Zijn ze helemaal gek geworden

Wie beïnvloedt wie: de GGZ de Patiënt, of de patiënt de GGZ? Ik speel al langer met deze gedachte. Een bedrijf beïnvloedt haar klanten. Maar het soort klanten beïnvloedt ook het bedrijf.

Sommige bedrijven, universiteiten bijvoorbeeld, gaan op zoek naar de waarheid, andere bedrijven nemen het niet zo nauw met de waarheid, zoals tabaksproducenten. Zij investeren in marketing en doen net alsof het academische onderzoek is.

Hoe zou het zijn met een bedrijf dat geestelijke zorg verleent, hier even E. genoemd? Zoekt die de waarheid of gaat ze de waarheid uit de weg? 

boek staat niet in
relatie tot verhaal

Ik ken E. al een jaar of dertig. Wanneer iemand een keer opgenomen wordt, is het bijna niet mogelijk dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Een jaar of dertig terug was zo'n eerste keer. En in de dertig jaar dat ik van een afstand het proces van mijn zus heb gevolgd, heb ik het idee gekregen dat je eenmaal over de rand van het betamelijke bent gestapt, er geen echte weg meer terug is. Een professional kan wel zelfstandige worden, maar de weg terug naar het bedrijf is vaak moeilijk. Voor zelfstandige die echte ondernemers worden is de weg terug nagenoeg afgesloten. 

Een chronische patiënt met een geestelijke aandoening, zal naarmate de ziekte langer duurt steeds minder kans maken op genezing.

Of er een verband bestaat met de echte recidivist en iemand die geestelijk terugvalt lijkt me iets dat onderzocht moet zijn. In het concrete geval waar het hier om gaat - extreme vorm van borderline - is het lastig wanneer je een keer een flinke uitzwaai hebt gemaakt ooit nog in balans komt. Het is de praktijk van regeltechniek: wanneer een systeem een keer ontregeld wordt, is het terugvinden van evenwicht haast onmogelijk. Je blijft aan de knoppen draaien, maar in feite is alleen een echte interventie nog mogelijk om het bewegen te stoppen. Om tot rust te komen.

Bij E. - en ik neem aan bij andere soortgelijke instellingen - hebben ze in de historie van alles geprobeerd. Je kan de geschiedenis van Nederland er aan aflezen. Vroeger was lobotomie de usance, maar in de vorige eeuw was dat "natuurlijk" afgeschaft. Maar isoleercellen zijn nog wel van deze tijd. Dan heb je de tegenstelling therapie versus geneesmiddelen, de nature-nurture-debatten en allerlei andere experimenten gehad.

Nederland is qua geestelijke gezondheidzorg typisch een praatland, waar het oude idee van de maakbaarheid van de persoon of cultuur nog opgaat. Wanneer iemand kapot raakt, moet het toch ook mogelijk zijn om deze weer te herstellen?!

De praktijk van de psychiatrie is natuurlijk anders. Ik als amateur probeer de ziekte en de zorgverlening te begrijpen, en na dertig jaar kan je dan niet anders concluderen dat een persoon die geestesziek is, nooit meer beter wordt, maar wel slechter. Er treedt verslechtering op, puur door chronisch medicijngebruik, door het ontbreken van routine en allerlei zorgmaatregelen die continue veranderen. "Logisch" dat een patiënt de hoop op herstel opgeeft en naar eigen inzicht zich beter verklaart.

Want dat kan wanneer je in de categorie Beschermd Wonen terecht bent gekomen. Beschermd Wonen blijkt na een aantal jaren een verzamelnaam voor allerlei ziektebeelden, maar ook een verzameling van patiënten die niet allemaal ziek zijn. Sommigen zijn "gewoon" verslaafd. De drugsverslaafde zit tegenover de borderliner. Sigaretje?

Maar beschermd bewonen, voor Wie? Wie is beschermd en waar tegen?

Mijn zus, laat ik haar A. noemen mag alles doen, maar ze moet wel om tien uur 's avonds binnen zijn. Maar ze hoeft niet te werken, krijgt geen dagbesteding en toen ik een maand geleden een mailtje stuurde naar haar psychiatrische begeleider, kwam ik er weken later achter dat deze professional gewoon weer naar een andere afdeling was vertrokken. 

A. is een keer in haar leven gepassioneerd geweest van een psychiater, maar die overleed plotseling. Sindsdien is ze zelf achteruit gegaan. Het betekent dus nogal wat, de ene of de andere hulpverlener. Net zoals bij coaching kan, ligt niet elke professional je als tegenpartij. Er moet een soort van chemie zijn. Hier ook denk ik.

