Kosten-baten-analyse van gedrag

Carlo Maria Cipolla was een Italiaanse economisch historicus die o.a. bekend is geworden door zijn fundamentele wetten van de dwaasheid.
De dwaas is iemand die niet beseft dat hij kwaad veroorzaakt aan andere personen en zonder dat hij daar zelf beter van wordt, bijvoorbeeld in tegenstelling tot de schurk of slechterik die wel beter wordt van zijn daden en anderen benadeelt. Dan is er ook nog het verschil tussen de dwaas en de idioot die (laatste) in vergelijking met de dwaas wel bewust is van zijn daden en ook nog meent dat hij anderen postief beïnvloedt of denkt dat anderen hem bewonderen. Hij gebruikt het voorbeeld van de automobilist die 's nachts rondrijdt met keiharde muziek. De idioot denkt in tegenstelling tot de dwaas dat men hem om deze (dwaze) actie bewondert.

Deze twee dimensie, de kosten-baten van de acties van een persoon en de dimensie eigen versus derden heeft Cipolla gebruikt om vier soorten van individuen te categoriseren (wikipedia):

• Intelligent: zijn zij die goed doen voor anderen, maar ook voor zichzelf
• De lichtglovige of naïveling: deze benadeelt zichzelf, terwijl hij de ander bevoordeelt
• De bandiet of slechterik verrijkt zichzelf ten koste van de ander
• De dwaas: benadeelt zowel zichzelf als de ander

Ook al is het een eenvoudige matrix de consequentie van deze manier van denken is vrij groot en gaat in tegen de meest gangbare economische stromingen die stellen dat egoistisch handelen intelligent is (of in ieder geval rationeel). De reactie van Cipolla daarop is dan ook dat hij stelt dat de economische mens in zijn handelen geen eiland is en behept is met opportunity-costs.

Over de dwaas zegt de historicus nog dat deze als dwaas geboren wordt en niet door zijn omgeving dwaas wordt gemaakt. (bron)