Donderpreken van Een Turks meisje

u heeft nu een boek in handen waarin u met een allochtoon kennis zult maken... met mij als een Turkse, vrouw, moslim en filosoof.

Zo begint Sevtap Baycili haar boek donderpreken. Gepubliceerd in het jaar 2006, dat ik onlangs las, hopend dat de houdbaarheidsdatum nog niet voorbij was. Een boek over integratie. Aforismen over Nederland. 

Over Nederland, over de Nederlandse cultuur denk ik dan, van een filosoof... aforismen, dan denk ik bv aan Gracian, maar na het lezen blijken zowel de titel als de ondertitel weinig toepasselijk.

'Donderpreken,' sprak me als titel wel degelijk aan. In de Nederlandse cultuur neemt de dominee een zeer belangrijke productieve plek in, 'met zijn preken' maar de dominee komt in het verhaal niet voor.

Daarmee is het niet direct een slecht boek (wat het echter wel degelijk is, vooral omdat het geen focus heeft, en dus de kern van het integratieprobleem onbesproken laat*) maar het zou wel erg voor de hand hebben gelegen, dat wanneer je als filosoof over Nederland schrijf en de helft van het boek over de islam en de Koran handelt, dat je ook even kijkt binnen een Nederlandse kerk. Maar op die gedachte kwam de filosofe niet. Ook niet om ever Spinoza aan te halen, ze komt dan weer wel met een aardige vondst over Nietzsche: Nietzsche: God is dood. Allah: Nietzsche is dood. Leuker dan dat wordt het niet.

Hele stukken gaan helemaal niet over Nederland en Nederlanders, maar over Turkije en over Istanboel. Wat interesseert ons dat nu? De tijd dat Nederlanders nog open stonden voor andere culturen ligt ver achter ons. Kom-op dus met je donderpreken, en snel!

Een zo-n preekje gaat inderdaad over een typisch Nederlandse gewoonte. De schrijfster begint - zie de eerste regels van dit schrijven - over de manier van kennismaken, en daar kan je inderdaad een preek over houden. Dat je kennis niet maakt zoals je een kind maakt.
Dit is een onderwerp waar het boek aflevert wat het predikt. Over de functie van kennismaken in Nederland zou je als buitenlander een heel boek kunnen wijden, maar het blijft bij een klein hoofdstukje en dat komt omdat het boek een verzameling is van eerder gepubliceerde columns.

De bekende Nederlander portretteren is een andere manier om de Nederlandse geest te doorgronden, zo komen naast een paar cultuurwetenschappers, Ayaan (over de islam, waar ik het niet over wil hebben) alsook Leon de Winter en Stine Jensen aan bod. Dat zijn korte passages en schijnen wel wat licht (als filosoof laat ze Kant en de verlichting diverse keren aan bod komen) op de Nederlandse cultuur, maar het is indirect licht; niet iedereen kent Leon de Winter (min of meer wel) of Stine Jensen (nauwelijks). Waarom schrijft de filosofe niet over dagelijkse ervaringen? Direct.

Dat is het grote gemis van het boek, als het gaat om cultuur dan is het aardig om met de bekende thema's te komen en die in een ander licht te zetten.  De thema's zijn er wel, zoals 'je schamen' waar ze dan 'Srebenica' aanhaalt maar dat vervolgens niet uitwerkt. Of het thema van de Nederlandse mening (over alles), die volgens de schrijfster al op vroege leeftijd door de ouders gemodelleerd wordt, en vaak niet echt een eigen mening blijkt te zijn.

E.e.a. komt door het feit dat een filosofe ook niet goed weet wat cultuur is. Dat blijkt uit het laatste hoofdstuk van het boek, waarin ze schrijft - naast een vaag verhaal over hogere culturen, e.d. - dat ... het belangrijkste cultuurverschil tussen Turkije en Nederland (ligt) in de definitie van cultuur... In Turkije is cultuur nog steeds datgene wat men om zich heen bouwt, boeken, gebouwen, kunst... Zelfs de definitie van cultuur bleef dus achter.... Wat de immigranten wel hadden meenamen, waren de tradities, ... vaste ideeën, vooroordelen, ...

Het wordt niet duidelijk wat haar definitie is.

Daarmee portretteert ze zichzelf een beetje als een sofist, iemand die wel veel weet, maar met die kennis weinig productief is.

Als het dan niet over cultuur gaat had ze op haar minst als filosoof wat interessante vragen kunnen formuleren, als buitenstaander. Maar ook die onderzoekende geest ontbreekt in het werkje. Het is een beetje een flauw verhaal geworden over een allochtoon die in Nederland een plekje probeert te vinden.
... En er is altijd wel een uitgeverij zoals Prometheus die voor dit soort werkjes een markt vindt. Dat is typisch Nederlands. Probeer in Spanje als buitenlander maar eens een boek te publiceren, bij een Spaanse uitgever.

Hoe dan wel? Een voorbeeld van een aforisme dat het integratieprobleem duidelijk maakt is deze:
(*) - TERWIJL de Nederlander zijn rug toe keert naar de kerk, ziet hij opeens een moskee voor zich. En nog een. En nog een. Honderden Moskeeën. Godverdomme!