Maar A. is nu ontspoort, dat ze is gaan denken dat wanneer ze 's morgens de deur uit gaat, ook in de normale wereld zit zoals iedereen die "normaal" of niet ziek is. Ze neemt alsof het een mobiel is haar ziekte mee, zonder dat ze zich realiseert dat ze ziek is, want ze is vrij om te gaan en staan waar ze wilt. Gewoon vergeten.

Maar dan komen de problemen. Want A. lijkt heel gewoon, haar gedrag is bijzonder. En voor je  het weet moet de plaatselijke politie ingrijpen om haar tot orde te roepen. Net zoals de eerste keer toen ze opgenomen werd. Interventie door autoriteiten. Na een dergelijk incident hoor ik haar nooit haar excuses maken wanneer ze anderen tot last is geweest. Welnee, A. heeft nooit iets verkeerds gedaan. In haar wereld is er geen goed of fout, alleen vrij of niet vrij, en E. heeft zo haar eigen beleid ontwikkeld. Hoe dat beleid precies is, blijft een raadsel. Ook aan onze zorg zitten grenzen, staat te lezen op de website. Dat betekent denk ik: wij kunnen niks meer doen. 

E. kijkt lijdzaam toe. Want regels zijn regels. Wie beschermd woont is 80% van de tijd vrij. "We blijven met haar praten," zegt de dag-begeleidster. Het resultaat is altijd het zelfde, praten helpt niet, maar dat is nu eenmaal het protocol.

Dat een GGZ gebonden is aan regels, maar vervolgens een patiënt in dienst heeft die zich nooit aan de regels houdt, is natuurlijk wel bijzonder. Voor iedere normale persoon gelden regels en straf wanneer deze ze overtreedt. Voor iemand die geestesziek is vervalt dit allemaal. Een zieke mag alles doen, alle regels overtreden, zonder dat er consequenties zijn.

Dat is natuurlijk niet helemaal normaal. Echt opsluiten gebeurt pas bij gevaar voor de samenleving. Zo erg is het allemaal niet. Het gaat om continue overlast, de energie die het kost om telkens te interveniëren wanneer ze op bezoek komt bij andere instellingen waar strenge regels gelden. En die interventies ten koste gaan aan de zorg die aan anderen zou kunnen gegeven worden. A. is zich van geen kwaad bewust. En E. ook niet.

De uitspraak, "steeds weer hetzelfde proberen en een andere uitkomst verwachten," is populair op  het internet en blijkt afkomstig van een verslavingsspecialist. 

Maar los van het fenomeen experimenteren, is er een andere nijpendere kwestie: de patiënt maakt de organisatie ziek.

E. heeft totaal de waarheid uit het oog verloren. En dat gebeurt wanneer je alleen nog maar met patiënten zoals A. omgaat.

A.  was 14 toen mijn moeder haar het huis uit stuurde. "Bijzonder hard," dacht ik toen, en lange tijd heb ik zo gedacht. Maar A. eiste altijd de volledige aandacht op. Toen ze nog bij ons thuis was, maar ook toen ze het huis uit was. het ging altijd over A. Voor haar veertiende was er meestal mot aan tafel. A. zei nooit, "hè, laten WE een spelletje gaan doen met zijn allen, het is zo saai hier," Nee, haar taalgebruik begon altijd met: "ik wil dit, ... ik wil niet dat."

Nu wil ze - inmiddels de zestig gepasseerd zo veel mogelijk tijd met haar vergeetachtige moeder spenderen. Maar ook daar is ze te druk en ook daar moest de politie haar de vorige maand nog naar buiten begeleiden.

E. kijkt toe, en ziet het allemaal aan. De grootste fout die ze met of zonder Beschermd Wonen gemaakt hebben is dat ze haar in de illusie hebben gelaten, dat ze niet geestesziek is. Want zo is de infantiele redenering van A: "ik slik toch pillen. Ik ben niet ziek."

Wel heeft ze ons leven verziekt. Misschien is dat het, en moet ik het daar bij laten. En is E. gewoon een schakel in het systeem dat ook maar gewoon haar werk doet. Als je mensen toch niet beter kan maken, dan zal je ook niet teveel verwachtingen mogen koesteren omtrent de kwaliteit van het leven in het algemeen. Vandaag gaan ze weer met A. praten. Maar die zal er weinig van begrijpen. Haar denken wordt overheerst door emoties en gevoel, gebundeld in de illusie dat ze de perfecte dochter was, en die nu voor haar moeder moet zorgen. Want dat heeft ze blijkbaar geleerd bij de instelling waar ze nu zit. Zoveel zorgverleners om haar heen, en zijn vol van illusies, die denkt dan maar een ding: "dat kan ik ook."

En niemand bij E. die haar een keer de waarheid zal vertellen.

--

2012/09/na-zwart-wit-komt-grijs