Tegen Stoicisme (Julien Offray de la Mettrie)

Nog een tegen-boek, iets dat niet veelvuldig voorkomt: een specifieke aanval op een stelling van iemand anders, of van iets anders. In het voorgaande - Tegen Empathie - was het wat algemener, tegen Seneca, gaat gericht in op de filosofie van Seneca in het bijzonder paradeert tegen het stoïcisme in het algemeen.

Het boek dat ik las is niet het hiernaast afgebeelde the Hedonist Alternative, op Amazon te vinden, als ook op Goodreads, waar het boek anti-Seneca in opgenomen is. Beide sites is er nog geen reviews opgenomen. Dat is typisch.
Het werkje anti-Seneca vond ik in "het gevecht om geluk," Seneca versus la Mettrie, uit een reeks boeken over het hetzelfde onderwerp (het gevecht om geluk) van uitgever errata Naturae war steeds twee opponenten het woord voeren.
In de tekst van Seneca komt natuurlijk het stoïcisme aan bod en daarin vond ik weinig nieuws, behalve dan de mythische aanklacht tegen de Romeinse filosoof omtrent zijn vermogende positie. Hij schrijft daarover: het maakt niet uit als stoïcijn om vermogend te zijn, als je er maar even prudent mee omgaat.

De tweede tekst is dan van Julien Offray de la Mettrie, een Frans filosoof uit het begin van de achttiende eeuw die tegen de traditie van de stoïcijnen is en voor de leefwijze van de epicuristen. Op zich is dit niet opvallend, behalve dat het stoïcisme in onze tijd volop aandacht krijgt en veel aanhangers heeft als gemoderniseerde stroming, terwijl de epicuristen dood lijken te zijn gebloeid (blijkens ook uit het feit dat noch bij Amazon, noch bij Goodreads er een review van dit boek is te vinden). Totdat de la Mettrie dus een ode heeft geschreven op het hedonisme.

Anti-Seneca begint met de aanval op de stoïcijnse leefwijze, "het zijn droevige mensen, die strikt en onbuigzaam zijn, terwijl wij vrolijk zijn en toegeeflijk... het zijn mensen die alleen maar ziel hebben en het lichaam ontkennen." Seneca noemt hij een hypochondrisch wezen, omdat zo redeneert hij, te wapen ging tegen de pleziertjes in het leven. "Hoe kan zo iemand over geluk schrijven."

De la Mettrie was zelf een arts en meende dat alles fysiek was, ook de geest, die plaats moest hebben in de hersenen. Daar komen alle zenuwen tezamen en die informeren over de gesteldheid van het lichaam. Beter dan dat systeem - waar het hart zelfs sneller of langzamer pompt afhankelijk van de gebeurtenissen om een mens heen - kan niets bepalen wat geluk is. Geluk is je goed voelen. Alle organen in je lichaam staan in contact met de omgeving en zijn perfect uitgerust om goede gevoelens te ervaren en dus uitgerust om lichamelijk genot te ervaren van alle indrukken om ons heen via onze sensoren, als smaak, reuk en gehoor. Het is dus onze natuur zelf, die het beste een oordeel kan vellen over wat geluk is. Geluk kan je voelen. En hoe langer dit gevoel doorleeft, hoe gelukkiger je bent.

Over deugd, een van de fundamenten van de filosofie van de stoïcijnen heeft de la Mettrie ook een mening: die is een verkapte vorm van status en heeft niets te maken met de organisatie om de mens heen. Voor de la Mettrie en de naturalisten (en materalisten) met hem, is de mens alleen in de natuur. Al het sociale is van geen enkele waarde. Het juridische systeem is arbitrair (want in elk land gelden andere regels) en is er op gericht om angst te creëren zodat mensen zich aan de regels houden.

Duidelijk provocerend en daardoor interessant. Zoals de gedachte tegen het stoïcisme, dat zoveel intelligente mensen ongelukkig zijn en de grootste schoften zoals moordenaars gelukkig rondlopen, niet geïntimideerd door hun wandaden...

De tekst is een lange monoloog, doorspekt met een aantal Latijnse referenties, omdat de la Mettrie het werk van Seneca afzet tegen andere filosofen uit die tijd (en latere tijden):

• Homo homino lupis (van Hobbes)
• Primus in orbe bonos fecit timor / Primus in orbe deos fecit timor (de angst was het eerste wat de goden schiepen)
• Heu! miseri, quorum gaudia crimen habent (arm zijn zij die zich schuldig voelen voor hun genot)
• Funerata est illa pars (dat deel is dood. Over de ongevoeligheid van de achillespees)
• Hos datum manus in isus (een cadeau voor dat doel gegeven. Gaat over de rol van wellust en het plukken van een prachtige bloem wanneer je deze tegen komt, zie ook to be or to have, Erich Fromm).

De monoloog wordt afgesloten met een conclusie. "Er rest me niets anders dan af te sluiten met een contemplatie van de grootheid van de natuur in haar eenvoud...

--
2018/09/de-hedendaagse-stoicijn