De fictieve econoom
Huid en Haar was een boek dat ik nog niet gelezen had. Niet dat ik alles heb gelezen van Grunberg, in ieder geval de miljarden voetnoten niet, maar ook niet alle romans. Echter en zeker die waar een professional centraal staat, kan ik niet laten staan. Zo was er de Architect, de Psychiater, en dit keer in een eerdere roman, de Econoom.
Deze voorgaande boeken waren anders que stijl, stonden vol met one-liners die in dit boek ontbraken, wel een enkele kwam zo af en toe om de hoek, zoals deze: Die zich in het ene specialiseert zal het andere verwaarlozen.
Hij heet Roland Oberstein aanwezig op een congres in Frankfurt. Als buitenstaander, samen met een collega. Die college is niet alleen econoom maar ook historicus. Roland vindt die collega maar een econoom van niks, waarschijnlijk omdat hij niet alleen economie maar ook geschiedenis gestudeerd heeft*. Dat blijkt een belangrijk ingrediënt in het verhaal, want al snel komt er een ander hoofdpersoon, de lift van het verhaal in: Walter Benjamin, "ken je die," vraagt Roland. Nou, ik niet. Benjamin deed me in eerste instantie denken aan een Amerikaan, maar blijkt een Duits filosoof te zijn (de school van Frankfurt). Hij zo lees ik was tegen het historicisme te zijn en de historici verwijt dat ze als profeten naar het verleden kijken. En dat ze de geschiedenis door de ogen van de overwinnaars dicteren en niet vanuit de verliezers. Dat het congres over de Holocaust gaat is dan niet meer toevallig. De vrouw die Roland ontmoet, Lea, zit daar voor een lezing over een Nazi, Rodulf Hoess. Die was katholiek, en uit zijn biografie valt op hoe deze zich als nette jongeman tot aanhanger van de SS kon omvormen en zelf tot beul. Het individuele staat tegenover de groep. Walter Benjamin, lees ik op internet, pleegde zelfmoord omdat hij door de Nazi's werd achtervolgd tot aan Spanje toe.
Oberstein is bezig met een boek over economische bubbels, en je zou er een verwijzing in kunnen vinden naar de Holocaust die op een zelfde soort fanatisme is gestoeld. Beiden lopen ze verkeerd af. Dit staat natuurlijk niet zo in de roman te lezen. Oberstein's motief voor het congres was om meer te weten over de economie achter genocide. "De meeste economen zijn libertijnen" en de vraag is of je die wel allemaal vrij spel moet geven. "Laissez-faire" dus. Net zoals binnen relaties, moet overspel niet gewoon kunnen?
Kennis speelt een belangrijke rol in het verhaal. Ben je een kenner? Kan je een kenner zijn? Maar meer kan kennis gaat het om economische kennis (Oberstein zelf is - wat later duidelijk wordt - een van de vooraanstaande Smith-kenners). Alles is een transactie. In het verhaal is deze transactie gereduceerd tot het contract van vreemdgaan. Roland vindt Lea, Zijn vriendin provoceert met een dergelijke transactie via een verkoper van satteliettelefoons. In Afrika zijn deze nodig zodat de hulpverleners kunnen communiceren. En ook de man van Lea gaat vreemd, met de bezorger van UPS die zo hoop vestigt op zijn Green-card. Zo komt de economische werkelijkheid een beetje het verhaal binnen. Violet ontwerpt tassen, en dat gebeurt in Europa, in China worden ze geproduceerd, de oppas van Lea en haar man Jason komt uit Roemenië, En Roland concurreert met Sven als het gaat om economische kennis. En Grunberg zijn eigen rivaal is Murakami, met zijn "negenhonderd paginalange opwindvogelkronieken."
Is geschiedenis nu belangrijk voor de economie of niet? Ronald studeert wel de bubbels, maar uiteindelijk is hij (enkel) econoom en niet zo succesvol als zijn rivaal, in ieder geval in de persoonlijke sfeer, want met Roland gaat het langzaam aan slechter in deze geschiedenis, totdat het verkeerd afloopt. "Kenners" van Walter Benjamin hadden dat al zien aankomen in het begin.
Wat is nu precies een bubbel, want Nederland is daar expert in. Hoe kom je van het individu Rudolf, de brave katholiek, tot de grote Holocaust? Of hoe komt Roland, wiens moeder op haar leeftijd nog steeds de prijs van de producten opschrijft zodat ze bijna de kassa kan natellen of de kassière geen fout maakt, van zijn kruideniersopvoeding tot een wetenschapper die economische bubbels onderzoekt. Is het zo eenvoudig zoals in dit boek, dat wanneer iedereen overspel pleegt er geen redden meer aan is? Oberstein kon in het begin "frivoliteit," nog wel de verleiding weerstaan. Overspel daar had hij geen tijd voor. Maar de academische wereld weet niet wat ethiek is, leert hij via zijn laatste vaste vriendin, die vreemd gaat met een student van Oberstein.
"Boulding" schreef over de economy van love and fear, en Grunberg serveert deze naam, halverwege in het boek. Boulding laat zien dat de economische wetten van de marktwerking niet ook even goed voor persoonlijke relaties gelden. Boulding is trouwens ook al zijn tijd vooruit door het verschil in focus tussen Stock en Flow onder de aandacht te brengen. Hij zegt - niet in het boek meen ik - dat je beter kan zorgen dat je Stock intact blijft dan altijd maar op Flow te focussen, wat men doorgaans doet.
Love and fear? Van Oberstein weten we dat hij ambitieus was, want hij geeft het platte Holland op voor het ambitieuze Amerika, een beetje zoals Grunberg zelf misschien. En die leert dan van de cultuur-verschillen. Maar verklaart Boulding uiteindelijk hoe Bubbles ontstaan, door de parallel van de markt met persoonlijke relaties te trekken? Is Huid en Haar niet enkel te gebruiken als "geheel" en in de context van verslinden. Je tegenstander. De relatie die de econoom met Gwendolyne aangaat doet hier aan denken. Met ambitie - Gwenny is super ambitieus - loopt het slecht af, net als met love and fear, of anders geformuleerd, fear and greed.
Dat de markt voor liefde niet antwoordt aan de rationaliteit van Adam Smith, is volgens Oberstein / Grunberg dat mensen vreemdgaan "omdat ze bedrogen willen worden."
Amerika versus Europa. De man van Lea, Jason vindt Roland (Europa) maar een watje. Oberstein gehoorzaamt zijn Europese karakter en vertrekt naar Leiden waar het slecht afloopt. Op de Amerikaanse universiteit is hij dan niet meer welkom. Jason zal misschien nog kunnen bemiddelen voor (ook) een Green-card. Amerika helpt Europa uit de problemen.
... wordt vervolgd.
* - in het dankwoord lezen we dat Arnon Grunberg Deirdre McCloskey (econoom + historicus) geraadpleegd heeft voor advies over dit boek
--
W. Benjamin quotes: "spreken verovert het denken, schrijven domineert het"
Reacties