurlijkheid; we zouden graag plus enkele minder regelmatige en meer onvolmaakte mensen, sommige mensen die dat wel waren minder getroffen. Dit is de smaak van de mensen en ook die van God: zij willen zielen die niet voor zichzelf zorgen en dat ook niet altijd lijken te zijn bijwerken voor een spiegel». Eenvoud is spontaniteit, toeval onmiddellijk met zichzelf omgaan (inclusief wat men over zichzelf negeert), vrolijke improvisatie, desinteresse, onthechting, minachting voor het demonstreren, voor winnen, door te lijken... Vandaar de indruk die het geeft van vrijheid, van lichtheid, van gelukkige naïviteit. ‘Eenvoud’, schrijft Fénelon, ‘is een rechtschapenheid van de ziel elimineert elk nutteloos onderzoek van zichzelf en haar daden. […] Het voelt vrij op zijn reis, omdat hij nooit stopt met het aanraken van kunst». De eenvoud is zorgeloos (despreocupada), maar niet onbezorgd (descuidada): ze is bezorgd over wat echt is, niet over zichzelf. Het is wat tegenovergestelde van eigenliefde. Fénelon zegt ook: ‘Zoals je intern bent van zichzelf losgemaakt door de onderdrukking van welk vrijwillig onderzoek dan ook, wordt men gedraagt zich natuurlijker. […] Hoewel authentieke eenvoud soms lijkt op een beetje onzorgvuldig en onregelmatig, het heeft een geur van openhartigheid en waarheid waar mensen naar luisteren Hij is gevoelig, enigszins naïef, lief, onschuldig, gelukkig, kalm, die er plezier in heeft als: met zuivere ogen wordt het nauwlettend en voortdurend geobserveerd». Eenvoud is vergetelheid van jezelf, daarom is het een deugd: het is niet het tegenovergestelde van egoïsme, zoals vrijgevigheid, maar het tegenovergestelde van narcisme, pretentie en toereikendheid. Hij kunt u tegenwerpen dat vrijgevigheid meer waarde heeft. Ja, zolang het ego blijft en domineert, terwijl niet alle vrijgevigheid eenvoudig is (wat een toereikendheid gevonden bij Descartes!), is absolute eenvoud altijd genereus (hoe vrijgevigheid van Sint Franciscus!). Dat komt omdat het ego slechts het geheel is van illusies die hij over zichzelf heeft: narcisme is geen gevolg van het ego, maar het begin ervan. Vrijgevigheid overwint het; eenvoud lost het op. Vrijgevigheid is een inspanning; eenvoud, een rust. Vrijgevigheid is een overwinning; de eenvoud, vrede. Vrijgevigheid is een kracht; eenvoud, een genade.
-- Jankelevitch zag duidelijk dat, zonder eenvoud, elke deugd de essentie zou missen. Welke waarde zou er schuilen in beïnvloedde dankbaarheid, aangetaste nederigheid, moed waarvan het enige doel was om te pronken? Ze zouden noch dankbaarheid noch nederigheid noch moed zijn. Bescheidenheid zonder eenvoud is valse bescheidenheid. Een oprechtheid zonder eenvoud is exhibitionisme of berekening. Eenvoud is de waarheid van deugden: geen van hen is zichzelf, tenzij ze bevrijd zijn van de zorg om te verschijnen en te verschijnen zelfs vanuit de zorg om het zijn (ja: bevrijd van zichzelf!), als dat tenminste niet het geval is beïnvloed, kunstmatig en pretentieus. Hij die alleen in het openbaar moedig is, is genereus in het openbaar, deugdzaam in het openbaar, is niet echt moedig, genereus of deugdzaam. En degene die alleen maar eenvoudig is in het openbaar (er zijn sommigen die de Het eerste wat komt, maar als ze dan in de spiegel kijken, trakteren ze zichzelf jij) bent gewoon gemanierd. "De aangetaste eenvoud", zei La Rochefoucauld – is een delicaat bedrog». Dus zonder eenvoud, allemaal De deugd is verdraaid, alsof hij leeg is van zichzelf, alsof hij vol is van zichzelf. Integendeel, Authentieke eenvoud elimineert gebreken niet, maar maakt ze eerder draaglijker: Gewoon egoïstisch zijn, gewoon laf, gewoon ontrouw zijn is nooit het geval geweest verhinderde dat iemand verleidelijk of aardig was. Integendeel, de pretentieuze idioot, de hypocriete egoïst, de ijdele lafaard, of de aanmatigende die zich voordoet als romanticus of die opschept over zijn liefdessuccessen zijn altijd ondraaglijk. Eenvoud is waarheid van de deugden en het excuus van de gebreken. Het is de genade van de heiligen en de charme van zondaars.
Het is echter duidelijk dat dit niet alles excuseert; eigenlijk is het minder één Pardon, een verleiding. Maar wie het als zodanig zou willen gebruiken, zou het tekortschieten eenvoud.