-- Op de Engelse Wikipedia (De Nederlandse heeft dit niet, en is slechts in drie andere talen beschikbaar op dit moment) staat een passage over migrantenliteratuur en thema's categorieën genoemd:

-- 1 sep 2023. Er zijn een aantal categorieën ontwikkeld voor het bespreken van migrantenliteratuur. Sommige hiervan zijn de standaardcategorieën van de postkoloniale theorie, terwijl andere precies zijn uitgewerkt om met niet-koloniale omstandigheden om te gaan.

• Ontheemding is een sleutelterm in de postkoloniale theorie die van toepassing is op alle migrantensituaties. Het verwijst zowel naar fysieke ontheemding als naar het gevoel sociaal of cultureel ‘misplaatst’ te zijn.
• Zoals David Levinson en Melvin Ember verwoordden, werd ‘de drang om een zekere Arabische culturele identiteit onder de immigrantengemeenschappen in Noord-Amerika in stand te houden’ vanaf het begin versterkt toen goed opgeleide immigranten Arabischtalige kranten en literaire verenigingen lanceerden in zowel de regio New York als Boston. om poëzie en schrijven aan te moedigen, met als doel het Arabische culturele erfgoed levend te houden en te verrijken. " De Mahjar werd opgericht door Arabisch sprekende schrijvers die destijds vanuit het door de Ottomanen geregeerde Libanon, Syrië en Palestina naar Amerika waren geëmigreerd. van de 20e eeuw. Schrijvers van de Mahjar-beweging werden gestimuleerd door hun persoonlijke ontmoeting met de westerse wereld en namen deel aan de vernieuwing van de Arabische literatuur. De Libanees-Amerikaanse schrijver Kahlil Gibran wordt beschouwd als de meest invloedrijke van de "Mahjari-dichters". 
• Rafik Schami en Franco Boindi namen de term Gastarbeiter over en gebruikten deze bevestigend. In 1981 gebruikten Rafik Schami en Franco Boindi de terminologie van gast en gastheer om een deel van de dynamiek van migrantensituaties uit te drukken. De term beschrijft de frustraties van veel migrantenauteurs over het gebrek aan acceptatie, slechte arbeidsomstandigheden, racisme en problemen met integratie.
• Het is mogelijk om een onderscheid te maken tussen het ‘emigrantenperspectief’ van de migrant, wiens voornaamste focus achterwaarts naar het land van herkomst ligt, en het ‘immigrantenperspectief’ van de migrant die zich verzoent met het vooruitzicht op permanent verblijf in het land van aankomst.
• Met betrekking tot arbeidsmigratie is het gebruikelijk dat één lid van een gezin, meestal de vader, reist op zoek naar werk, terwijl de rest van het gezin later volgt. In de context van migratie en familiebanden verwijst ‘secundaire migratie’ naar de emigratie van familieleden om zich bij de primaire migrant te voegen.
• Migranten van de eerste generatie zijn degenen die als volwassenen zelf de overstap van het ene land naar het andere hebben gemaakt. Migranten van de tweede generatie zijn de kinderen van migranten, die óf heel jong waren op het moment van migratie, óf geboren zijn in het land van aankomst. De perspectieven tussen generaties kunnen enorm verschillen.
• In de literatuur over migranten van de tweede generatie wordt een locatie ‘tussen’ twee culturen, ook wel een ‘interstitiële’ ruimte genoemd, vaak genoemd als een manier om uitdrukking te geven aan het gevoel ergens bij te horen, noch bij de gast, noch bij de gastgemeenschap. Degenen wier ervaring positiever is geweest, kunnen het idee van 'tussen' verwerpen en het gevoel hebben dat ze eerder in de culturele overlap leven, niet in een leegte maar in een plaats van herkenbare rijkdom.
• Hybriditeit verwijst in de postkoloniale theorie naar de cultureel gemengde identiteit van de migrant als de contrasterende kracht van assimilatie en de zoektocht naar wortels die een middenweg forceren.
• Tweetaligheid is een essentieel onderdeel van hybriditeit. Resultaten van sociolinguïstisch onderzoek zijn daarom van belang voor het werken aan migrantenliteratuur.

https://en.wikipedia.org/wiki/Migrant_literature

-- 3 sept 2023. Ik ga na een aantal jaren toch nog een keer het boek lezen. Ik open het boek, en een quote van Kant viel me op, die wel richtinggevend is voor de vrouw (maar nog niet voor Nederland):

"Als een vrouw het in het zware geestelijke arbeid en minutieus peinzen al ver zou brengen, worden de goede eigenschappen die aan haar sekse eigen zijn, vernietigd. Omdat geleerdheid onder vrouwen zelden voorkomt, kan zo´n vrouw wel onderwerp van koele bewondering worden, maar tegelijk verliest ze de charmes waarmee zo zo´n grote macht op het andere geslacht uitoefent."

[Macht of kracht? Ik heb nergens op het Nederlandstalige internet deze quote gezien, moet nog zoeken naar de Engelse variant...]