Homo Deus (Yuval Noah Harari)
Een korte geschiedenis van morgen.
Dit boek bestaat uit drie delen. Het was het boek wat me het meeste aansprak van de drie boeken van de schrijver (Sapiens, HD en 2 lessen...).
Deel 1 gaat over hoe de Homo Sapiens de wereld veroverden, deel twee hoe ze zingeving aan de wereld gaf en deel drie over hoe ze de controle over de wereld verloor. Pardon, controle verloor? Dat moet je weten dat Harari een historicus is, die door terugdenkt, vooruitdenkt.
Dit laatste deel is de toekomstinschatting van de auteur. Deze schets wordt ingekleurd in het hierop volgende boek: lessen voor de 21ste eeuw.
Hoofdstuk negen (9) uit deel drie sluit aan bij de stelling uit het eerdere hoofdstuk dat in onze nieuwe eeuw het liberalisme en individualisme obsoleet dreigen te worden, door technische uitvindingen die het individu zijn vrije wil zal ontnemen. Dit heeft effect op het democratische proces waarbij individu centraal staat.
- De mensen verliezen hun economische en militaire nut en dus zal het economische en politieke systeem ze weinig waarden bieden
- Dit geldt niet voor de groepen en collectieven maar wel voor het individu
- Sommige individuen houden waarden, maar dit wordt niet meer dan een uitzonderlijke elite.
Vroeger vocht men nog van man tot man, maar die tijd is voorbij, waarin een soldaat waarde had. Nu wordt oorlog gevoerd met de laatste technologie en een select gezelschap supersoldaten. Experts.
Wat doen we met al die "oppervlakkige" mensen, wanneer computerkracht de meeste taken kan overnemen, en beter kan uitvoeren? Gedurende de geschiedenis was de arbeidsmarkt op te delen in drie sectoren: landbouw, industrie en diensten. Tot 1800 werkte de meeste in de landbouw. In 2010 werkt 2% in landbouw, 20% in de industrie en 78% in diensten...
Hoe overleeft het liberale geloof met de opkomst van supermensen? Het liberalisme overleeft niet in een wereld waar de meeste mensen overbodig worden en met slechts een paar procent super-experts... Welke nieuwe ideologie vult deze leegte op?
Harari ziet twee scenario's, de nieuwe religie komt niet uit Afghanistan, maar uit Silicon Valley, en is op te delen in Technoreligie en Datageloof. De eerste is het meest conservatieve, en meent dat de mens zijn beste tijd gehad heeft op aarde en dat er een Home Deus ontworpen moet worden - techno-humanisme - die de minderwaardige mens moet vervangen. WEIRD (Western, educated, industrialized, rich en democratic) is het acroniem waar de homo sapiens hun studiegebied zich op hebben geconcentreerd en, (ook) Harari ziet de opkomst van positieve psychologie aan het doorslaan is. We hebben geen oog meer voor het oplossen van problemen en zwakheden, de mens moet alleen nog maar beter worden.
Als het belangrijkste van de (oude) mens, zijn wil is (wilskracht) dan gaat met de technologie van vandaag die wil ondergeschikt worden en daardoor verliest de mens zijn eigen controle. Over "zichzelf." Paradoxaal genoeg.
Het laatste hoofdstuk behandelt, het geloof of de religie in data. Dit "Dataisme," is het geloof dat alles in het leven een flow van gegevens is en dat elk fenomeen zijn waarde ontleent aan deze stroom dan wel deze stroom beïnvloedt. En de retorische vraag is of dit wel klopt, data mensen algoritmes of data zijn en wat belangrijker is: geweten / bewustzijn of intelligentie (die in computers zit)?
... "Science is replacing evolution by natural selection with evolution by intelligent design," Harari said. The driving forces behind these new designs will be the companies that own the data and algorithms. We might also see life breaking out from the confines of organic compounds, Harari added (BDtechtalks). Deze uitspraak is nog te vinden in Sapiens. Hoe staat het daar nu mee?
-- 30 augustus 2025. Artikel De Tijd uit 2024 over Nexus (niet gelezen):
Yuval Noah Harari ('Als we niet oppassen, beëindigt AI de menselijke heerschappij over de aarde' ) ... [is] dankzij de bestsellers 'Sapiens' en 'Homo Deus' wereldwijd een vooraanstaande denker, formuleert in een nieuw boek gitzwarte bedenkingen bij de doorbraak van AI. Hij is bang dat we krachten over ons afroepen die we niet kunnen beheersen.
Wat is informatie? Met die denkoefening trapt Yuval Noah Harari zijn jongste boek ‘Nexus’ af. Informatie, ... heeft eigenlijk geen directe link met de realiteit. Ze representeert niet. Wat informatie wel doet, is connecteren: ideeën verbinden en een sociale orde organiseren. Het maakt van informatie en informatienetwerken - nexussen - dé bepalende krachten in de menselijke geschiedenis. Het christendom is een informatienetwerk, de Sovjet-Unie was dat ook, een heel succesvol zelfs.
Wie 'Sapiens' las, ..., herkent daarin een voortzetting van zijn voornaamste argument: de reden waarom de homo sapiens boven alle andere diersoorten is uitgestegen, is ons vermogen om collectief te geloven in fictieve constructies. Dat kunnen wetten zijn, goden, bedrijven, geld of andere narratieven die niet bestaan in de fysieke werkelijkheid, maar die mensen in staat stellen op een of andere manier samen te werken.