De eenvoudige is degene die niet doet alsof, die geen aandacht schenkt (aan zichzelf, aan de zijne). imago, aan zijn reputatie), dat niet berekent, dat geen valstrikken, geheimen, seconden kent bedoelingen, programma's, projecten... Is eenvoud een deugd van de kindertijd? Nee Ik ben er heel zeker van. Het is eerder een kindertijd als een deugd, maar dan een kindertijd herontdekt, heroverd, alsof ze bevrijd is van zichzelf, van deze imitatie van de volwassenen, van dit ongeduld om ouder te worden, van deze ernst van het leven, van dat het grote geheim van jezelf zijn... Eenvoud leer je slechts beetje bij beetje.
Kijk naar Clara Haskil die Mozart of Schumann vertolkt. Geen kind zal nooit de Variaties in C majeur of de Scènes uitvoeren zoals deze oude dame kinderen; geen enkel kind zou deze werken met zoveel gratie, zoveel poëzie, zoveel interpreteren lichtheid, zoveel onschuld afkomst… Het is de kindertijd van de geest, waar kinderen bijna nooit naar toe gaan zij hebben toegang.
Eenvoud is een deugd en een genade. Het bevat de geest van de evangeliën: «Kijk naar de vogels in de lucht: ze zaaien niet en oogsten niet ze verzamelen zich in schuren, en toch is je vader die in de hemel is voedt... Kijk hoe de lelies van het veld groeien, ze zwoegen niet en spinnen niet...'. De Voorzichtigheid herinnert ons eraan dat we niet eeuwig zo kunnen leven. intellectuele deugd tegen geestelijke deugd. Wie ziet niet dat voorzichtigheid noodzakelijker is en hoogste eenvoud? De hemelse Vader voedt zijn kinderen heel slecht en doet er verstandig aan dat niet te doen leef als een vogel. Maar het is ook verstandig om de wijsheid niet helemaal te vergeten Het is gemaakt van eenvoud. De wijsheid van de dichter: «We gaan van hier naar daar kijken overal verspreidde zich een vreugde in kruimels, en de sprongen van een mus onze enige kans om van God te genieten, verspreid over de hele aarde». Voor God, alles is eenvoudig; Voor het simpele is alles goddelijk. Zelfs werken, zelfs pogen. “Maak je geen zorgen over morgen: morgen zal zich zorgen maken over zichzelf dezelfde. Elke dag heeft zijn verlangen...”. Het is niet verboden om te planten of te oogsten. Maar Waarom zou u zich tijdens het zaaien zorgen maken over de oogst? Waarom missen planten bij het oogsten? Eenvoud is een aanwezige deugd, een deugd actueel, daarom is elke deugd alleen echt als ze eenvoudig is. Het is niet verboden om te doen projecten, programma's, berekeningen... Maar daar zit geen eenvoud in, en daarom ook niet noch deugd. Alleen de toekomst is serieus en ingewikkeld. Alleen het heden is eenvoudig.
Eenvoud is de vergeetachtigheid van jezelf, trots en angst: het is stilte tegen rusteloosheid, vreugde tegen zorgen, lichtheid tegen ernst, spontaniteit versus reflectie, liefde versus eigenliefde, waarheid versus pretentie... Het 'ik' blijft natuurlijk bestaan, maar als verlicht, gezuiverd, bevrijd ("losgemaakt van zichzelf, losgemaakt van elk koninkrijk"). Het is lang geleden dat het 'Ik' zijn zoeken naar de verlossing heeft opgegeven, hij geeft niet langer om de zijne veroordeling. Religie is te ingewikkeld voor hem. Zelfs de moraal is dat te ingewikkeld voor hem. Waarom deze voortdurende reflecties op jezelf? dezelfde? Je zou nooit klaar zijn met het onderzoeken van jezelf, het beoordelen van jezelf, het veroordelen van jezelf... Onze beste acties zijn verdacht; onze beste gevoelens, fouten. De eenvoudige man weet het en lacht erom. Niet geïnteresseerd genoeg zichzelf om over zichzelf te oordelen. Barmhartigheid neemt bij hem de plaats in van de onschuld, of onschuld misschien, van barmhartigheid. Het wordt niet serieus of tragisch genomen. Volg je Ik loop met een licht hart, mijn ziel in vrede, zonder doelstellingen, zonder nostalgie, zonder ongeduld. De wereld is zijn koninkrijk en het is genoeg voor hem. Het heden is jouw eeuwigheid en vult hem. Hij hoeft niets te bewijzen, want hij wil nergens op lijken. Geen van beide Je hoeft ook niets te zoeken, want alles is aanwezig. Is er iets eenvoudiger dan eenvoud? Is er iets lichters? Eenvoud is de deugd van de wijzen en wijsheid van de heiligen."
Reacties