Door netwerken van informatie ontstaan die gedeelde verhalen en worden ze in stand gehouden. Dat kan veel macht opleveren, die we dan weer slecht kunnen gebruiken. ‘Want als mensen slechte informatie aangereikt krijgen, hebben ze de neiging slechte beslissingen te nemen.’ En zo, waarschuwt Harari, durven we al eens krachten over ons af te roepen die we niet kunnen beheersen.
Want dat is wat ons volgens de auteur te wachten staat met de doorbraak van artificiële intelligentie (AI), nu nog in ‘embryonale fase’ weliswaar. Na meerdere decennia waarin we de grootste groei in de snelheid en de productie van informatie ooit meemaakten, zijn we op een punt gekomen dat informatie aan onze controle ontsnapt. ‘AI is een ongeziene bedreiging voor de mensheid omdat ze de eerste technologie in de geschiedenis is die beslissingen kan nemen en zelf nieuwe ideeën kan creëren’, schrijft Harari. Ja, de atoombom is een krachtig ding, maar die beslist niet zelf wie hij zal doden.
Wie aan een opkikker toe is, moet misschien ander leesmateriaal in huis halen, want Harari is aardedonker in zijn analyse. ‘Als we dit verprutsen, kan AI niet alleen de menselijke heerschappij over de aarde beëindigen, maar het licht van het bewustzijn zelf uitdoven en van het universum een rijk van duisternis maken’, klinkt het.
Harari is een denker die uitzoomt. Net zoals in zijn vorige boeken springt hij schaamteloos ambitieus tussen de millennia: van de Griekse mythologische figuur Phaëton naar een recent essay van de techbons Marc Andreessen en weer terug naar de canonisering van de Bijbel.
In ‘Nexus’ stelt Harari voor van AI de afkorting van alien intelligence te maken. Want hoe meer AI zal evolueren, hoe minder ze zal zijn gecreëerd door de mens.
Harari heeft zijn critici, ... zijn vermogen om de grote thema’s van vandaag in de breedst mogelijke context te plaatsen. 'Sapiens', eigenlijk gebaseerd op een inleidende cursus wereldgeschiedenis aan een universiteit in Tel Aviv, bombardeerde hem van lokale professor tot globaal orakel. Vandaag is hij, afgezien van twee uur meditatie per dag, een wandelend merk met 15 mensen in dienst.
In ‘Nexus’ stelt hij voor van AI de afkorting van alien intelligence te maken. Want hoe meer AI zal evolueren, hoe minder ze zal zijn gecreëerd door de mens, en hoe meer totaal vreemd ze zal zijn. We moeten AI niet afmeten aan menselijke intelligentie, maar ze zien als een totaal nieuw soort intelligentie, stelt hij. De eerste tekenen zijn zichtbaar. Toen AlphaGo, het AI-systeem van de Google-divisie Deepmind, in 2016 de beste speler ter wereld in het Japanse bordspel go versloeg, bleek één compleet bizarre en onverklaarbare zet van de computer cruciaal. De makers kregen niet uitgelegd waarom dat was gebeurd.
Nu al nemen computers beslissingen voor ons en vinden ze teksten en beelden uit. In enkele decennia zal AI nieuwe levensvormen kunnen creëren, al dan niet organisch. Dat verstoort niet alleen de evolutie, maar ook de democratie of ons financiële systeem. ‘Als steeds meer beslissingen worden genomen in een zwarte doos die we niet kunnen begrijpen en uitdagen, stopt de democratie met functioneren.’ En wat als centrale banken hun rentebeleid overlaten aan ongrijpbare algoritmes?
Aan doemscenario’s geen gebrek, maar Harari heeft het dan niet over een leger robots dat ons komt uitroeien of over andere hollywoodfantasieën. Wel over door AI gedomineerde informatienetwerken. Binnenkort kunnen we massaal informatie uitwisselen met entiteiten waarvan we denken dat ze mensen zijn. Of we knopen intieme relaties aan met AI en laten onze meningen en ons wereldbeeld erdoor veranderen. Als we niet oppassen, zitten we vast in één grote illusie, meent Harari.
En wat nu? Het is niet allemaal doffe ellende, zegt Harari. Uiteraard kan AI ook voor positieve doeleinden worden ingezet. Maar de goednieuwsshow laat hij aan de tech-CEO’s. Waar we als samenleving op moeten letten, is dat we een catastrofe afwenden door strikt toezicht. Harari vindt onder meer dat elke nieuwe AI-toepassing eerst moet worden onderworpen aan strenge veiligheidscontroles, net zoals we dat doen met een nieuw medicijn.
‘De geschiedenis leert dat de uitvinding van nieuwe informatietechnologie altijd een katalysator is voor grote historische veranderingen', stelt hij. 'Maar de geschiedenis is niet deterministisch en de toekomst wordt gevormd door de keuzes die we de komende jaren met z’n allen maken.’
'Nexus' is uitgegeven bij Thomas Rap, telt 528 pagina's. (Bron: De Tijd, Roel Verrycken, 14 september 2024, https://www.tijd.be/dossier/doorbraak-van-artificial-intelligence-ai/yuval-noah-harari-als-we-niet-oppassen-beeindigt-ai-de-menselijke-heerschappij-over-de-aarde/10564112.html)
Reacties